Η στεγαστική κρίση έχει εξελιχθεί σε έναν από τους πιο οξείς κοινωνικούς πονοκεφάλους για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προχώρησε για πρώτη φορά στην παρουσίαση μιας συνολικής έκθεσης, με στόχο να δώσει κατευθύνσεις στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ώστε να δρομολογηθούν πολιτικές και επενδυτικά σχέδια. Αν και η αρμοδιότητα για τη στέγαση παραμένει στα κράτη-μέλη, οι Βρυξέλλες αναγνωρίζουν ότι πρόκειται για διασυνοριακό ζήτημα με άμεσες κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, τα ενοίκια στην Ευρώπη έχουν αυξηθεί κατά 18% τα τελευταία χρόνια, ενώ οι τιμές πώλησης κατοικιών εκτινάχθηκαν κατά 48%. Περίπου 82 εκατομμύρια πολίτες δαπανούν πάνω από το 40% του εισοδήματός τους για στέγη ― όταν το ανώτατο συνιστώμενο όριο είναι το 30%. Η ηλικία ανεξαρτητοποίησης φτάνει κατά μέσο όρο τα 26,3 έτη, με χώρες όπως η Ισπανία να καταγράφουν ακόμη υψηλότερα ποσοστά νέων που μένουν με τους γονείς τους.
Η εικόνα σε κάθε χώρα
Ισπανία: Οι τιμές πώλησης έχουν ξεπεράσει τα επίπεδα της «φούσκας» του 2007. Το κόστος ενοικίου βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά, ενώ η έλλειψη δημόσιου αποθέματος στέγης δεν μπορεί να εξισορροπήσει την κατάσταση. Η Τράπεζα της Ισπανίας εκτιμά ότι απαιτούνται 600.000 νέες κατοικίες για να καλυφθεί το κενό.
Γερμανία: Η χώρα αντιμετωπίζει χρόνιες καθυστερήσεις στις άδειες οικοδομής λόγω υπερβολικής γραφειοκρατίας και υψηλού κόστους κατασκευής. Το σχέδιο του καγκελάριου Φρίντριχ Μερτς στοχεύει στην απλούστευση διαδικασιών και στη γρηγορότερη ανέγερση κατοικιών. Παράλληλα, παρατάθηκε το «φρένο ενοικίων», που περιορίζει τις αυξήσεις σε νέες μισθώσεις.
Γαλλία: Η ζήτηση για κοινωνική στέγη έχει εκτοξευθεί. Το 2023, 2,6 εκατομμύρια νοικοκυριά κατέθεσαν αίτηση, αριθμός αυξημένος κατά 280% σε σχέση με το 1984. Στο Παρίσι, το 10% των κατοικιών είναι τουριστικά διαμερίσματα ή δευτερεύουσες κατοικίες, γεγονός που συρρικνώνει την προσφορά για μόνιμους κατοίκους.
Ιταλία: Η κρίση εκφράζεται κυρίως με την εκτίναξη των ενοικίων λόγω των βραχυχρόνιων μισθώσεων σε τουριστικούς προορισμούς όπως η Ρώμη, η Φλωρεντία και η Νάπολη. Παρά το υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης (77%), οι νέοι αδυνατούν να αποκτήσουν πρώτη κατοικία.
Πορτογαλία: Η κρίση έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που επανεμφανίστηκαν παραγκουπόλεις στις παρυφές των μεγαλουπόλεων. Οι τιμές αυξήθηκαν 16,3% μέσα σε έναν χρόνο (πρώτο τρίμηνο 2025), το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ. Το νέο συντηρητικό κυβερνητικό σχήμα στηρίζει πολιτικές φιλελευθεροποίησης, όπως κατασκευές σε αγροτική γη και μείωση ΦΠΑ στην ανέγερση κατοικιών.
Βέλγιο: Οι τιμές ανεβαίνουν πιο αργά, ωστόσο στις Βρυξέλλες η μέση αξία ενός διαμερίσματος έχει αυξηθεί από 200.000 σε 249.000 ευρώ από το 2020.
Ηνωμένο Βασίλειο: Η κυβέρνηση Στάρμερ υπόσχεται 1,5 εκατομμύριο κοινωνικές κατοικίες μέσα σε πέντε χρόνια. Ωστόσο, τα εμπόδια της τοπικής αυτοδιοίκησης και οι αντιδράσεις πολιτών δυσκολεύουν την υλοποίηση.
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα
Η Ελλάδα, αν και δεν αναφέρεται αναλυτικά στην κοινοτική έκθεση, καταγράφεται από τα στοιχεία της Eurostat με ποσοστά που αντικατοπτρίζουν τη σοβαρότητα της κρίσης. Το 28,1% των ενοικιαστών θεωρείται ότι βρίσκεται σε στεγαστικό υπερ-φόρτο, ξοδεύοντας πάνω από το 40% του εισοδήματός του για στέγαση – ποσοστό από τα υψηλότερα στην Ευρώπη. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους δανειολήπτες με στεγαστικό δάνειο είναι 4,3%. Η άνοδος των βραχυχρόνιων μισθώσεων τύπου Airbnb, η συγκέντρωση ακινήτων από επενδυτικά funds, αλλά και η έλλειψη πολιτικών για επαρκές απόθεμα κοινωνικής κατοικίας έχουν επιδεινώσει την κατάσταση. Οι νέοι στην Ελλάδα εγκαταλείπουν το πατρικό σπίτι σε ηλικία 30 ετών κατά μέσο όρο – πέντε χρόνια αργότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η Τράπεζα της Ελλάδος και διεθνείς οργανισμοί έχουν ήδη προειδοποιήσει ότι οι τιμές κατοικιών στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη καταγράφουν ταχεία άνοδο, ξεπερνώντας ακόμη και τα προ κρίσης επίπεδα.
Η έκθεση του Ευρωκοινοβουλίου επισημαίνει ότι η ρίζα του προβλήματος είναι η περιορισμένη προσφορά. Μόνο το 2023, οι άδειες κατασκευής μειώθηκαν κατά 14,6% σε επιφάνεια και κατά 19,6% σε αριθμό κατοικιών. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων σχεδιάζει επενδύσεις 10 δισ. ευρώ τα επόμενα δύο χρόνια για την ενίσχυση τοπικών και εθνικών προγραμμάτων. Παράλληλα, ο νέος επίτροπος Κατοικίας και Ενέργειας, ο Δανός σοσιαλδημοκράτης Νταν Γιόργκενσεν, επιχειρεί να χαράξει μια στρατηγική με μεγαλύτερη προστασία για τους ενοικιαστές. Ωστόσο, η έλλειψη άμεσων κοινοτικών αρμοδιοτήτων σημαίνει ότι το βάρος πέφτει στις κυβερνήσεις των κρατών-μελών.
Το βέβαιο είναι ότι η στεγαστική κρίση δεν αποτελεί πλέον μόνο κοινωνικό ζήτημα αλλά και οικονομικό εμπόδιο, περιορίζοντας την κατανάλωση, την κινητικότητα των εργαζομένων και εν τέλει την ίδια την ανάπτυξη της Ευρώπης. Για την Ελλάδα, όπως και για πολλές χώρες του Νότου, η στέγη τείνει να εξελιχθεί σε έναν από τους μεγαλύτερους κοινωνικούς εκρηκτικούς παράγοντες της επόμενης δεκαετίας.