Του Γιώργου Κανελλόπουλου

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα καλεί τους πολίτες της ΕΕ να διατηρούν έως 100 ευρώ σε μετρητά ως ασφάλεια σε περίπτωση κατάρρευσης των ψηφιακών συστημάτων, ενώ η Κομισιόν ζητά από κάθε πολίτη να έχει έτοιμο «κιτ επιβίωσης» για 72 ώρες χωρίς πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες. Ο στόχος είναι η ενίσχυση της ετοιμότητας απέναντι σε φυσικές καταστροφές, πολεμικές συρράξεις ή μαζικές κυβερνοεπιθέσεις που θα μπορούσαν να «παγώσουν» τις ηλεκτρονικές συναλλαγές και τη ροή της καθημερινότητας.

Η ΕΚΤ παρουσίασε πρόσφατα ειδική έκθεση με τίτλο «Τα μαθήματα για τον ρόλο των φυσικών χρημάτων σε τέσσερις κρίσεις». Αναλύει τον τρόπο που το χαρτονόμισμα λειτούργησε ως κρίσιμο εργαλείο σε περιόδους αστάθειας: την κρίση χρέους στην Ελλάδα (2014-2015), την πανδημία Covid-19, την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία (2022) και το μπλακάουτ στην Ισπανία τον Απρίλιο του 2025.

Η Τράπεζα επισημαίνει ότι «τα μετρητά αποτελούν κρίσιμο στοιχείο εθνικής ετοιμότητας», καθώς διασφαλίζουν τη συνέχεια των συναλλαγών, τη σταθερότητα του συστήματος και τη διατήρηση εμπιστοσύνης των πολιτών σε συνθήκες πίεσης. Υπογραμμίζει ότι «οι υποδομές και τα στρατηγικά αποθέματα πρέπει να είναι έτοιμα για εξάρσεις υψηλού αντίκτυπου», ώστε το φυσικό χρήμα να λειτουργεί ως «θεμελιώδης πυλώνας οικονομικής σταθερότητας και εμπιστοσύνης».

Η έκθεση εισηγείται στις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν το μοντέλο χωρών όπως η Ολλανδία, η Αυστρία και η Φινλανδία, που συνιστούν στα νοικοκυριά να κρατούν μετρητά 70-100 ευρώ ανά άτομο. Η ΕΚΤ παρομοιάζει τα χαρτονομίσματα με «ρεζέρβα» για το σύστημα πληρωμών – όχι απαραίτητα για καθημερινή χρήση, αλλά κρίσιμα όταν τα ηλεκτρονικά μέσα καταρρεύσουν. Όπως σημειώνει, «τα μετρητά είναι η μόνη υποχρέωση της κεντρικής τράπεζας άμεσα διαθέσιμη σε όλους».

Το παράδειγμα της Ισπανίας

Το πρόσφατο μπλακάουτ στην Ιβηρική επιβεβαίωσε τη χρησιμότητα του φυσικού χρήματος. Όταν κατέρρευσαν ηλεκτρικό δίκτυο και τηλεπικοινωνίες, τα POS, οι ηλεκτρονικές συναλλαγές και τα ΑΤΜ τέθηκαν εκτός λειτουργίας. Τα μετρητά έγιναν το μοναδικό μέσο πληρωμής ώσπου αποκαταστάθηκαν οι υπηρεσίες. Στη συνέχεια οι αναλήψεις αυξήθηκαν κατακόρυφα, καθώς τα νοικοκυριά έσπευσαν να αναπληρώσουν τα αποθέματά τους. Η ΕΚΤ σημειώνει ότι «όπως η ρεζέρβα στο αυτοκίνητο, έτσι και το φυσικό χρήμα είναι απαραίτητο όταν οι υπόλοιπες υποδομές παύουν να λειτουργούν». Η ύπαρξη ρευστού δεν αποτελεί δείγμα ανασφάλειας αλλά σύνεσης, καθώς αποτρέπει τον προσωρινό αποκλεισμό των πολιτών από συναλλαγές σε περιόδους κρίσης.

Το «κιτ επιβίωσης» της Κομισιόν

Σε παράλληλη κίνηση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε τα κράτη-μέλη να διασφαλίσουν πως κάθε πολίτης διαθέτει ένα «κιτ επιβίωσης» με νερό, ξηρά τροφή, φακό, σφυρίχτρα, φάρμακα και λίγα μετρητά. Η επίτροπος Ανθρωπιστικής Βοήθειας Χατζά Λαμπίμπ παρουσίασε σε βίντεο το δικό της σακίδιο: φακό, γυαλιά, ταυτότητα, σπίρτα, αναπτήρα, σουγιά, power bank, τράπουλα, κονσέρβες και τρανζίστορ.

Η Γαλλία, μέσω του υπουργείου Εσωτερικών, έχει δημοσιεύσει αναλυτική λίστα για τις ανάγκες τριών ημερών: 6 λίτρα νερό ανά άτομο, τρόφιμα χωρίς μαγείρεμα, φάρμακα, κουτί πρώτων βοηθειών, πολυεργαλείο, κουβέρτα, φορτιστή κινητού, μετρητά, εφεδρικά κλειδιά και έγγραφα. Η λίστα συστήνει ετήσιο έλεγχο του κιτ, κυρίως για ημερομηνίες λήξης.

Παρόμοιες οδηγίες έχουν εκδώσει η Σουηδία και η Φινλανδία, ενώ στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμη οργανωμένο πρόγραμμα – πέρα από τις πάγιες συστάσεις της Πολιτικής Προστασίας για φακό και σφυρίχτρα.

Στο εμπόριο κυκλοφορούν δεκάδες έτοιμα κιτ επιβίωσης, συνήθως σε σακίδιο, με τιμές 100-400 ευρώ ανάλογα με τον εξοπλισμό. Ορισμένα περιλαμβάνουν ταμπλέτες καθαρισμού νερού, χημικά φώτα ή μικρές εστίες μαγειρέματος.

Κυβερνοεπιθέσεις και ευαλωτότητα

Οι μαζικές κυβερνοεπιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές, εταιρείες και τράπεζες αυξάνονται ανησυχητικά, υπογραμμίζοντας την ανάγκη ύπαρξης εναλλακτικών μέσων συναλλαγής. Πολλές επιθέσεις αφορούν υποκλοπή ή «κλείδωμα» δεδομένων και εκβιασμούς (ransomware) που μπορούν να παραλύσουν δίκτυα πληρωμών και αλυσίδες εφοδιασμού.

Σύμφωνα με την Google, ομάδα που συνδέεται με τη συμμορία cl0p έστειλε πρόσφατα εκβιαστικά email σε στελέχη εταιρειών, ισχυριζόμενη ότι απέκτησε πρόσβαση σε βάσεις δεδομένων της Oracle. Οι απαιτήσεις λύτρων κυμαίνονται από μερικά έως δεκάδες εκατομμύρια δολάρια, με ανώτατο ύψος τα 50 εκατομμύρια, σύμφωνα με τη Halcyon και το Reuters.

Στην Ευρώπη, οι επιθέσεις έχουν πλήξει κολοσσούς όπως η Jaguar Land Rover, που αναγκάστηκε να διακόψει την παραγωγή και να λάβει κρατική εγγύηση 1,5 δισ. στερλινών, η ιαπωνική Asahi, που σταμάτησε τη ζυθοποιία της, αλλά και όμιλοι πολυτελείας όπως τα Harrod’s και ο Kering (Gucci, Balenciaga, Alexander McQueen), απ’ όπου διέρρευσαν δεδομένα εκατοντάδων χιλιάδων πελατών.

Οι εξελίξεις αυτές επιβεβαιώνουν ότι η πλήρης εξάρτηση από το ψηφιακό χρήμα δεν αποτελεί πανάκεια. Η ΕΚΤ υπενθυμίζει ότι το φυσικό νόμισμα, εκτός από μέσο πληρωμής, παραμένει σύμβολο εμπιστοσύνης, κοινωνικής συνοχής και εθνικής ανθεκτικότητας – ιδίως στις κρίσεις όπου όλα τα υπόλοιπα «σβήνουν».

Tι πρέπει να έχει ένα κιτ επιβίωσης

Της Ιφιγένειας Βιρβιδάκη

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο νέου σχεδίου ετοιμότητας, κάλεσε τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι οι πολίτες τους θα διαθέτουν ένα «κιτ επιβίωσης». Πρόκειται για μια τσάντα με βασικά είδη (νερό, ξηρά τροφή, φακό, σφυρίχτρα κ.ά.) ώστε κάθε πολίτης να μπορεί να επιβιώσει τις πρώτες 72 κρίσιμες ώρες αν αποκοπεί από βασικές προμήθειες. Στόχος είναι η ενίσχυση της ετοιμότητας έναντι μελλοντικών κρίσεων, όπως φυσικές καταστροφές ή κυβερνοεπιθέσεις. Η επίτροπος Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Διαχείρισης Κρίσεων Χατζά Λαμπίμπ είχε παρουσιάσει σε βίντεο το δικό της κιτ: φακό, γυαλιά, ταυτότητα σε θήκη, σπίρτα, αναπτήρα, νερό, ελβετικό σουγιά, μπάρες δημητριακών και κονσέρβες, φορτιστή και power bank, φάρμακα, τράπουλα, μετρητά και τρανζίστορ. Επειδή όλα δεν χωρούν σε γυναικεία τσάντα, μετέφερε το περιεχόμενο σε σακίδιο με το σήμα της ΕΕ.

Το υπουργείο Εσωτερικών της Γαλλίας έχει αναρτήσει λίστα για το τι πρέπει να περιλαμβάνει ένα τέτοιο κιτ σε περίπτωση εκκένωσης ή παραμονής στο σπίτι μέχρι να φτάσει βοήθεια. Ο εξοπλισμός καλύπτει τις ανάγκες τριών ημερών και περιλαμβάνει:

• Τρανζίστορ με μπαταρίες
• Φάρμακα και κουτί πρώτων βοηθειών
• Ελβετικό σουγιά – πολυεργαλείο
• Ανθεκτικά τρόφιμα χωρίς ανάγκη μαγειρέματος
• Ζεστά ρούχα και κουβέρτα επιβίωσης
• Φακό, κεριά, σπίρτα, αναπτήρα
• Φορτιστή κινητού
• 6 λίτρα νερό ανά άτομο
• Εφεδρικά γυαλιά
• Μετρητά και εφεδρικά κλειδιά
• Φωτοτυπίες εγγράφων
• Επιτραπέζια παιχνίδια

Το κιτ πρέπει να βρίσκεται σε εύκολα προσβάσιμο σημείο και να ελέγχεται ετησίως, ιδίως οι ημερομηνίες λήξης.

Ανάλογες οδηγίες έχουν εκδώσει εδώ και χρόνια η Σουηδία και η Φινλανδία, μέσω φυλλαδίων για πολεμικές ή άλλες κρίσεις. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, δεν υπάρχει προς το παρόν οργανωμένο πρόγραμμα, πέρα από τις πάγιες συστάσεις για φακό και σφυρίχτρα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Πόσο κοστίζει

Στο εμπόριο διατίθενται πολλά κιτ επιβίωσης, συνήθως σε σακίδιο, για κρίσεις ή εξορμήσεις στη φύση. Οι τιμές κυμαίνονται μεταξύ 100 και 400 ευρώ, ανάλογα με το περιεχόμενο. Κάποια διαθέτουν ακόμη και ταμπλέτες καθαρισμού νερού, χημικά φώτα ή φορητές εστίες μαγειρέματος.