Χωρίς σαφείς εγγυήσεις, με ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, καμία συμφωνία ειρήνης δεν πρόκειται να αποδώσει – Η ιστορία έχει δείξει πως συμφωνίες ερήμην των επηρεαζόμενων καταρρέουν και οδηγούν σε νέες συγκρούσεις
Την Παρασκευή, στην Αλάσκα(η οποία παραμένει Πολιτεία των ΗΠΑ και δεν ανήκει στη Ρωσία ), ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Βλαντίμιρ Πούτιν θα συναντηθούν για να συζητήσουν για «ειρήνη» στην Ουκρανία. Η λέξη μπαίνει σε εισαγωγικά, γιατί αυτό που σχεδιάζεται μοιάζει περισσότερο με μια πολιτική διευθέτηση πάνω από τα κεφάλια των άμεσα εμπλεκομένων, παρά με μια δίκαιη και βιώσιμη λύση, για να χρησιμοποιήσουμε μια πολυφορεμένη φράση που επαναλαμβάνουμε χρόνια για το κυπριακό.
Η Ουκρανία, το θύμα της εισβολής, δεν θα είναι στο τραπέζι. Ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση, που πληρώνει το βαρύτερο κόστος σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Το σκηνικό θυμίζει παλιές, σκοτεινές σελίδες της ιστορίας, τότε που μεγάλες δυνάμεις αποφάσιζαν για τα σύνορα και την κυριαρχία τρίτων χωρών σε κλειστά δωμάτια, με τα αποτελέσματα να είναι πάντα τραγικά
Επικίνδυνες απλοποιήσεις Τραμπ
Στη χθεσινή συνέντευξη Τύπου, ο Αμερικανός Πρόεδρος ήταν αφοπλιστικά ειλικρινής… και αυτό ίσως είναι το πιο ανησυχητικό. Δήλωσε ότι η συνάντηση στην Αλάσκα θα είναι «προκαταρκτική» ή τέλος πάντων μια «δοκιμή διερεύνησης του κλίματος».
«Μέσα σε δύο λεπτά» είπε, «θα ξέρω αν υπάρχει προοπτική συμφωνίας. Αν όχι, θα πω ‘καλή τύχη’ και τέλος».
Αυτή η φράση θα μπορούσε να ταιριάζει σε διαπραγμάτευση επιχειρηματικής συμφωνίας, αλλά εδώ μιλάμε για πόλεμο που έχει ήδη στοιχίσει εκατοντάδες χιλιάδες ζωές, έχει ξεριζώσει εκατομμύρια ανθρώπους και έχει αφήσει πίσω του κατεστραμμένες πόλεις.
Ο Τραμπ επανέφερε επίσης την ιδέα της «ανταλλαγής εδαφών» (land swapping)και διερωτάται κάποιος τι είδους ανταλλαγή μπορεί να υπάρξει με τον εισβολέα; Πρόκειται για μια «λογική» που εξυπηρετεί ξεκάθαρα τη ρωσική αντίληψη για τις «πραγματικότητες στο έδαφος». (Επίσης μια φράση που χρησιμοποιεί η Τουρκία για την Κύπρο).
«Και οι δύο πλευρές μπορεί να χρειαστεί να δώσουν κάτι», είπε ο Τραμπ, βάζοντας την Ουκρανία και τη Ρωσία στην ίδια ζυγαριά, λες και η μία δεν είναι ο εισβολέας και η άλλη το θύμα.
Άφησε να εννοηθεί πως ο Ζελένσκι μπορεί να κληθεί σε «επόμενη φάση», αλλά όχι τώρα. Και κάπου εκεί ήρθε η ατάκα που προκάλεσε σχόλια σε όλο τον κόσμο: «Πάω στη Ρωσία την Παρασκευή». Εννοούσε φυσικά την Αλάσκα, αλλά η γκάφα ίσως να έχει τον συμβολισμό της, αφού πάει σε μια συνάντηση που, παρότι γίνεται σε αμερικανικό έδαφος, μοιάζει να κινείται στις συντεταγμένες της Μόσχας.
Ηθικό και πολιτικό κενό
Η Ουκρανία αμύνεται από το 2014 δεχόμενη συνεχείς επιθέσεις από την Ρωσία και προσπαθώντας να επιβιώσει ως κυρίαρχο κράτος. Έχει αντέξει την προσάρτηση της Κριμαίας, τον πόλεμο στο Ντονμπάς και τη γενικευμένη εισβολή του 2022. Σήμερα, βλέπει τους δύο πιο ισχυρούς άνδρες του πλανήτη να συναντιούνται για να αποφασίσουν το μέλλον της, χωρίς να είναι παρούσα.
Αυτό δεν είναι μόνο προσβολή στην αξιοπρέπεια ενός έθνους που μάχεται, είναι και ένα πρακτικό και πραγματικό αδιέξοδο.Ποια ουκρανική κυβέρνηση θα μπορούσε να «πουλήσει» στον λαό της μια συμφωνία που κλείστηκε ερήμην της; Πώς θα εξηγήσει στις οικογένειες των νεκρών ότι τα εδάφη για τα οποία χύθηκε αίμα δίνονται στον εισβολέα με αντάλλαγμα μια αόριστη υπόσχεση ειρήνης; Κάτι τέτοιο φαντάζει εξωπραγματικό και είναι εξωπραγματικό.
Η ΕΕ στο περιθώριο;
Η Ευρώπη δεν είναι αμέτοχη. Σηκώνει το βάρος των κυρώσεων, πληρώνει το ενεργειακό κόστος, φιλοξενεί εκατομμύρια πρόσφυγες και επενδύει δισεκατομμύρια στην άμυνα της Ουκρανίας. Κι όμως, στη συνάντηση της Αλάσκας, Τραμπ και Πούτιν, έκριναν την παρουσία της περιττή.
Το σκηνικό θυμίζει τη Συμφωνία της Γιάλτας το 1945, όπου αποφασίστηκαν οι σφαίρες επιρροής Βρετανίας -ΗΠΑ – Σοβιετικής Ένωσης, χωρίς καμία διαβούλευση με τους λαούς που θα τις ζούσαν. Τα αποτελέσματα τα είδαμε δεκαετίες μετά με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την απελευθέρωση των λαών της ανατολικής Ευρώπης, μετά την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου και την ενοποίηση της Γερμανίας.
Αν η ΕΕ αποδεχθεί να μείνει εκτός, δημιουργεί προηγούμενο, δίνοντας την εντύπωση ότι ακόμη και σε ζητήματα που απειλούν την ασφάλεια της Ηπείρου, η τύχη της μπορεί να συζητείται και να αποφασίζεται από έναν αδιάφορο Πρόεδρο των ΗΠΑ και αποτον ηγέτη μιας χώρας (Πούτιν) που απειλεί μονίμως την ειρήνη.
Επικοινωνιακή βιτρίνα αδυναμίας Πούτιν
Η Ρωσία φέρεται να έχει αποσύρει από το τραπέζι την απαίτηση για προσάρτηση της Χερσώνας και της Ζαπορίζια, αλλά απαιτεί τον πλήρη έλεγχο του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ, με απόσυρση των ουκρανικών δυνάμεων. Αυτό παρουσιάζεται ως «ήπια» πρόταση, αλλά στην ουσία σημαίνει νομιμοποίηση της ρωσικής κατοχής σε στρατηγικές περιοχές, με αντάλλαγμα μια αβέβαιη κατάπαυση πυρός. Εδώ και 3,5 χρόνια η Ρωσία δεν κατάφερε κανέναν από τους στρατηγικούς της στόχους που ήταν η κατάληψη των τεσσάρων επαρχιών και έρχεται τώρα ο Τραμπ να προσφέρει τις δύο από αυτές στο πιάτο, χωρίς μάχη.
Για την Ουκρανία, που αντιστέκεται στο Ντονμπάς εδώ και πάνω από μια δεκαετία, η αποδοχή μιας τέτοιας πρότασης θα ισοδυναμούσε με εγκατάλειψη των θυσιών που έγιναν από το 2014. Ακόμα όμως και σε αμυντικό επίπεδο κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό, αφού στην περιοχή έχει γίνει μια τεράστια επένδυση σε αμυντικά έργα τα οποία θα πρέπει να παραδοθούν αμαχητί στους Ρώσους, οι οποίοι θα αποκτήσουν πλέον ανοικτό πεδίο για κατάληψη και άλλων εδαφών.
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει μακρύ ιστορικό παραβιάσεων συμφωνιών. Από τις διαβεβαιώσεις του 1994 για την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, μέχρι τη Συμφωνία του Μινσκ, η Μόσχα έχει δείξει ότι χρησιμοποιεί τις διαπραγματεύσεις για να κερδίζει χρόνο.
Χωρίς ισχυρούς μηχανισμούς επιτήρησης και εγγυήσεις, η όποια συμφωνία θα είναι στην καλύτερη περίπτωση προσωρινή, και στη χειρότερη, το προοίμιο της επόμενης επίθεσης.
Συμφωνία χωρίς εγγυήσεις είναι παράδοση
Η Ουκρανία αλλά και οι χώρες της Βαλτικής, η Πολωνία και η Μολδαβία, δεν μπορούν να περιοριστούν σε αποδοχή διαβεβαιώσεων του Πούτιν ότι θα σταματήσει εκεί που βρίσκεται.
Για να έχει ουσία μια συμφωνία, πρέπει να συνοδεύεται από:
- Προοπτική ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, ώστε να αποκτήσει ρήτρα συλλογικής άμυνας.
- Διεθνή επιτήρηση της εκεχειρίας από δυνάμεις της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.
- Αυτόματο μηχανισμός κυρώσεων σε περίπτωση παραβίασης, χωρίς να απαιτούνται νέες πολιτικές αποφάσεις.
- Καμία αμνηστία για εγκλήματα πολέμου.
- Οικονομική και ενεργειακή ανεξαρτησία της Ουκρανίας.
Αλλιώς, μιλάμε για μια νέα «Συμφωνία της Βιέννης», μια εύθραυστη ειρήνη που θα καταρρεύσει με την πρώτη κρίση. Και είναι σίγουρο πως θα υπάρξει κρίση, καθώς μια συμφωνία που επιβάλλεται από τρίτους, δεν μπορεί να υιοθετηθεί και να εφαρμοστεί, από τους ανθρώπους που μάτωσαν, έχασαν δικούς τους, έχασαν παιδιά, έχασαν γονείς, έχασαν σπίτια και πόλεις.
Αν οι ΗΠΑ και η Ρωσία καταλήξουν σε συμφωνία χωρίς την Ευρώπη, θα πρόκειται για στρατηγική ήττα της ΕΕ, αποδεικνύοντας ότι η Ήπειρος δεν μπορεί να εγγυηθεί τη δική της ασφάλεια και εξαρτάται από τις αποφάσεις τρίτων.
Η ΕΕ πρέπει να θυμηθεί την εμπειρία της Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία του ’90, όταν η αδυναμία της να δράσει άφησε το πεδίο ελεύθερο σε εξωτερικές δυνάμεις να επιβάλουν λύσεις.
Μας αφορά άμεσα
Η Κύπρος και η Ελλάδα έχουν βιώσει την εμπειρία της εισβολής και της κατοχής. Για την Κύπρο, η τουρκική εισβολή του 1974 και η συνεχιζόμενη κατοχή του 37% του νησιού είναι ζωντανή απόδειξη ότι αν η διεθνής κοινότητα επαναπαυθεί χωρίς να αποκαταστήσει το δίκαιο, η αδικία παγιώνεται, δημιουργώντας ευρύτερους κινδύνους.
Η Ελλάδα, με την τουρκική απειλή στο Αιγαίο, γνωρίζει ότι κάθε υποχώρηση σε θέματα κυριαρχίας ανοίγει την όρεξη του επιτιθέμενου. Αν η Ουκρανία εξαναγκαστεί να παραχωρήσει εδάφη, το μήνυμα προς αναθεωρητικές δυνάμεις, όπως η Τουρκία, είναι ότι η βία αποδίδει.
Η συνάντηση της Αλάσκας, έτσι όπως σχεδιάστηκε, είναι καταδικασμένη να παράξει (αν παράξει) μια ειρήνη με ημερομηνία λήξης. Αν ο Τραμπ θέλει να παρουσιαστεί ως ειρηνοποιός, πρέπει να ξεκινήσει με το αυτονόητο. Να καλέσει τον Ζελένσκι και την ΕΕ, να επιβάλει μηχανισμούς που θα δεσμεύουν τη Ρωσία και να διασφαλίσει ότι η Ουκρανία δεν θα βρεθεί ξανά στο ίδιο έργο σε λίγα χρόνια.
Ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη είναι ανακύκλωση βίας. Ειρήνη με ανταλλαγές εδαφών είναι πρόσκληση για νέες συγκρούσεις και, όπως συμβαίνει πάντα, όταν δύο άλλοι αποφασίζουν «για το καλό σου» χωρίς εσένα, το αποτέλεσμα σπάνια σε ωφελεί. Συνήθως, ωφελεί εκείνους.
Όταν η ειρήνη επιβλήθηκε και δεν στέριωσε
• Η Συνθήκη του Τορντεσίγιας (1494)
Η Ισπανία και η Πορτογαλία, υπερδυνάμεις ης εποχής, με την ευλογία του Πάπα, μοίρασαν τον κόσμο στα δύο, χαράσσοντας μια φανταστική γραμμή στον Ατλαντικό. Οι λαοί που κατοικούσαν στα εδάφη αυτά δεν είχαν καν φωνή. Το αποτέλεσμα; Αιώνες αποικιοκρατίας, λεηλασίας και συγκρούσεων, με τον τεχνητό χάρτη, να λειτουργεί ως άδεια λεηλασίας.
• Η Συμφωνία του Μονάχου (1938)
Ίσως το πιο κλασικό παράδειγμα. Με στόχο να «κατευναστεί» ο Χίτλερ, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, μαζί με την Ιταλία, του παραχώρησαν την Σουδητία στην Τσεχοσλοβακία, χωρίς οι πολίτες να έχουν κληθεί καν στη διαπραγμάτευση. Το αποτέλεσμα; Ο Χίτλερ το είδε ως επιβράβευση της επιθετικότητάς του και μέσα σε λίγους μήνες κατέλαβε ολόκληρη τη χώρα. Το ίδιο σκηνικό στήνεται τώρα και με τον Πούτιν και το Ντονμπάς
• Η Συμφωνία της Γιάλτας (1945)
Στη Γιάλτα, οι ηγέτες των ΗΠΑ, της Σοβιετικής Ένωσης και του Ηνωμένου Βασιλείου μοίρασαν τις σφαίρες επιρροής στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης έμαθαν την τύχη τους από τις ανακοινώσεις των «μεγάλων», χωρίς να έχουν καμία συμμετοχή στις αποφάσεις που θα καθόριζαν δεκαετίες ζωής πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα.
• Η Συμφωνία του Ντέιτον (1995)
Τερμάτισε τον πόλεμο στη Βοσνία, αλλά το πλαίσιο συμφωνήθηκε ουσιαστικά ανάμεσα στις ΗΠΑ, τη Σερβία και την Κροατία, με τους Βόσνιους να πιέζονται να δεχθούν όρους που παγίωσαν την εθνοτική διαίρεση της χώρας. Το αποτέλεσμα ήταν μια ειρήνη που σταμάτησε τη σφαγή, αλλά άφησε ένα δυσλειτουργικό πολιτικό σύστημα, το οποίο σήμερα φαίνεται να καταρρέει
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η απουσία ή η αδύναμη παρουσία των άμεσα εμπλεκομένων οδήγησε σε συμφωνίες που μπορεί να έφεραν προσωρινή ηρεμία, αλλά σπάνια έλυσαν το πρόβλημα μακροπρόθεσμα. Συχνά, μάλιστα, έγιναν το σκαλοπάτι για μελλοντικές συγκρούσεις.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται με μικρές παραλλαγές. Όταν οι ισχυροί αποφασίζουν μόνοι τους για τις τύχες των άλλων, η ειρήνη είναι εύθραυστη και η αδικία παγιώνεται. Αυτός είναι και ο μεγαλύτερος κίνδυνος της συνάντησης Τραμπ – Πούτιν στην Αλάσκα. Αν η Ουκρανία και η ΕΕ παραμείνουν εκτός, τότε η «λύση» που θα προκύψει θα είναι απλώς το επόμενο κεφάλαιο ενός πολέμου που θα αλλάξει μορφή, αλλά δεν θα τελειώσει.
Η Αλάσκα μπορεί να απέχει γεωγραφικά χιλιάδες χιλιόμετρα από την Ουκρανία, αλλά οι αποφάσεις που θα ληφθούν εκεί θα φτάσουν μέχρι τα χαρακώματα του Ντονμπάς, τα κατεστραμμένα χωριά της Χερσώνας και τα σπίτια των εκτοπισμένων σε ολόκληρη την Ουκρανία. Αν αυτές οι αποφάσεις ληφθούν ερήμην όσων ζουν τις συνέπειες, τότε η Ιστορία θα προσθέσει τη σύνοδο της Αλάσκας στη λίστα των στιγμών που οι «μεγάλοι» υπέγραψαν ειρήνη στα χαρτιά, αλλά στην πραγματικότητα έδωσαν την αφορμή για έναν νέο πόλεμο.
Το άρθρο Ανάλυση CT: Τραμπ-Πούτιν στην Αλάσκα – Πείραμα «ειρήνης» με διπλωματία τετελεσμένων εμφανίστηκε πρώτα στο Cyprus Times.