Την περασμένη εβδομάδα σε εκδήλωση του ΟΠΕΚ απονεμήθηκε το βραβείο Πρωτοποριακής Δημιουργίας «Γιάννος Κρανιδιώτης» σε δύο εξέχουσες προσωπικότητες της Κύπρου, την πρώην υπουργό Εξωτερικών Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή και τον Τουμάζο Τσελεπή, στέλεχος του ΑΚΕΛ και βαθύ γνώστη του κυπριακού προβλήματος (τα βραβεία απένειμε ο γράφων). Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε σε χρονική στιγμή ιδιαίτερης έντασης στην ευρύτερη περιοχή και υψηλής ευαισθησίας λόγω των διεργασιών που βρίσκονται σε εξέλιξη για την επαναδρομολόγηση της διαδικασίας επίλυσης του κυπριακού προβλήματος.
Η λύση του Κυπριακού στο νέο αυτό περιβάλλον παραμένει πηγή μεγάλης ανησυχίας. Γιατί ενώ η προώθηση της λύσης στη βάση της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας (ΔΔΟ) προϋποθέτει την ορθολογική προσέγγιση/ανάγνωση της πραγματικότητας, η διάχυτη κουλτούρα υποβάθρου είναι αυτή του πρωτόγονου εθνικισμού που όχι μόνο σε ομοσπονδιακή λύση δεν μπορεί να οδηγήσει αλλά οξύνει ακόμα περισσότερο τα αδιέξοδα και αγκυλώσεις. Η ορθολογική προσέγγιση όπως αναδείχθηκε στις ομιλίες της εκδήλωσης του ΟΠΕΚ (και σε άλλες συνομιλίες) αναδεικνύει τα ακόλουθα στοιχεία:
Πρώτον, ομοσπονδία (διζωνική δικοινοτική) που εδράζεται στην αρχή της πολιτικής ισότητας μεταξύ των μερών που τη συγκροτούν, στη συγκεκριμένη περίπτωση μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.
Χωρίς πολιτική (όχι αριθμητική) ισότητα δεν υπάρχει ομοσπονδία. Ολες οι ομοσπονδίες, ΗΠΑ, Γερμανία, Ελβετία, Καναδάς, Βέλγιο κ.ά., στηρίζονται πάνω στην αρχή αυτή. Ακόμα και η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) η οποία είναι μια οιονεί ομοσπονδία συμπεριλαμβάνει στις Συνθήκες της την αρχή της πολιτικής ισότητας. Ετσι η Κύπρος του 1 εκατομμυρίου κατοίκων περίπου είναι συνταγματικά ίση με τη Γερμανία των 82 εκατομμυρίων.
Σε ό,τι αφορά την Κύπρο, η πολιτική ισότητα έχει υιοθετηθεί από τον ΟΗΕ αλλά και ρητορικά τουλάχιστον από μέρους της πολιτικής ηγεσίας της Κύπρου. Το πρόβλημα ωστόσο είναι ότι στην πράξη δεν στηρίζεται η αρχή αυτή κυρίως ως προς τις θεσμικές ρυθμίσεις που συνεπάγεται. Χωρίς όμως την απροϋπόθετη αποδοχή της πολιτικής ισότητας τόσο από τις πολιτικές elites όσο και από την ευρύτερη κοινωνία δεν πρόκειται να υπάρξει ΔΔΟ ως η μόνη λύση που μπορεί να αποτρέψει τη διχοτόμηση του νησιού (λύση των δύο κρατών που επιδιώκει η Τουρκία). Το κλειδί για την επίτευξη ΔΔΟ είναι η πολιτική ισότητα.
Δεύτερον, διαμοιρασμός αγαθών (sharing). Είναι η δεύτερη κεντρική αρχή πάνω στην οποία οικοδομείται η ομοσπονδία. Η αρχή αυτή σημαίνει ότι ευημερία, οικονομικά αγαθά, πολιτική εξουσία, διαμοιράζονται μεταξύ των «συμμετεχόντων μερών» (constituent parts). Και μάλιστα λειτουργεί ένα σύστημα (δημοσιονομικός ομοσπονδισμός – fiscal federalism) που μεταβιβάζει πόρους από τα πλουσιότερα μέρη προς τα ασθενέστερα (π.χ. διαρθρωτική πολιτική συνοχής της Ευρωπαϊκής Ενωσης). Το σύστημα αυτό προϋποθέτει ότι τα συμπράττοντα μέρη έχουν την πολιτική βούληση να πραγματοποιήσουν αυτές τις «μεταβιβάσεις». Και στην Κύπρο εμφανίζονται φαινόμενα απροθυμίας για κάτι τέτοιο.
Τρίτον, εξευρωπαϊσμός. Καθώς η Κύπρος στο σύνολό της είναι χώρα-μέλος της ΕΕ (με αναστολή εφαρμογής του ενωσιακού κεκτημένου στα «κατεχόμενα»), η λογική της ευρύτερης διείσδυσης της Ευρώπης με την ενεργό σύμπραξη και της κοινωνίας των πολιτών (όπως εύστοχα τόνισε η Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή) θα πρέπει να συνιστά θεμελιώδη στόχευση (χωρίς «ναι μεν αλλά»).
Με αφετηρία τις αρχές αυτές και την ορθολογική προσέγγιση μπορούν να συμφωνηθούν τελικά οι ρυθμίσεις ΔΔΟ σε όλα τα επιμέρους κεφάλαια επίλυσης του προβλήματος. Με έμπνευση πάντοτε και το πρότυπο δόμησης της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ. Εχει τιμηθεί με το βραβείο «Γιάννος Κρανιδιώτης».