Ένα σημαντικό ιστορικό έργο βασισμένο στο πολύτιμο ιστορικό αρχείο της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ), με τίτλο «Ημερολόγιο Επιχειρήσεων Γενικού Στρατηγείου 1940-41», παρουσιάστηκε από το το Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΓΕΣ) στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία», όπου την περίοδο 1940–41 είχε εγκατασταθεί το Γενικό Στρατηγείο του Ελληνικού Στρατού.
Την εκδήλωση, στην οποία παρέστη και απηύθυνε σύντομο χαιρετισμό ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, Νίκος Δένδιας, προλόγισε ο αρχηγός ΓΕΣ, Γιώργος Κωστίδης.
Βασικοί ομιλητές ήταν ο Δρ Ιωάννης Παπαφλωράτος, ο οποίος παρουσίασε θέμα με τίτλο «Ιστορικό πλαίσιο και τα πρόσωπα που διαδραμάτισαν κομβικό ρόλο την εν λόγω περίοδο», ο διοικητής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων Αναστάσιος Πολύχρονος, που μίλησε για το τακτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έλαβαν χώρα οι πολεμικές επιχειρήσεις του 1940-41, ενώ ο διευθυντής της ΔΙΣ, Κομήτης Δοξάκης, αναφέρθηκε στον επιστημονικό τρόπο καταγραφής του αρχειακού υλικού.
Το πάνελ των ομιλητών συντόνισε ο διευθυντής της εφημερίδας «Καθημερινή», Αλέξης Παπαχελάς.
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης προβλήθηκε σύντομο βίντεο με ιστορικές εικόνες, το οποίο επιμελήθηκε ο εκπρόσωπος Τύπου του ΓΕΣ Γιώργος Κολώνιας.
Στον χώρο της παρουσίασης του βιβλίου υπήρχε προθήκη στην οποία εκτίθεντο η πρωτότυπη Ημερήσια Διαταγή του Αλεξάνδρου Παπάγου της 29ης Οκτωβρίου 1940, όταν ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος είχε ήδη αρχίσει, το πρωτόκολλο επίταξης του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία» από το Γενικό Στρατηγείο, αλλά και πρωτότυπο ημερολόγιο των επιχειρήσεων του Γενικού Στρατηγείου.
Άλλωστε, μεγάλο τμήμα του Ημερολογίου Επιχειρήσεων συγγράφηκε εντός του ιστορικού ξενοδοχείου.
Ο αρχηγός ΓΕΣ μίλησε για τις ιστορικές φάσεις κατά τις οποίες οι Έλληνες αγωνίστηκαν με σκοπό την προάσπιση των εθνικών δικαίων. «Μοίρα του λαού μας, να διδάσκει τα πανανθρώπινα ιδανικά», ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Κωστίδης, ο οποίος ανέτρεξε σε διάφορες ιστορικές δηλώσεις ηγετών για το Αλβανικό Επος (Τσώρτσιλ, Ντε Γκωλ, Ρούζβελτ).
Ο κ. Παπαφλωράτος αναφέρθηκε κατά την τοποθέτησή του στα διάφορα επεισόδια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, ενώ ο κ. Πολύχρονος έκανε μια συγκριτική ανάλυση ανάμεσα στις επιχειρήσεις του 1940-41 και σε εκείνες που είχαν γίνει στη Μικρά Ασία μία εικοσαετία νωρίτερα.
Η πιο συγκινητική στιγμή της βραδιάς ήταν η βράβευση του Σωτηρίου Κιτριλάκη, υιού του αντιστρατήγου Στυλιανού Κιτριλάκη, ο οποίος το ’40-’41 ήταν ο αξιωματικός του 3ου Γραφείου με ευθύνη την τήρηση του ημερολογίου (μετέπειτα επίτιμος αρχηγός ΓΕΕΘΑ).
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους, ο Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης π. Βαρνάβας Θεοχάρης ως εκπρόσωπος τoυ Mακαριώτατου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ Ιερωνύμου Β’ και ο Αρχηγός του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής (Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ) Αντιναύαρχος Λ.Σ. Τρύφων Κοντιζάς.
Παρευρέθηκαν επιπροσθέτως, ο Υπαρχηγός Ελληνικής Αστυνομίας Αντιστράτηγος Πασχάλης Συριτούδης, ως εκπρόσωπος του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας, ο Υπαρχηγός Πυροσβεστικού Σώματος Αντιστράτηγος Γεώργιος Μαρκουλάκης, ως εκπρόσωπος του Αρχηγού του Πυροσβεστικού Σώματος, Επίτιμοι Αρχηγοί ΓΕΕΘΑ και ΓΕΣ, μέλη του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου (ΑΣΣ), Ακόλουθοι Άμυνας (ΑΚΑΜ),Πρέσβης και Πρόξενος, άλλοι εν ενεργεία και εν αποστρατεία Αξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας, θρησκευτικές και ακαδημαϊκές αρχές, εκπρόσωποι τοπικών φορέων και λοιποί προσκεκλημένοι.
ΟΜΙΛΙΑ ΔΕΝΔΙΑ
Κατά την ομιλία του, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας επισήμανε τα εξής:
«Κυρίες και κύριοι,
όπως είπε ο Αρχηγός του ΓΕΣ πριν, εδώ στεγάστηκε, την περίοδο 1940–41, στη ‘Μεγάλη Βρεταννία’, το Γενικό Στρατηγείο του Ελληνικού Στρατού.
Το ‘Ημερολόγιο Επιχειρήσεων του Γενικού Στρατηγείου 1940–41’, το οποίο τηρήθηκε από τον τότε Συνταγματάρχη (ΠΒ) Στυλιανό Κιτριλάκη, αποτελεί μαρτυρία του πολέμου αυτού, γραμμένη σε μεγάλο βαθμό σε αυτό το κτίριο.
Αποδίδει μια εποχή, ένα διάστημα που σφραγίστηκε από σημαντικές αποφάσεις, αλλά και από την προσήλωση του Ελληνικού λαού στην υπεράσπιση της Ελευθερίας του και φωτίζει την εξέλιξη των χερσαίων και αεροπορικών επιχειρήσεων από την αρχή του πολέμου, με την επιτυχημένη αντεπίθεση στην Ήπειρο, την απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου, ως τη σύμπτυξη των δυνάμεων μετά τη μάχη των Οχυρών τον Απρίλη του 1941, με τη Γερμανική εισβολή.
Θα ήθελα στο πλαίσιο της ιστορικής ειλικρίνειας -που θεωρώ πάντοτε χρήσιμη σε κάθε αναδίφηση προς το παρελθόν- και ως συνταγματικά επιφορτισμένος σήμερα με την πολιτική ευθύνη για τις Ένοπλες Δυνάμεις, να πω ότι με το βάθος της γνώσης που μας χαρίζει ο χρόνος, ίσως, η παραμονή του Γενικού Επιτελείου καθ΄ όλη τη διάρκεια του Πολέμου στην Αθήνα και στη ‘Μεγάλη Βρεταννία’ και όχι πλησιέστερα προς το μέτωπο δεν ήταν κατ’ ανάγκη η καλύτερη επιλογή.
Απηχούσε τις αντιλήψεις της εποχής και το Γαλλικό Γενικό Επιτελείο λίγους μήνες πριν, κατά τη διάρκεια της γερμανικής επίθεσης υπό τους Gamelin και Weygang ήταν στο Παρίσι, παρά ταύτα ίσως, σε αν ήταν εγγύτερα στο μέτωπο θα μπορούσε, ιδίως το δύσκολο διάστημα της υποχώρησης του ’41, να είχε λειτουργήσει με τρόπο περισσότερο αποτελεσματικό. Όμως, η πραγματικότης παραμένει -και στις μεγάλες γραμμές πρέπει να σταθούμε- ότι επρόκειτο για μια Εποποιία. Το ‘ΟΧΙ’ το οποίο ελέχθη στην πραγματικότητα δεν ελέχθη ως ‘ΟΧΙ’ – ξέρετε ότι η ιστορική φράση είναι ‘C’ est la guerre’ γαλλικά από τον Μεταξά στον Ιταλό πρέσβη – εξέφρασε το σύνολο του ελληνικού λαού και το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.
Δεν ήμασταν όμως μόνοι, δεν ήταν μόνο ελληνικό το αίμα το οποίο χύθηκε και τίμησε αυτή την Εποποιία. Η συμβολή της Κοινοπολιτείας, και ιδίως του Ηνωμένου Βασιλείου, υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική. Αξίζει επίσης – και ίσως κύριε Αρχηγέ είστε ο πλέον κατάλληλος εσείς και η ανάλογη διεύθυνση του Γενικού Επιτελείου Στρατού να το κάνει – να ανατρέξετε στις συζητήσεις του αρχιστράτηγου Wavell και του στρατηγού Wilson όταν ήρθαν οι Βρεταννοί στην Αθήνα για να εξετάσουμε τα διλήμματα τα οποία χρειάστηκε και η Μεγάλη Βρεταννία μαχόμενη υπό δυσμενέστατες συνθήκες εκείνη την εποχή να αντιμετωπίσει, για να στείλει Στρατό στην Ελλάδα. Kαι επίσης να τιμήσει κανείς την τελική πολιτική απόφαση του Winston Churchill γιατί κατά τη δική μου -όποια αξία έχει- ιστορική γνώση αυτός ήταν που στο τέλος επέβαλε την αποστολή του εκστρατευτικού σώματος στην Ελλάδα. Η στρατιωτική ηγεσία θεωρούσε εξαιρετικά επικίνδυνο το γεγονός και επίσης ως γεγονός που θα αποδυνάμωνε τη βρεταννική παρουσία στη Βόρεια Αφρική.
Όμως, η αλήθεια είναι ότι οι στρατιώτες αυτοί ήρθαν στην Ελλάδα, συμπαρατάχθηκαν με τις δικές μας δυνάμεις και πολέμησαν μαζί μας. Πολλοί δε από αυτούς, χάθηκαν στην Ελλάδα. Υπήρξαν τα πολύ μεγάλα διλήμματα εάν θα κρατήσουμε τη γραμμή των Οχυρών, αν θα υποχωρήσουμε στη γραμμή του Ολύμπου. Ο Μεταξάς επρόταξε το θέμα της διατήρησης ενιαίου του ελληνικού χώρου και επελέγη η άμυνα ‘επί των θέσεων και διά τας θέσεις’. Νομίζω εκ των υστέρων και αυτό βρίσκει την ιστορική του δικαιολόγηση, έστω και αν υπό στενούς στρατιωτικούς όρους άνοιξε το πλευρό στη γερμανική επίθεση.
Καταλήγω λέγοντας το εξής: Η υπέρβαση που η ελληνική κοινωνία
έκανε την περίοδο του 1940 – 41 είναι μια υπέρβαση που ξεπερνά την εθνική διάσταση. Διακηρύσσει μία άλλη θεώρηση της ανθρώπινης ζωής, η οποία χαρακτήριζε πολλούς νέους ανθρώπους τότε. Ανθρώπους που πίστευαν ότι το συλλογικό και το εθνικό υπερβαίνει κατά πολύ το ατομικό. Και θα ήθελα να πω ότι μία τέτοια προσέγγιση είναι απαραίτητη, απολύτως απαραίτητη και σήμερα.
Αλλοίμονο αν σε μία κοινωνία μικρή, ιδίως όπως η ελληνική κοινωνία, χάσουμε την αίσθηση της συλλογικότητας και της επιδίωξης του κοινού καλού ως υπέρτερου αγαθού. Νομίζω δε ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις συμβολίζουν με τον πιο καθαρό τρόπο ακριβώς αυτήν την αίσθηση της εθνικής ενότητας και της επιδίωξης του υπέρτερου καλού. Και δεν ξεχνούν ποτέ τους Βρετανούς, τους Αυστραλούς, τους Νεοζηλανδούς και όλους τους Συμμάχους που ήρθαν, πολέμησαν και χάθηκαν στα χώματα της Ελλάδας. Σας ευχαριστώ πολύ».
Eχθρικαί επιθέσεις απεκρούσθησαν διά της λόγχης
«Την 5:30΄ ώραν της 28-10-40, 30΄ ενωρίτερον της ώρας καθ’ ην εξέπνεε το επιδοθέν τελεσίγραφον ήρχισαν αι εχθροπραξίαι μεταξύ Ιταλικών εν Αλβανία δυνάμεων και ημέτερων τούτων».
Αυτά είναι τα λόγια με τα οποία ξεκινά το Ημερολόγιον Επιχειρήσεων του Γενικού Στρατηγείου (ΙΙΙ Γραφείον) τη μακρινή εκείνη Δευτέρα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, επισημαίνει ο Ηλίας Μαγκλίνης, στην «Καθημερινή».
Ό,τι καταγράφηκε σε αυτές τις σελίδες, από τις 28 Οκτωβρίου έως τις 12 Απριλίου του 1941 περιλαμβάνεται στον ιστορικό τόμο που εκδόθηκε από τη ΔΙΣ.
Όλο το στρατιωτικό, επιχειρησιακό μέρος του Ελληνοϊταλικού Πολέμου 1940-41, όπως το έζησε το Γενικό Επιτελείο, καλύπτεται από τις ημερολογιακές καταγραφές και σημειώσεις των Ελλήνων επιτελών.
Η γραφή είναι «στρατιωτική»: δωρική, παρατακτική, στακάτη, μα και ενδεικτική των δραματικών στιγμών που έζησε το έθνος. Σε πολλές δε περιπτώσεις, μια ιδιότυπη ποιητική αίσθηση αναδύεται σχεδόν από το πουθενά.
Για παράδειγμα, στις 15 Μαρτίου του 1941, στο αποκορύφωμα της λεγόμενης Εαρινής Ιταλικής Επιθέσεως (με την πολύνεκρη μάχη στο Υψωμα 731 να κυριαρχεί), διαβάζουμε:
«Η εντύπωσις είναι ότι η όλη επίθεσις του εχθρού εξεφυλίσθη».
Η έννοια του «εκφυλισμού της επίθεσης του εχθρού» ως γενική εντύπωση υποδηλώνει μια στρατιωτική αποτυχία και ίσως να υπονοεί και έναν θρίαμβο. Ολα, ωστόσο, κρατιούνται σε μια ισορροπία, μια απόσταση. Δεν είναι ώρες αυτές ούτε για θριαμβολογίες ούτε για καταστροφολογίες – αυτά αποτελούν διαχρονικά κτήματα του δημοσιογραφικού λόγου, όχι των επιτελών που ζουν λεπτό προς λεπτό τις δραματικές εξελίξεις της γραμμής των πρόσω.
Προσπερνάμε μερικές σελίδες και αρκετούς μήνες· φτάνουμε στη γερμανική εισβολή και στην επικείμενη κατάρρευση του μετώπου. «Το ζήτημα των δυνατοτήτων μας να αντιμετωπίσωμεν την νέαν δημιουργηθείσαν κατάστασιν εξετάζεται εκ νέου», διαβάζουμε στις 9 Απριλίου (τρεις ημέρες πριν είχε εκδηλωθεί η γερμανική επίθεση).
Η τελευταία καταγραφή είναι στις 12 Απριλίου του 1941. Μεταξύ των άλλων: «…ο Αρχιστράτηγος, ο οποίος ως εγνώρισεν εκ του ΙΙΙ Γραφείου είχεν ίδη προηγουμένως την Κυβέρνησιν και έλαβε παρ’ αυτής την απάντησιν ότι ούτε πολιτική λύσις δεν υπάρχει εις την διαμορφωθείσαν κατάστασιν, απεφάσισε και διέταξε αμέσως την έναρξιν της συμπτύξεως εκδοθείσης της υπ’ αρ. ΑΠ. 1445/12-4-41 διατ.». Με αυτά τα ουδέτερα λόγια το Γενικό Στρατηγείο ανακοινώνει την έναρξη της συντεταγμένης υποχώρησης. Η ώρα για την Κατοχή έχει φτάσει.
Τι ακριβώς όμως ήταν το Γενικό Στρατηγείο; Οπως διαβάζουμε στην εισαγωγή του τόμου, με την κήρυξη του πολέμου τέθηκε σε εφαρμογή το σχέδιο επιστράτευσης, η αρχηγία του στρατού ανατέθηκε στον αντιστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο, και τότε συγκροτήθηκε το Γενικό Στρατηγείο, το οποίο αποτέλεσε «κατά τη διάρκεια του πολέμου, το επιτελικό εργαλείο του Αρχιστρατήγου (Παπάγου) ως προς τη σχεδίαση και τη διεύθυνση των πολεμικών επιχειρήσεων.
Τα γραφεία, οι διευθύνσεις και οι διοικήσεις του στελεχώθηκαν από το σύνολο σχεδόν των αξιωματικών του Γενικού Επιτελείου Στρατού, το οποίο εξακολούθησε να λειτουργεί στην Αθήνα ως έμπεδο επιτελείο με νέο προσωπικό, αποτελούμενο κυρίως από αξιωματικούς εφέδρους εκ μονίμων και με αρχηγό τον έφεδρο εκ μονίμων Αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Πάλλη».
Το Γενικό Στρατηγείο έδρευε στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία». Σε σειρά σελίδων τού ανά χείρας τόμου, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να δει σε φωτογραφία το δακτυλόγραφο του πρωτοκόλλου επίταξης του ιστορικού ξενοδοχείου.
Το έγγραφο υπογράφουν τρεις άνθρωποι: Ο «Ενεργήσας την Επίταξιν Αξιωματικός» Γεώργιος Σιγανός, λοχαγός Μηχανικού, ο αντιπρόσωπος του δημάρχου Αθηναίων Δημήτριος Θεοφιλόπουλος και ο αντιπρόσωπος της «Ιδιοκτητρίας Εταιρείας και Διευθυντής του Ξενοδοχείου Μ. ΒΡΕΤΑΝΝΙΑ» Γεώργιος Κανέλλος.
«Ο συγκεκριμένος τόμος», λέει ο συνταγματάρχης Πεζικού Δοξάκης Κομήτης, διευθυντής ΓΕΣ/Δ4 (ΔΙΣ), «περιλαμβάνει αυτούσιο το ημερολόγιο που κρατήθηκε όλους εκείνους τους δραματικούς μήνες από το Γενικό Στρατηγείο αναφορικά με τις επιχειρήσεις στο μέτωπο. Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Σημαντικά είναι τα παραρτήματα που περιλαμβάνονται, με τα πολεμικά ανακοινωθέντα που εκδόθηκαν από το Γενικό Στρατηγείο, τις διαταγές οργάνωσης και λειτουργίας του Γενικού Στρατηγείου, τα σχεδιαγράμματα των επιχειρήσεων, καθώς και το πρωτόκολλο επίταξης της ‘Μεγάλης Βρεταννίας’. Ο τόμος προσφέρεται τόσο για τον ιστορικό όσο και για τον απλό, μέσο φιλίστορα και μπορεί να λειτουργήσει σαν ένα είδος οδηγού εφόσον κάποιος επιθυμεί να πάει παρακάτω».
Κατά τον διευθυντή της ΔΙΣ, το ημερολόγιο των επιχειρήσεων 1940-41 ήταν και ένα είδος γέφυρας ανάμεσα στις στρατιωτικές επιχειρήσεις και στον τομέα της ενημέρωσης. «Τα πολεμικά ανακοινωθέντα είχαν ως αποδέκτες το ραδιόφωνο, τον Τύπο, αλλά και τις ξένες πρεσβείες. Το Γενικό Στρατηγείο αποφάσιζε τι έπρεπε να πληροφορηθεί ο κόσμος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ακόμα το πώς καταγράφεται μέσα από το ημερολόγιο η εξέλιξη των επιχειρήσεων: στην αρχή οι καταγραφές γίνονται με πένα, χειρόγραφα, καλλιγραφικά μάλιστα, στην πορεία περνάμε στη γραφομηχανή και όταν πια γίνεται η γερμανική εισβολή, όλα γίνονται βιαστικά, με μολύβι. Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να το διαπιστώσει αυτό από τις φωτογραφίες σελίδων του ημερολογίου που περιλαμβάνει φωτογραφικά ο τόμος».
Είναι, θα λέγαμε, ένα ιστορικό ντοκουμέντο μέσα από το οποίο βλέπουμε, έστω και διαθλαστικά, τι συμβαίνει στην πρώτη γραμμή. Ας δούμε, ενδεικτικά, τι λέει το Πολεμικό Ανακοινωθέν υπ’ αριθμ. 138 της 13ης Μαρτίου 1941: «Ο εχθρός και σήμερον, πέμπτην ημέραν των επιθετικών του επιχειρήσεων, εξαπέλυσεν επανειλημμένας σφοδράς επιθέσεις επί ευρέως μετώπου καθ’ όλην την ημέραν. Κατά ταύτας εχρησιμοποίησεν νωπάς δυνάμεις πεζικού υποστηριζομένας υπό ισχυρού πυροβολικού και πολυαρίθμου αεροπορίας. Τα ημέτερα στρατεύματα απέκρουσαν απάσας τας ως άνω επιθέσεις του εχθρού προξενήσαντα εις τούτον σοβαρωτάτας απωλείας. Η αεροπορία μας εβομβάρδισεν επιτυχώς στρατιωτικούς στόχους. Το αντιαεροπορικόν μας πυροβολικόν κατέρριψε δύο εχθρικά αεροπλάνα. Εκ του Γενικού Στρατηγείου». (Δεν μπορούμε να μη σταθούμε σε αυτή την έξοχη έκφραση του ανώνυμου γραφέα, ότι ο εχθρός χρησιμοποίησε «νωπές δυνάμεις πεζικού»…)
Αν μη τι άλλο, η προσεκτική ανάγνωση του τόμου της ΔΙΣ μας υπενθυμίζει ότι πέρα από τα κρυοπαγήματα, τις ψείρες και τις κακουχίες (στερεοτυπικά αφηγήματα του πολέμου του ’40), οι μάχες ήταν φονικές εκείνο το δραματικό εξάμηνο. Κατά έναν παράδοξο τρόπο, τείνουμε αυτό να το ξεχνάμε ως προς το εμβληματικό πολεμικό επεισόδιο στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας.
*Με πληροφορίες από την «Καθημερινή».
The post «Ημερολόγιο Επιχειρήσεων Γενικού Στρατηγείου 1940-41» appeared first on ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.