Πέρυσι τη γιορτάσαμε με ταρατατζούμ. Με συνέδρια, με φόρουμ, με «στρογγυλά τραπέζια», με διάφορες θεματικές και με πολύ, πολύ βαρετές όμως αναλύσεις. Και να τα βιβλία της Μεταπολίτευσης, και να το θέατρο της Μεταπολίτευσης, και να οι κομματικές ζυμώσεις της Μεταπολίτευσης – είναι που, λόγω σόσιαλ μίντια, γίναμε όλοι αναλυτές. Πέρυσι όμως ήταν η ολοστρόγγυλη επέτειος των πενήντα χρόνων από το 1974. Μια πολύ καλή ευκαιρία για να γεμίσουν σελίδες εφημερίδων, «παράθυρα» ιστοτόπων και αίθουσες ξενοδοχείων. Η δημοκρατία ωστόσο δεν είναι θέμα επετείου. Ούτε αναλύσεων.
Εχω την ηλικιακή πολυτέλεια να θυμάμαι εκείνες τις ημέρες. Το αίσθημα που προκαλεί, ακόμη και αν είσαι στην πρώτη εφηβεία, όπως ήμουν εγώ τότε, η συνειδητοποίηση της πολιτικής ελευθερίας. Ο ενθουσιασμός που πυροδοτείται από την απομάκρυνση του φόβου, ότι αν χτυπήσει το κουδούνι σου στις έξι το πρωί, το πιθανότερο είναι πως δεν το χτυπάει ο γαλατάς (ήταν η φράση – σλόγκαν της εποχής που αποδίδεται στον Ανρί Ζανσόν). Και τη διάχυτη συγκίνηση που προκαλούν τα κομμάτια του παζλ της δημοκρατίας που ξαναμπαίνουν στη θέση τους. Οι άνθρωποι που περιμένουν έξω από τις φυλακές Κορυδαλλού την αποφυλάκιση των δικών τους. Τα καράβια που έφερναν πίσω τους εξόριστους από τα νησιά. Εκείνη η φωτογραφία του Γιάννη Χαραλαμπόπουλου που, δαφνοστεφανωμένο, τον σηκώνουν στα χέρια όταν γυρίζει από την εξορία και που, για μένα, είναι το εξώφυλλο της Μεταπολίτευσης. Ο παλμός και τα βουρκωμένα μάτια στις πρώτες συναυλίες του Θεοδωράκη. Η δημοκρατία όμως δεν είναι υπόθεση συγκίνησης.
Ο ορισμός της δημοκρατίας είναι εύκολος. Και γενικόλογος. Το πολίτευμα, σου λέει, όπου η εξουσία πηγάζει από τον λαό, ασκείται από τον λαό διά των αντιπροσώπων του και υπηρετεί τα συμφέροντα του λαού. Το βίωμά της είναι δύσκολο. Η συνειδητοποίηση του ορίου των δικαιωμάτων. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τα πρόσφατα γεγονότα στη Σύρο. Βεβαίως και είναι δικαίωμα των πολιτών να διαμαρτυρηθούν όσο θέλουν, όπως θέλουν και για ό,τι θέλουν. Το να μην επιτρέψουν όμως την αποβίβαση επιβατών δεν είναι δικαίωμα, είναι επιθυμία. Και η επιβολή της επιθυμίας ως δικαιώματος με τρόπο που αναστέλλει το δικαίωμα του άλλου δεν έχει τίποτα το δημοκρατικό.
Αυτό δεν είναι μία πίπα
Το πώς αντιλαμβανόμαστε σήμερα τη δημοκρατία, πενήντα ένα χρόνια μετά την αποκατάστασή της, θυμίζει τον περίφημο πίνακα του Μαγκρίτ με την πίπα που δεν είναι πίπα και που σχολιάζει την πρόσληψη του μυστηρίου της πραγματικότητας. Ομως κι αυτό είναι ένα στοιχείο της δημοκρατίας. Το να αντιλαμβάνεται ο καθένας όπως τον βολεύει. Ετσι όμως διαμορφώνονται και οι ποιότητες των δημοκρατιών
Θυμάμαι, τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, έναν φανατικό πασόκο να λέει σε πολιτευτή του κόμματός του ότι δεν έχουμε δημοκρατία επειδή, αν βγει στον δρόμο και βρίσει χυδαιότατα τον (Κωνσταντίνο) Καραμανλή, θα τον συλλάβουν. Και τον πολιτευτή να του απαντά: «Μα επειδή ακριβώς αν βγεις στον δρόμο και βρίσεις χυδαία τον Καραμανλή θα σε συλλάβουν, έχουμε δημοκρατία».
Πενήντα ένα χρόνια μετά, η χυδαιότητα έχει εγκατασταθεί στον πολιτικό λόγο απ’ όλες τις μπάντες. Μπορεί να είναι μοιραίο αλλά και επικίνδυνο. Διότι θυμάμαι ότι στις προπαγανδιστικές εκπομπές της χούντας μετέδιδαν αποσπάσματα από κλωτσοπατινάδες στη Βουλή και ισχυρίζονταν ότι για να σταματήσουν αυτά τα αίσχη ανέλαβαν οι συνταγματάρχες. Σήμερα, εκείνες οι κλωτσοπατινάδες είναι παιδικές χαρές σε σχέση με τον δημόσιο πολιτικό λόγο.