Στη Γάζα δημοσιογράφοι γίνονται στόχος φονικών επιθέσεων από τον ισραηλινό στρατό, ακόμα και όταν είναι γνωστό ότι είναι λειτουργοί του Τύπου – Στη Ρωσία, η κριτική στο καθεστώς Πούτιν έχει αποδειχθεί ως κύρια αιτία θανάτου δημοσιογράφων που είτε δολοφονούνται είτε πέφτουν από παράθυρα
Στη Γάζα, κάθε νεκρός δημοσιογράφος, ακόμα και αν είναι ενεργό στέλεχος της τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς, γίνεται διεθνές σύμβολο. Σωστά, διότι χωρίς δημοσιογράφους δεν υπάρχει μαρτυρία, δεν υπάρχει ιστορία. Στη Ρωσία, όμως, όταν δημοσιογράφοι δολοφονούνται, «πέφτουν» από μπαλκόνια ή εξαφανίζονται, η οργή της διεθνούς κοινότητας εξαντλείται σε ένα πικρό χαμόγελο. Ο θάνατος στη Γάζα είναι έγκλημα, στη Μόσχα το έγκλημα είναι υποσημείωση.
Η υποκρισία όμως δεν είναι αθώα. Νομιμοποιεί το μόνιμο καθεστώς τρόμου που επέβαλε ο Πούτιν στην ενημέρωση και αφήνει απροστάτευτους τους Παλαιστινίους πραγματικούς ρεπόρτερ που καλύπτουν πόλεμο χωρίς καμία «ασπίδα» νόμου.
Τα νούμερα είναι αμείλικτα, αλλά και αντιφατικά, επειδή κάθε οργανισμός μετράει αλλιώς τον θάνατο.
Η CPJ (Committee to Protect Journalists) κατέγραψε τουλάχιστον 184 Παλαιστίνιους δημοσιογράφους νεκρούς από τον Οκτώβριο του 2023 ως σήμερα οι RSF (Ρεπόρτερς Χωρίς Σύνορα) μιλούν για «σχεδόν 200», ενώ το Al Jazeera, σε δικό του εκτενές αφιέρωμα, καταγράφει «σχεδόν 270» ονόματα και συνεργάτες ΜΜΕ. Η διαφορά δεν είναι μαθηματικό λάθος, αλλά είναι διαφορετική μεθοδολογία και ρυθμός επιβεβαίωσης σε ένα μέτωπο όπου οι λίστες ανανεώνονται σχεδόν καθημερινά.
Την ίδια ώρα, στον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου 2025 των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα, η Ρωσία κατρακυλά στην 171η θέση (–9), το Ισραήλ βρίσκεται στη 112η (χαμηλότερη επίδοση στην ιστορία του), ενώ η Παλαιστίνη (όπου εντάσσεται η Γάζα) καταγράφεται στη 163η με ειδική μνεία στη «μαζική καταστροφή της δημοσιογραφίας στη Γάζα». Οι Ρεπόρτερς Χωρίς Σύνορα επισημαίνουν πως σχεδόν 200 δημοσιογράφοι έχουν σκοτωθεί στη Γάζα και δεκάδες «δολοφονήθηκαν εν ώρα εργασίας», ενώ ταυτόχρονα στη Ρωσία ο έλεγχος ΜΜΕ από κράτος και τους φιλοκυβερνητικούς ολιγάρχες έχει γίνει ασφυκτικός.
Όταν η πένα γίνεται στόχος
• Η Γάζα ναρκοπέδιο για δημοσιογράφους:
Το πιο σοβαρό γεγονός των τελευταίων ημερών, σημειώθηκε μόλις πριν λίγες μέρες, στις 10 Αυγούστου, με την επίθεση του IDF σε σκηνή δημοσιογράφων κοντά στο νοσοκομείο Αλ-Σίφα . Σκοτώθηκαν, σύμφωνα με το Al Jazeera, κάτι που επιβεβαίωσε και το Ισραήλ, ο ανταποκριτής Άνας αλ-Σαρίφ και ακόμη τρεις εργαζομένους του δικτύου. Η CPJ επιβεβαίωσε τον θάνατο και κατέγραψε το συμβάν ως στοχευμένο πλήγμα κατά προσωπικού ΜΜΕ. Ωστόσο ο Αλ-Σαρίφ και άλλοι εργαζόμενοι στο Al Jazeera έχει επιβεβαιωθεί ότι παρείχαν ενεργή στήριξη στην Χαμάς και συμμετείχαν ακόμα και σε στρατιωτικές δράσεις αξιοποιώντας την δημοσιογραφική ους ιδιότητα.
Η περίπτωση του 27χρονου, Χάμζα αλ-Νταχντούχ, καμεραμάν του Al Jazeera και γιου του επικεφαλής του γραφείου του δικτύου στη Γάζα, είναι επίσης από αυτές που προκάλεσαν αίσθηση.
Στις 7 Ιανουαρίου 2024, ισραηλινό drone χτυπά το αυτοκίνητο όπου επέβαινε μαζί με τον συνεργάτη του Μουσταφά Θουράγια κοντά στη Ράφα. Η CPJ ζήτησε ανεξάρτητη έρευνα για ενδεχόμενη στοχοποίηση. Ο Χάμζα είχε ήδη χάσει τέσσερα μέλη της οικογένειάς του σε προηγούμενα πλήγματα.
Από τη λίστα των ονομάτων που έχουν τεκμηριωθεί από την CPJ και διεθνή μέσα ξεχωρίζουν επίσης οι ακόλουθες περιπτώσεις:
Του Χοσσάμ Σαμπάτ, 23 ετών, ανταποκριτή του Al Jazeera που σκοτώθηκε στις 24 Μαρτίουφέτος σε αυτοκίνητο κοντά στο Ινδονησιακό Νοσοκομείο στη Μπέιτ Λάχια από ισραηλινό πλήγμα.
Της 25χρονης φωτορεπόρτερ Φατίμα Χασούνα, η οποία σκοτώθηκε τον περασμένο Απρίλιο, σε ισραηλινό πλήγμα στο σπίτι της. Μία μέρα πριν την δολοφονία της, είχε γίνει δεκτό ντοκιμαντέρ της, που συμμετείχε στο Cannes Docs.
Του δημοσιογράφο και podcaster, Αγιάτ Χαντούρα, που σκοτώθηκε στις 20 Νοεμβρίου του 2023 από πλήγμα στο σπίτι του στη Μπέιτ Λάχια.
Σημαντικό είναι ότι η CPJ διαχωρίζει το ποιοι σκοτώθηκαν «εν ώρα εργασίας» και ποιοι σε σπίτια ή κατά τις μετακινήσεις τους και ποιοι ήταν ξεκάθαρα αναγνωρίσιμοι ως δημοσιογράφοι. Οιπερισσότεροι σκοτώθηκαν από αεροπορικά πλήγματα και από επιθέσεις με drones.
• Ρωσία. Η δημοσιογραφία είναι έγκλημα:
Αν και στη Ρωσία δεν υπάρχει θεωρητικά πολεμικό μέτωπο, υπάρχει ένας διαρκής μηχανισμός κρατικής τρομοκρατίας.
Η Άννα Πολιτκόφσκαγια, που επέκρινε έντονα τις αγριότητες των ρωσικών δυνάμεων στην Τσετσενία με εντολές του Βλαντιμίρ Πούτιν, δολοφονήθηκε 7 Οκτωβρίου του 2006 στην είσοδο της πολυκατοικίας της. Η υπόθεση κατέληξε σε καταδίκες των εκτελεστών αλλά ο γνωστός ηθικός αυτουργός δεν αναφέρθηκε ποτέ. Το 2023 οι εκτελεστές αποφυλακίστηκαν
Η Νατάλια Εστεμίροβα, ρεπόρτερ και ερευνήτρια των εγκλημάτων του ρωσικού στρατού στη Τσετσενία, πέφτει θύμα απαγωγής στο Γκρόζνι και δολοφονείται στις 15 Ιουλίου 2009. Και σε αυτή την περίπτωση ο ηθικός αυτουργός έμεινε στο σκοτάδι, αν και όλοι δείχνουν με νόημα τον Βλαντιμίρ Πούτιν
Ο Γιούρι Σεκοτσιχίν, βουλευτής και δημοσιογράφος της Novaya Gazeta, σκληρός επικριτής του Ρώσου Προέδρου, πεθαίνει στις 3 Ιουλίου 2003 …από «δηλητηρίαση»
Τα ιατρικά στοιχεία έμειναν απόρρητα και οι έρευνες για χρόνια άνοιγαν και έκλειναν. Η CPJ και οι Ρεπόρτερς χωρίς Σύνορα αναφέρθηκαν σε σχεδιασμένη εξόντωση λόγω των ερευνών του για τη διαφθορά στις υπηρεσίες ασφαλείας.
Ο 32χρονος Μαξίμ Μποροντίν, που αποκάλυψε τη δράση της Wagner στη Συρία, έπεσε από μπαλκόνι στο Εκατερίνεμπουργκ, το 2018. Οι αρχές απέδωσαν τον θάνατο του, σε ατύχημα ή αυτοκτονία , ενώ η CPJ ζήτησε έρευνα για δολοφονία. Πάντως είναι πολύ συχνό το φαινόμενο, να γλιστράνε από μπαλκόνια και παράθυρα ενοχλητικοί επικριτές του Βλαντιμίρ Πούτιν.
«Παράπλευρες απώλειες» ή βολικές εξηγήσεις;
• Γάζα: Σε δεκάδες περιπτώσεις, ο ισραηλινός στρατός αποδίδει τους θανάτους δημοσιογράφων σε μάχες κατά της Χαμάς ή σε «παράπλευρες απώλειες». Η CPJ επιμένει ότι οι θάνατοι δεν είναι στατιστική, αλλά πρόκειται για συγκεκριμένα πλήγματα που θίγουν το δικαίωμα στην πληροφόρηση.
Η περίπτωση του Μοχάμεντ Άμπου Χάταμπ του Palestine TV, που σκοτώθηκε με 11 συγγενείς του από πλήγμα στο σπίτι του στη Χαν Γιούνις, στις 2 Νοεμβρίου του 2023, παρουσιάστηκε ως «στόχευση μαχητών», ωστόσο ο Άμπου Χάταμπ ήταν γνωστός τηλεοπτικός ρεπόρτερ.
Ο 34χρονος Ισμάιλ Άμπου Χάταμπ, σκηνοθέτης και φωτορεπόρτερ, σκοτώθηκε φέτος την 1η Ιουλίου, σε χτύπημα που έπληξε καφετέρια στη δυτική Γάζα. Στο ίδιο πλήγμα τραυματίστηκε η δημοσιογράφος Μπαγιάν Αμπουσουλτάν.
Έρευνες που έγιναν από δυτικά ΜΜΕ όπως η γαλλική Le Monde, έχουν καταγράψει πλήγματα με drones σε ανθρώπους που ήταν εύκολα αναγνωρίσιμοι ως δημοσιογράφοι, φορώντας τα γιλέκα με την ένδειξη PRESS, κάτι που καταδεικνύει στοχοποίηση και πρόθεση.
• Ρωσία: Οι «αλλεργίες» που σκοτώνουν δημοσιογράφους, τα «άλματα» από μπαλκόνια και οι «αυτοκτονίες» είναι το λεξιλόγιο της καθεστωτικής αντίληψης της ελευθερίας του τύπου και της γνώμης.
Η περίπτωση Σεκοτσιχίν συμπυκνώνει τις πρακτικές που ακολουθούνται. Κρίσιμες ιατρικές πληροφορίες χαρακτηρίζονται απόρρητες, δικαστικές υποθέσεις παγώνουν, και πολιτική καθοδήγηση να μην αποκαλυφθεί ποτές η αλυσίδα ευθύνης που δείχνει το Κρεμλίνο.
Φυλακίσεις, εξαναγκασμός σε εξορία, και λουκέτα στα ΜΜΕ
• Στη Ρωσία, η «σιωπή» επιβάλλεται πριν βγειτο περίστροφο.
Χαρακτηριστική η περίπτωση του ανταποκριτή της Wall Street Journal, στη Μόσχα, Έβαν Γκέρσκοβιτς, ο οποίο ανέπνευσε αέρα ελευθερίας την 1η Αυγούστου 2024, στη μεγαλύτερη μεταψυχροπολεμική ανταλλαγή κρατουμένων Δύσης–Ρωσίας. Ο Γκέρσκοβιτς έμεινε κρατούμενος σχεδόν δύο χρόνια, χωρίς δίκη για «κατασκοπεία», κατηγορία που απορρίφθηκε διεθνώς ως προσχηματική. Μαζί του απελευθερώθηκε και η δημοσιογράφος Άλσου Κουρμασέβα η οποία είχε συλληφθεί το 2023. Σε δηλώσεις της πριν λίγους μήνες ανέφερε πως στη Ρωσία, η δημοσιογραφία έχει μετατραπεί σε όμηρο της γεωπολιτικής.
Το ρωσικό οπλοστάσιο φίμωσης των δημοσιογράφων και των ΜΜΕ είναι θεσμικό:
Ο νόμος περί «ξένων πρακτόρων» και ο νόμος περί «ανεπιθύμητων οργανώσεων», αναγκάζουν ανεξάρτητα ΜΜΕ, να πάρουν ρίσκο τόσο για τα ίδια όσο και για όποιον συνεργάζεται μαζί τους. Η Meduza (με έδρα τη Ρίγα της Λετονίας) κηρύχθηκε «ανεπιθύμητη» το 2023καιαπαγορεύτηκε κάθε συνεργασία με Ρώσους πολίτες. Το Mediazona μετρά δεκάδες πρόστιμα και διώξεις σε δημοσιογράφους που «συνδέονται» με τέτοια μέσα.
Η Novaya Gazeta είδε την άδεια έκδοσης να ανακαλείται από ρωσικά δικαστήρια ήδη από το 2022–23. Είναι η εφημερίδα που «μέτρησε» έξι δολοφονημένους συντάκτες από το 2000, γεγονός που επικύρωσε και η Σουηδική Ακαδημία όταν απένειμε το Νόμπελ Ειρήνης 2021 στον αρχισυντάκτη Ντμίτρι Μουράτοφ, ο οποίος πούλησε το μετάλλιό του σε δημοπρασία για προσφυγόπουλα της Ουκρανίας.
Το Dozhd/TV Rain έκλεισε στη Μόσχα το Μάρτιο 2022 και πέρασε σε εξορία, με γραφεία στη Ρίγα και το Άμστερνταμ. Έχασε την άδεια στη Λετονία το 2022 λόγω ρυθμιστικής σύγκρουσης, και την ανέκτησε δικαστικά τον Ιούλιο 2025. Η υπόθεση δείχνει πώς ακόμη και οι «ασφαλείς» ευρωπαϊκοί προορισμοί δεν είναι χωρίς εμπόδια για τους Ρώσους εξόριστους ρεπόρτερς.
• Στη Γάζα, η Χαμάς έχει επίσης μηχανισμό ελέγχου των ΜΜΕ και των δημοσιογράφων.
Υπάρχουν καταγγελίες για εκφοβισμό δημοσιογράφων που ασκούν κριτική στη Χαμάς, γίνονται παρεμβάσεις στην κάλυψη, και εξαναγκασμός για μετακινήσεις με την συνοδεία ενόπλων.
Όμως ο κύριος κίνδυνος για τους δημοσιογράφους στη Γάζα, όπως προκύπτει από την τεκμηρίωση της CPJ και διεθνών ΜΜΕ, είναι στρατιωτικός. Πρόκειται για τη μαζική θανατηφόρα βία από ισραηλινά πλήγματα, σε σπίτια, οχήματα, καφετέριες, νοσοκομεία, ακόμη και σε χώρους που ταυτοποιούνται ως σημεία συγκέντρωσης δημοσιογράφων. Μεγάλα διεθνή μέσα έχουν καταγράψει στοχευμένα χτυπήματα εναντίον δημοσιογράφων με γιλέκα PRESS, κάτι που καθιστά την επίκληση «λάθους» εξαιρετικά αμφιβολο ισχυρισμό θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με ανεξάρτητη διερεύνηση.
Οι διεθνείς δείκτες
Στον Δείκτη RSF 2025 (Ρεπόρτερς Χωρίς Σύνορα) , η Ρωσία που κατέχει την 171η θέση , περιγράφεται ως χώρα όπου «η ενημέρωση ελέγχεται από το κράτος και τους φιλοκυβερνητικούς ολιγάρχες, ενώ ο νόμος χρησιμοποιείται για να οδηγήσει σε σιωπή κάθε ανεξάρτητη φωνή». Για την Παλαιστίνη που κατέχει την 163η θέση, γίνεται ρητή αναφορά στη συστηματική καταστροφή της δημοσιογραφίας στη Γάζα, με σχεδόν 200 νεκρούς. Το Ισραήλ που είναι 112οστην ίδια λίστα, κατρακύλησε, με την RSF να σημειώνει επιδείνωση όλων των δεικτών ασφαλείας και πολιτικού περιβάλλοντος για τον Τύπο μετά τον πόλεμο του 2023.
Στο μέτρημα θυμάτων, υπάρχουν τρεις σοβαρές πηγές με διαφορετική μεθοδολογία:
— Η CPJ καταγράφει 184 Παλαιστίνιους δημοσιογράφους και άλλους εργαζόμενους ΜΜΕ νεκρούς από 7/10/2023, με επιβεβαίωση ανά υπόθεση (ονοματεπώνυμο, ιδιότητα, περίσταση).
Η RSF μιλά για «σχεδόν 200» και επισημαίνει μαζικές καταστροφές γραφείων, υποδομών, μπλακάουτ πληροφόρησης.
Το Al Jazeera δημοσίευσε αναλυτική λίστα με σχεδόν 270 ονόματα, εξηγώντας ότι περιλαμβάνει ευρύτερα τους εργαζόμενους στα ΜΜΕ και τοπικούς συνεργάτες, όχι αποκλειστικά πιστοποιημένους δημοσιογράφους.
Η ουσία δεν αλλάζει. Πρόκειται για τη φονικότερη περίοδο για τον Τύπο που έχει καταγράψει η CPJ εδώ και δεκαετίες, με σχεδόν 70% των θανάτων το 2023 να συνδέεται με τον πόλεμο στη Γάζα.
Δύο μέτρα και εκατόν δύο ναι μεν αλλά…
Το εύλογο ερώτημα για την διαφορετική αντίδραση στους θανάτους δημοσιογράφων στην Γάζα και την Ρωσία, υπάρχουν εξηγήσεις αλλά δεν είναι πάντα ικανοποιητικές.
• Ορατότητα: Ο πόλεμος στη Γάζα βρίσκεται διαρκώς στο επίκεντρο της παγκόσμιας ενημέρωσης. Η εικόνα ενός γιλέκου PRESS κάτω από ερείπια σοκάρει, διαδίδεται και κινητοποιεί. Στη Ρωσία, το καθεστώς έχει οικοδομήσει μια αρχιτεκτονική απομόνωσης, με ποινικοποίηση της πληροφορίας, κλείσιμο γραφείων, εξορία δημποσιογράφων, εξαγορά ή υποταγή καναλιών… και όταν όλα αποτυγχάνουν, υπάρχει πάντα το «ατύχημα».
• Λογοδοσία: Στη Γάζα, όσο κι αν η ισραηλινή κυβέρνηση απορρίπτει κατηγορίες περί στοχοποίησης δημοσιογράφων, είναι υποχρεωμένη να τις αντικρούει στον διεθνή διάλογο. Στη Ρωσία, η ατιμωρησία είναι ο κανόνας. Από την Πολιτκόφσκαγια μέχρι την Εστεμίροβα και τον Μποροντίν, το κράτος δεν επιτρέπει η έρευνα να φτάσει στους ηθικούς αυτουργούς.
• Γεωπολιτική χρησιμότητα: Οι θάνατοι στη Γάζα γίνονται πολιτικό εργαλείο, ενώ οι θάνατοι στη Ρωσία είναι πολιτικό βάρος που πολλοί προτιμούν να αποφύγουν για να μην έχουν περιπλοκές με το Κρεμλίνο και τις μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας οι οποίες δρουν εκτός ρωσικής επικράτειας, διενεργώντας δολοφονίες σε ευρωπαϊκές χώρες.
Η ζωή κανενός δεν μπαίνει σε πολιτική ζυγαριά
Κάποτε πρέπει να τελειώνουμε με τα προσχήματα. Η Δύση δεν γίνεται να βουλιάζει σε συναισθηματισμό επιλεκτικής ευαισθησίας για τη Γάζα και να αντιμετωπίζει τους νεκρούς Ρώσους δημοσιογράφους, ως απλή παρενέργεια ενός αυταρχικού καθεστώτος που… «έτσι λειτουργεί». Η Ρωσία του Πούτιν δολοφονεί, εκφοβίζει, φυλακίζει δημοσιογράφους επί δεκαετίες, και όταν δεν αρκούν τα κελιά, επιστρατεύονται τα «ατυχήματα». Στη Γάζα, το Ισραήλ οφείλει να παράσχει πλήρη πρόσβαση σε ανεξάρτητες έρευνες για κάθε θάνατο ρεπόρτερ και να θεσπίσει κανόνες εμπλοκής που αναγνωρίζουν τον Τύπο ως προστατευόμενο στοιχείο και όχι ως στόχο. Ακόμα και αν μερικοί απ’ αυτούς ήταν στελέχη της Χαμάς, δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό πώς η συλλογική τιμωρία της δημοσιογραφίας ενισχύει την ασφάλεια.
Η δική μας δουλειά (η δημοσιογραφία) δεν είναι να γράφουμε για «καλές» και «κακές» σφαίρες. Είναι να αποκαθιστούμε ονόματα, να απαιτούμε έγγραφα και δεδομένα, να μετράμε ευθύνες. Αν η διεθνής κοινότητα θέλει να λέγεται πολιτισμένη, ας σταματήσει να κάνει εκπτώσεις ανάλογα με το ποιος πατάει τη σκανδάλη. Η ζωή ενός ρεπόρτερ στη Γάζα και ενός ρεπόρτερ στη Μόσχα έχουν ακριβώς την ίδια αξία. Όλα τα υπόλοιπα είναι δικαιολογίες.
Το άρθρο Γάζα και Ρωσία… Επικίνδυνοι καιροί για δημοσιογράφους εμφανίστηκε πρώτα στο Cyprus Times.