Οι κίνδυνοι για την υγεία που συνεπάγεται η παρένθετη μητρότητα εγείρουν ηθικά ζητήματα σχετικά με το αν η πρακτική αυτή είναι εκμεταλλευτική και αν θα πρέπει να απαγορευτεί.
Το 2000, μια Καναδή, η Σάλι Ρόουντς-Χάινριχ, κυοφόρησε και γέννησε δίδυμα για ένα ζευγάρι από το Μέριλαντ. Ήταν η πρώτη της εμπειρία ως παρένθετη μητέρα, όπως διηγήθηκε, και τη βρήκε τόσο ανταποδοτική ώστε έναν χρόνο αργότερα ίδρυσε τον οργανισμό Surrogacy in Canada Online, που βοηθά γονείς που επιθυμούν παιδί να συνδεθούν με δυνητικές παρένθετες μητέρες. Μεταξύ 2002 και 2008, όπως θυμάται, υποβλήθηκε σε οκτώ ακόμη κύκλους εξωσωματικής γονιμοποίησης για να βοηθήσει ζευγάρια με προβλήματα υπογονιμότητας να αποκτήσουν παιδί. Αντί για αυτό, υπέστη τέσσερις αποβολές και καμία από τις επόμενες προσπάθειες δεν είχε αποτέλεσμα.
Η τελευταία της εμπειρία την οδήγησε στο νοσοκομείο με μια επικίνδυνη για τη ζωή της έκτοπη δίδυμη κύηση. Υποβλήθηκε σε επείγουσα χειρουργική επέμβαση, επιβίωσε, αλλά έχασε τη μία σάλπιγγα.
Ως ιδιοκτήτρια του οργανισμού, η Ρόουντς-Χάινριχ έχει δει και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν άλλες παρένθετες μητέρες. Ανέφερε αιμορραγίες κατά τον τοκετό και διάφορες ανωμαλίες του πλακούντα. Εξήγησε ωστόσο ότι με την πάροδο του χρόνου ορισμένες επιπλοκές μειώθηκαν, καθώς οι ειδικοί της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής εγκατέλειψαν την πρακτική της μεταφοράς πολλαπλών εμβρύων (που συχνά οδηγεί σε δίδυμες ή τρίδυμες κυήσεις) και προτίμησαν τα πρωτόκολλα μεταφοράς ενός μόνο εμβρύου.
Η ίδια γνωρίζει καλά τους ιατρικούς κινδύνους που συνεπάγεται η κυοφορία γενετικά ξένων εμβρύων, όπως και οι γυναίκες με τις οποίες συνεργάζεται. «Όλα περιγράφονται στη σύμβαση», είπε, προσθέτοντας ότι η σύμβαση αναλύει «όλα όσα μπορεί να συμβούν και όλους τους κινδύνους της εγκυμοσύνης».
Με τη δεύτερη σάλπιγγα της υγιή, κατάφερε να αποκτήσει δύο ακόμη δικά της παιδιά. Χαρακτηρίζει την παρένθετη μητρότητα «έναν απολύτως όμορφο τρόπο να δημιουργούνται οικογένειες».
Με την υπογονιμότητα να επηρεάζει σχεδόν έναν στους έξι ενήλικες παγκοσμίως, η Global Market Insights αναφέρει ότι η παγκόσμια βιομηχανία της παρένθετης μητρότητας ξεπερνά ήδη τα 22 δισεκατομμύρια δολάρια και προβλέπεται να δεκαπλασιαστεί έως το 2034. Ωστόσο, οι κίνδυνοι για την υγεία των παρένθετων μητέρων προκαλούν σοβαρά ηθικά ζητήματα.
Στις αρχές Οκτωβρίου στη Γενεύη, η Ειδική Εισηγήτρια των Ηνωμένων Εθνών για τη Βία κατά των Γυναικών και των Κοριτσιών παρουσίασε την έκθεσή της στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, καταλήγοντας ότι η παρένθετη μητρότητα είναι επιβλαβής και εκμεταλλεύεται γυναίκες και κορίτσια. Συνέστησε στα κράτη-μέλη του ΟΗΕ να προχωρήσουν στην κατάργηση όλων των μορφών παρένθετης μητρότητας, τόσο της παραδοσιακής (όπου χρησιμοποιείται το ωάριο της ίδιας της γυναίκας) όσο και της κυοφορικής (όπου εμφυτεύεται ξένο έμβρυο).
Το ερώτημα που προκύπτει είναι ουσιαστικό: Πόσο ηθικό είναι να δίνεται προτεραιότητα στην επιθυμία κάποιου να αποκτήσει παιδί εις βάρος της υγείας μιας γυναίκας που κινδυνεύει για να το φέρει στον κόσμο;
Η επιθυμία για παιδί είναι αρχέγονη, ίσως η πιο φυσική ανθρώπινη παρόρμηση. Οι υποστηρικτές της παρένθετης μητρότητας ρωτούν: γιατί μια γυναίκα να μην μπορεί να κυοφορήσει ένα παιδί για κάποιον που το επιθυμεί; Αυτό το ερώτημα όμως αποφεύγει το ουσιαστικότερο: πόσο ηθικό είναι να προτάσσεται η επιθυμία της τεκνοποίησης έναντι της ασφάλειας μιας γυναίκας που εκτίθεται σε κίνδυνο;
Η παρένθετη μητρότητα φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, μια ιδανική λύση για τη βιολογική και κοινωνική υπογονιμότητα, για άτομα χωρίς σύντροφο ή για ομόφυλα ζευγάρια. Όμως, στον πυρήνα της, ακόμη και με ρυθμιστικό πλαίσιο, εκμεταλλεύεται το σώμα των γυναικών προς όφελος άλλων.
Η πρακτική διαφέρει ανά τον κόσμο. Απαγορεύεται πλήρως σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γαλλία, η Ισπανία και η Ιταλία. Η Αυστραλία και ο Καναδάς επιτρέπουν μόνο την αλτρουιστική μορφή της, δηλαδή οι παρένθετες αποζημιώνονται αποκλειστικά για τα έξοδα της εγκυμοσύνης. Ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ, όπως η Καλιφόρνια και η Νέα Υόρκη, έχουν νομιμοποιήσει την εμπορική παρένθετη μητρότητα.
Η ακτιβίστρια Τζούλι Μπίντελ, σε άρθρο της στο Al Jazeera, αναρωτήθηκε γιατί η απόκτηση βιολογικού παιδιού θεωρείται «δικαίωμα» όταν χρειάζεται παρένθετη μητρότητα. «Η εγκυμοσύνη είναι μια μεγάλη δοκιμασία, και η παρένθετη μητρότητα μπορεί να προκαλέσει επιπλοκές και κινδύνους για την υγεία», έγραψε.
Για να προετοιμάσει το σώμα της, μια κυοφορική παρένθετη λαμβάνει οιστρογόνα για δύο έως τρεις εβδομάδες ώστε να ενισχυθεί το ενδομήτριο. Παράλληλα λαμβάνει προγεστερόνη, που αυξάνει τη ροή αίματος στο ενδομήτριο και το καθιστά δεκτικό σε ένα εργαστηριακά γονιμοποιημένο έμβρυο, γενετικά ξένο προς την ίδια. Οι γιατροί εμφυτεύουν το έμβρυο πέντε ημερών στη μήτρα, όπου αναπτύσσεται.
Έρευνα του 2024 της Μαρίας Βέλες, ενδοκρινολόγου αναπαραγωγής στο Πανεπιστήμιο McGill, έδειξε ότι οι κυοφορικές παρένθετες εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά επιπλοκών σε σχέση με γυναίκες που κυοφορούν φυσιολογικά ή με δικά τους έμβρυα από εξωσωματική.
Η Βέλες εξέτασε όλες τις κυήσεις μονών εμβρύων μετά τις 20 εβδομάδες κύησης στο Οντάριο, από το 2012 έως το 2021. Διαπίστωσε ότι σοβαρές μητρικές επιπλοκές όπως αιμορραγικό σοκ και ρήξη μήτρας συνέβησαν 3,3 φορές συχνότερα στις παρένθετες κυήσεις σε σχέση με τις φυσιολογικές. Επίσης, αυξημένα ήταν και τα ποσοστά πρόωρων τοκετών κάτω των 37 εβδομάδων.
Ο Νόρμπερτ Γκλάιχερ, ιατρικός διευθυντής του Center for Human Reproduction στη Νέα Υόρκη, εξήγησε ότι οι γιατροί γνωρίζουν γιατί συμβαίνει αυτό: οι παρένθετες κυοφορούν έμβρυα γενετικά ξένα προς αυτές, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο επιπλοκών.
Άλλη μελέτη, του 2017, στην Καλιφόρνια, έδειξε ότι οι παρένθετες μητέρες είχαν υψηλότερα ποσοστά προεκλαμψίας, υπέρτασης και διαβήτη κύησης, ενώ τα μωρά παρουσίαζαν αυξημένα περιστατικά πρόωρου τοκετού και χαμηλού βάρους. Οι ερευνητές κατέληξαν ότι οι τεχνικές της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής αυξάνουν τον κίνδυνο τόσο για τη μητέρα όσο και για το νεογνό.
Η νοσηλεύτρια Κάλι Φελ, επικριτής της παρένθετης μητρότητας και διευθύντρια του Center for Bioethics and Culture Network στην Καλιφόρνια, δήλωσε ότι μάχεται ενάντια στο λεγόμενο «Big Fertility», ένα δίκτυο φαρμακοβιομηχανιών, ιατρών και πρακτόρων που, όπως είπε, εκμεταλλεύονται ευάλωτες και συχνά φτωχές γυναίκες.
Η Φελ ανέφερε το παράδειγμα της Κέλι Μαρτίνεζ, τριπλής παρένθετης από τη Νότια Ντακότα, που κινδύνευσε να πεθάνει από ηπατική ανεπάρκεια ενώ κυοφορούσε δίδυμα για ζευγάρι από την Ισπανία. Το 2017, η Μαρτίνεζ κατέθεσε στον ΟΗΕ ότι το ζευγάρι δυσαρεστήθηκε επειδή πήρε δύο αγόρια αντί για αγόρι και κορίτσι, όπως είχαν συμφωνήσει, και την άφησε με απλήρωτους λογαριασμούς και διαλυμένο γάμο.
Η γιατρός Πράτι Σάρμα, ειδική στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στον Καναδά, ανέφερε ότι υπάρχει τεράστια ζήτηση για παρένθετες (μία διαθέσιμη για κάθε εκατό ζευγάρια). Στις ΗΠΑ, όπου υπάρχει οικονομική αμοιβή, η διαδικασία αντιστοίχισης ολοκληρώνεται ταχύτερα, μέσα σε τρεις έως έξι μήνες.
Η Σάρμα παραδέχθηκε ότι μερικές φορές οι κλινικές είναι πιο «ευέλικτες» στην επιλογή παρένθετων, αποδεχόμενες γυναίκες που δεν πληρούν πλήρως τα ιατρικά κριτήρια. Αυτό αυξάνει τον κίνδυνο επιπλοκών, ανάλογα με το πόσο αυστηρά τηρούνται οι περιορισμοί (όπως ο αριθμός καισαρικών ή το υγιές σωματικό βάρος).
Αυτή η παραδοχή είναι ανησυχητική. Αν η πίεση για τη γέννηση παιδιών υπερισχύει της ασφάλειας των γυναικών, τότε ποια είναι τα όριά μας ως κοινωνία;
Η συζήτηση για την παρένθετη μητρότητα, μπροστά στα αυξανόμενα στοιχεία για τους κινδύνους της, επιβεβαιώνει αυτό που οι πρώιμες φεμινίστριες προειδοποιούσαν: ότι η τεχνολογική πρόοδος δεν σημαίνει πάντα κοινωνική πρόοδο.
Η Γκιζλέν Ζαντρόν, συντονίστρια του Women’s Declaration International στον Καναδά, χαρακτήρισε την παρένθετη μητρότητα «αντίθετη της ελευθερίας», μια εμπορική συναλλαγή για την παράδοση ενός «προϊόντος», δηλαδή ενός παιδιού. Κατά τη γνώμη της, η γυναίκα που παράγει αυτό το «προϊόν», όσο κι αν πιστεύει πως ασκεί τα αναπαραγωγικά της δικαιώματα, υποβιβάζεται σε ανθρώπινη μήτρα προς χρήση.
Άλλες φωνές θεωρούν αυτή την άποψη υπερβολικά πατερναλιστική. Η Σάρα Τζέφορντ, δικηγόρος γονιμότητας και πρώην παρένθετη στην Αυστραλία, δήλωσε ότι υπάρχουν μορφές εκμετάλλευσης παγκοσμίως που χρειάζονται αυστηρότερη ρύθμιση, αλλά αυτό δεν ισχύει παντού. Στην Αυστραλία, όπως είπε, οι γυναίκες έχουν πλήρη αυτοδιάθεση, και οι επιτροπές εγκρίνουν ή απορρίπτουν περιπτώσεις με βάση αυστηρά ιατρικά κριτήρια.
Ωστόσο, ακόμη και με ρυθμίσεις, ο κίνδυνος της παρένθετης μητρότητας παραμένει υψηλός. Ίσως ήρθε η στιγμή να πατήσουμε «παύση» και να ακούσουμε τα δεδομένα.
Ο Γκλάιχερ δεν ζητά την κατάργηση της πρακτικής, αλλά τονίζει την ανάγκη για διαφάνεια απέναντι στους γονείς και για αυστηρότερη επιλογή των παρένθετων. Η Βέλες ελπίζει ότι τα ευρήματά της θα οδηγήσουν σε καλύτερη ρύθμιση του τομέα.
Η δημιουργία ζωής είναι πράξη θαυμαστή. Όμως δεν σημαίνει ότι κάθε τεχνολογική πρόοδος αποτελεί βήμα προς τα εμπρός. Ακόμη και με ρυθμίσεις, ο κίνδυνος της παρένθετης μητρότητας φαίνεται υπερβολικά μεγάλος. Πρέπει να κάνουμε παύση, να ακούσουμε τα στοιχεία. Διαφορετικά, αποτυγχάνουμε απέναντι στις ίδιες τις γυναίκες που θυσιάζουν την υγεία τους για να προσφέρουν σε άλλους τη χαρά της γονεϊκότητας.
Επιμέλεια: Βίκυ Μπαφατάκη
Πηγή: https://undark.org/ by Ferrukh Faruqui