Μια χαρτογράφηση της επιδοματικής πολιτικής στην Ελλάδα, εστιάζοντας στα επιδόματα που θεσπίστηκαν, διανεμήθηκαν και αξιολογήθηκαν τα τελευταία χρόνια επιχειρεί η νέα μελέτη της διαΝΕΟσις, υπό τον συντονισμό του καθηγητή Παναγιώτη Λιαργκόβα. Η μελέτη, που καταγράφει λεπτομερώς δεκάδες διαφορετικές παροχές, αποκαλύπτει ότι το ελληνικό κράτος έχει μεν κάνει σημαντικά βήματα, αλλά εξακολουθεί να αντιμετωπίζει χρόνιες αδυναμίες: κατακερματισμό, ελλιπή στόχευση και δυσλειτουργίες στον μηχανισμό διάθεσης των επιδομάτων.
Σύμφωνα με τη μελέτη, στην Ελλάδα η επιδοματική πολιτική πριν από την οικονομική κρίση χαρακτηριζόταν από πολυδιάσπαση και αναποτελεσματικότητα. Τα Μνημόνια έφεραν αναγκαστικές αναδιαρθρώσεις, θεσπίζοντας, μεταξύ άλλων, το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα και οδηγώντας σε ενοποίηση φορέων, όπως η ίδρυση του ΟΠΕΚΑ και η δημιουργία του e-ΕΦΚΑ. Παρά ταύτα, ακόμα και σήμερα δεκάδες επιδόματα διανέμονται από διαφορετικούς φορείς με επικαλύψεις και ελλείψεις σε διασταύρωση στοιχείων.
Η πανδημία Covid-19 και η ενεργειακή κρίση που ακολούθησε λειτούργησαν ως καταλύτες για νέες παρεμβάσεις – κυρίως έκτακτου χαρακτήρα – όπως τα Power Pass, Fuel Pass και Market Pass. Παρότι λειτούργησαν ανακουφιστικά, ανέδειξαν και πάλι την έλλειψη μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού.
Οπως σημειώνουν οι αναλυτές:
- Η θέσπιση και η διάθεση των επιδομάτων δημιουργεί γραφειοκρατία, η οποία συνεπάγεται ένα σημαντικό κόστος που δεν είναι πάντοτε σίγουρο ότι είναι χαμηλότερο από το όφελος, έναντι λιγότερο γραφειοκρατικών εναλλακτικών, όπως η μείωση των φόρων.
- Σημείο προβληματισμού είναι η πιθανή στρέβλωση που προκαλεί η μαζική διάθεση επιδομάτων στα επίπεδα των τιμών.
- Οταν υπάρχει εκτεταμένη φοροδιαφυγή, η διανομή των επιδομάτων κατά κάποιον τρόπο «ακολουθεί» την απόκρυψη εισοδημάτων και επιτρέπει τη στήριξη πληθυσμών που δεν έχουν ανάγκη αλλά απλώς φοροδιαφεύγουν. Αν κάποιος δηλώνει χαμηλότερα εισοδήματα από τα πραγματικά του και βρεθεί κάτω από το «κατώφλι» ενός εισοδηματικού ορίου για ένα επίδομα, τελικά θα λάβει το επίδομα χωρίς να το δικαιούται.
Τι προτείνεται
Η μελέτη υπογραμμίζει την ανάγκη ανασχεδιασμού με αυστηρά κριτήρια στόχευσης και ψηφιοποίηση των διαδικασιών για μείωση της γραφειοκρατίας προτείνοντας:
1. Διατήρηση των εισοδηματικών κριτηρίων για τις παροχές με εκλογίκευση των φορολογικών και ασφαλιστικών επιβαρύνσεων ώστε να μη λειτουργούν σαν κίνητρα φοροδιαφυγής και μετάβασης στον «μαύρο» τομέα της οικονομίας. Προτείνεται η έμμεση διαχείριση της εισοδηματικής ενίσχυσης των ευάλωτων στρωμάτων μέσω της αναδιάταξης του επιπέδου ΦΠΑ στις διάφορες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών.
2. Κατάρτιση ενός Ειδικού Σχεδίου Μεσοπρόθεσμης Στρατηγικής Κοινωνικής Πολιτικής με στόχο τη δημιουργία ενός σταθερού θεσμικού πλαισίου μεταρρυθμίσεων κοινωνικού και αναπτυξιακού χαρακτήρα.
3. Κωδικοποίηση των επιδομάτων και όλων των εμπλεκόμενων μερών σε αυτά ανά περιφέρεια ή και δήμο καθώς θα μπορούσε να συμβάλει στην άμβλυνση περιφερειακών ανισοτήτων.