Η Ελλάδα παραμένει μία από τις ελάχιστες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς κοινωνικές κατοικίες, ενώ καταγράφει για 7-8 συνεχόμενα χρόνια το υψηλότερο κόστος στέγασης μεταξύ των κρατών-μελών, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat. Ο μέσος ευρωπαϊκός όρος κοινωνικών κατοικιών φτάνει το 9%–9,3% του συνολικού στεγαστικού αποθέματος, με χώρες όπως η Ολλανδία να φτάνουν το 30% και η Αυστρία το 24%.

«Η Ελλάδα παραμένει σε πολύ χαμηλό επίπεδο όσον αφορά τις κοινωνικές κατοικίες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται σημαντικές κοινωνικές ανισότητες», σημειώνει ο Θεμιστοκλής Μπάκας, πρόεδρος του Πανελλαδικού Δικτύου E-Real Estates, μιλώντας στα «ΝΕΑ».

Ένα νέο κοινωνικό φαινόμενο: οι «οικονομικά άστεγοι»

Στην Ελλάδα εμφανίζεται πλέον το φαινόμενο των «οικονομικά άστεγων», εργαζόμενων που δεν μπορούν να καλύψουν τις στεγαστικές τους ανάγκες.

«Το 47,3% των πολιτών ζει σε νοικοκυριά με οφειλές σε ενοίκιο ή στη δόση στεγαστικού δανείου ή σε λογαριασμούς ΔΕΚΟ, όταν ο μέσος ευρωπαϊκός όρος είναι μόλις 8,3%. Ταυτόχρονα, το 71,9% των νέων 18-34 ετών εξακολουθεί να ζει με τους γονείς τους, εγκλωβισμένοι ουσιαστικά στο παιδικό δωμάτιο, στερούμενοι τη δυνατότητα οικοδόμησης μιας αυτόνομης ζωής», επισημαίνει ο κ. Μπάκας.

Μικρή δυναμική και καθυστερήσεις

Παρά τις εξαγγελίες του 2022 και τη συζήτηση στη φετινή ΔΕΘ, η εφαρμογή των μέτρων βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο.

«Μέχρι σήμερα δεν έχει ολοκληρωθεί κανένας διαγωνισμός. Η πρόσφατη ανακοίνωση για τη δημιουργία 2.000 διαμερισμάτων σε πρώην στρατόπεδα – εκ των οποίων 1.500 προορίζονται για πολίτες χωρίς πρώτη κατοικία – έρχεται σε απόλυτη δυσαναλογία για να αντιμετωπίσει τις ανάγκες που προέκυψαν από την απώλεια περίπου 180.000 κατοικιών λόγω πλειστηριασμών την περίοδο 2019–2023», αναφέρει ο πρόεδρος του E-Real Estates.

Η τελευταία ενημέρωση από το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογενείας για τη δημιουργία 20.000 κατοικιών μέσω κοινωνικής αντιπαροχής αποτελεί ένα πρώτο βήμα, τρία χρόνια μετά τις εξαγγελίες του 2022.

«Επί του παρόντος δεν έχει καθοριστεί συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Προβλέπεται η δυνατότητα παραχώρησης ιδιοκτησίας στους ιδιώτες επενδυτές στα ακίνητα του δημοσίου, κάτι που διαφοροποιεί το πλαίσιο του 2022, ενώ από τα νέα διαμερίσματα που θα προκύψουν, το ποσοστό που θα παραμείνει στο Δημόσιο περιορίζεται στο τουλάχιστον 30%. Η διατήρηση αυτού του ποσοστού, ανάλογα με την περιοχή και την αξία των ακίνητων, μπορεί να υπολείπεται σημαντικά από τις ιδιωτικές συμφωνίες αντιπαροχής», λέει ο κ. Μπάκας.

Και συμπληρώνει: «Η αριθμητική δείχνει τη σοβαρότητα του προβλήματος: για να φτάσει η Ελλάδα στο 50% του μέσου όρου των κοινωνικών κατοικιών της Ε.Ε., απαιτούνται τουλάχιστον 286.735 κοινωνικές κατοικίες (6.371.901 κατοικίες το στεγαστικό απόθεμα στην Ελλάδα – Housing Europe 2019), ενώ οι εξαγγελίες περιορίζονται σε μερικές δεκάδες χιλιάδες».

Η «δυναμική» της κοινωνικής κατοικίας στην Ευρώπη

Στην Ευρώπη, οι κοινωνικές κατοικίες διαφέρουν σημαντικά ανά χώρα. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν υπάρχει εθνικός ορισμός της κοινωνικής κατοικίας. Οι ονομασίες των μοντέλων που χρησιμοποιούνται είναι πιο περιγραφικές, όπως η «Κατοικία με ενοίκιο μέτριου ύψους» (HLM) στη Γαλλία και η «Κατοικία Περιορισμένου Κέρδους» στην Αυστρία. 

Στην Ολλανδία, σχεδόν μία στις τρεις κατοικίες είναι κοινωνική (29%), ενώ στην Αυστρία συνυπάρχουν διάφορες μορφές κατοικίας πέρα από την ελεύθερη αγορά, όπως η δημοτική κατοικία, η κατοικία περιορισμένου κέρδους και οι επιδοτούμενες ιδιωτικές κατοικίες. Στη Βιέννη, το 62% των κατοίκων ζει σε κάποια μορφή επιδοτούμενης κατοικίας.

Στη Δανία, περίπου 700 μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί παρέχουν στέγη με ενοίκια χαμηλότερα από το μέσο όρο της αγοράς, υπό αυστηρή νομική ρύθμιση που περιορίζει κάθε δυνατότητα κερδοσκοπίας. Στο Λουξεμβούργο, δημόσιοι οργανισμοί όπως το Ταμείο Κατοικίας, η Εθνική Εταιρεία Προσιτής Κατοικίας και η ένωση δήμων προσφέρουν κατοικίες με κόστος χαμηλότερο της αγοράς, ενώ το κράτος επιδοτεί έως και 70% της κατασκευής κοινωνικών κατοικιών. Επιπλέον, για την προστασία του κοινωνικού μείγματος, κάθε νέο συγκρότημα κατοικιών πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον 10% κοινωνικών κατοικιών προκειμένου να αδειοδοτηθεί.

Ακόμη και η Ισπανία, που μέχρι πρόσφατα παρουσίαζε χαμηλά ποσοστά κοινωνικής κατοικίας, κατάφερε το 2025 να αυξήσει το μερίδιο των δημόσιων και προσιτών κατοικιών από 2,5% σε 3,4%, χάρη σε συντονισμένα κυβερνητικά μέτρα και τη δημιουργία δημόσιας εταιρείας στέγασης.

«Η εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών χωρών δείχνει ότι η συστηματική ανάπτυξη προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας, σε συνδυασμό με στοχευμένες κυβερνητικές πολιτικές, μπορεί να βελτιώσει την προσβασιμότητα σε στέγη και να διαμορφώσει δίκαιες και βιώσιμες συνθήκες», εξηγεί ο Θεμιστοκλής Μπάκας.

Και συνεχίζει: «Η χώρα μας, έχει καθυστερήσει να διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο στεγαστικής πολιτικής που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες. Η τρέχουσα πραγματικότητα καθιστά επιτακτική την άμεση κατάρτιση και εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου πλαισίου με σαφές χρονοδιάγραμμα και μετρήσιμους στόχους. Ένα αποτελεσματικό σχέδιο πρέπει να περιλαμβάνει: προστασία της πρώτης κατοικίας, ενίσχυση της μακροχρόνιας μίσθωσης, ανάπτυξη προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας, αξιοποίηση και ανακαίνιση κλειστών ακινήτων, στρατηγική αξιοποίηση της δημόσιας ακίνητης περιουσίας, στοχευμένα φορολογικά κίνητρα και μηχανισμούς διαφάνειας και ελέγχου στην αγορά ακινήτων. Μια τέτοια στρατηγική θα δημιουργήσει τις βάσεις για μια βιώσιμη, δίκαιη και μακροπρόθεσμα αποτελεσματική στεγαστική πολιτική στη χώρα».

Προτάσεις για βιώσιμη στεγαστική πολιτική

«Η στέγαση είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Δεν πρόκειται απλά για μια στέγη, αλλά για την ευκαιρία να ζήσει κανείς καλύτερα και να έχει ένα ασφαλές μέλλον», τονίζει ο Θεμιστοκλής Μπάκας, πρόεδρος του Πανελλαδικού Δικτύου E-Real Estates.

Σύμφωνα με τον ίδιο, τα στοιχεία του UN-Habitat δείχνουν ότι μέχρι το 2030 τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι θα χρειάζονται πρόσβαση σε επαρκή στέγαση, κάτι που μεταφράζεται σε ζήτηση για 96.000 νέες προσιτές κατοικίες κάθε μέρα.

«Η διεθνής κοινότητα έχει αναγνωρίσει ότι το δικαίωμα στη στέγαση αποτελεί υποχρέωση των κρατών. Το αναφέρει η Παγκόσμια Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, όπου καθένας δικαιούται βιοτικό επίπεδο που εξασφαλίζει υγεία, τροφή, ρουχισμό, κατοικία και κοινωνικές υπηρεσίες», προσθέτει ο κ. Μπάκας.

Ο πρόεδρος του Πανελλαδικού Δικτύου E-Real Estates υπογραμμίζει ότι και στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα κράτη δεσμεύονται για την προώθηση της πρόσβασης σε κατάλληλη στέγαση και τη μείωση του φαινομένου των αστέγων, ώστε να επιτευχθεί σταδιακή εξάλειψή του.

«Το δικαίωμα στην κατοικία αναγνωρίζεται και από τα Συντάγματα πολλών ευρωπαϊκών χωρών, ενώ εφαρμόζεται μέσω ειδικών νόμων», καταλήγει ο Θεμιστοκλής Μπάκας.