Η 4η Οκτωβρίου, Παγκόσμια Ημέρα των Ζώων, δεν είναι απλώς μια ημερομηνία· αποτελεί υπενθύμιση ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα των ζώων – όσο θεμελιώδη κι αν είναι – παραμένουν ακόμη ζητούμενα. Ούτε καν για τα ζώα συντροφιάς, τους σκύλους και τις γάτες που ο άνθρωπος διάλεξε πριν από χιλιάδες χρόνια να εξημερώσει και να εξελιχθεί μαζί τους. Η μέρα αυτή μάς ζητά να κοιτάξουμε πιο βαθιά: αδέσποτα, ιπποειδή, παραγωγικά ζώα, άγρια ζωή. Ολα διεκδικούν χώρο, φροντίδα, σεβασμό.
Στην Ελλάδα έγιναν βήματα: νομοθετικό πλαίσιο – εκ των αυστηροτέρων παγκοσμίως –, ψηφιακή καταγραφή, χρηματοδότηση δήμων, περισσότερη ενημέρωση. Ομως η απόσταση από τα χαρτιά στην πράξη είναι μεγάλη. Τα κενά και οι αντιφάσεις παραμένουν.
Αδέσποτα: το πρόβλημα που δεν λύνεται με ευχολόγια
Η εικόνα είναι καθημερινή: ζώα στους δρόμους, κουρασμένα, φοβισμένα, εκτεθειμένα. Επισήμως καταγράφονται πάνω από 365.000 αδέσποτα, ενώ τα δεσποζόμενα ξεπερνούν το 1,1 εκατομμύριο. Ομως οι εκτιμήσεις μιλούν για τρία εκατομμύρια αδέσποτα σε όλη τη χώρα. Δεν υπάρχει καθολική αποτύπωση· τα στοιχεία βασίζονται σε μελέτες και σε καταγραφές φιλοζωικών οργανώσεων.
Οι δήμοι έχουν νομικά την ευθύνη, αλλά συχνά δεν διαθέτουν πόρους ή υποδομές, ούτε την απαραίτητη πολιτική βούληση. Το αποτέλεσμα είναι προγράμματα που μένουν στα χαρτιά, καταφύγια που λειτουργούν οριακά και σωματεία που σηκώνουν σχεδόν μόνα τους το βάρος.
«Το ζήτημα είναι πολυπαραγοντικό και δεν λύνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Ομως για πρώτη φορά μπαίνουν βάσεις για ουσιαστική αλλαγή» τονίζει ο ειδικός γραμματέας για την Προστασία των Ζώων Συντροφιάς, Νίκος Χρυσάκης, στα Νέα Σαββατοκύριακο.
Η Κατρίνα Τσάνταλη (A Little Shelter) συμπληρώνει: «Πίσω από τους αριθμούς υπάρχουν ζώα που κουβαλούν πόνο και εγκατάλειψη. Κάθε φορά που βρίσκουν στέγη, αποδεικνύεται η δύναμη της συλλογικής αλλαγής.
Η ενσυναίσθηση καλλιεργείται από την παιδική ηλικία. Αν μάθουμε στα παιδιά μας τον σεβασμό στη ζωή, χτίζουμε μια πιο δίκαιη κοινωνία».
Από την πλευρά της τοπικής αυτοδιοίκησης, ο αντιδήμαρχος Νίκαιας-Ρέντη Παναγιώτης Μπαξεβανάκης σημειώνει: «Τα αδέσποτα είναι καθρέφτης της κοινωνίας. Εχουμε προχωρήσει σε 1.700 στειρώσεις, δράσεις υιοθεσίας και σύντομα θα έχουμε δημοτικό κτηνιατρείο. Η στάση αλλάζει, μένουν όμως πολλά να γίνουν».
Ιπποειδή: η «σιωπηλή» χρήση
Αλογα, μουλάρια, γαϊδούρια. Για αιώνες στάθηκαν δίπλα στον άνθρωπο, σήμερα όμως συχνά χρησιμοποιούνται χωρίς σεβασμό. Στον τουρισμό, σε εκδρομές ή μεταφορές, γίνονται εργαλεία, με το θεσμικό πλαίσιο να μην τα προστατεύει ουσιαστικά, μόνο κατόπιν της κακοποίησής τους.
«Είναι τα πιο κακοποιημένα ζώα σε ολόκληρο τον πλανήτη γιατί χρησιμοποιούνται. Η έλλειψη θεσμικού πλαισίου στην Ελλάδα τα κατατάσσει ζώα τρίτης κατηγορίας και τα αδέσποτα ανεπιτήρητα αόρατα σε όλες τις κρατικές υπηρεσίες. Κάθε χρόνο οι καταγγελίες στον σύλλογό μας αυξάνονται κάνοντας το έργο μας δυσκολότερο. Παραμένουμε μόνο γιατί υπάρχει κόσμος που μας στηρίζει και τους ευχαριστούμε από την καρδιά μας» λέει ο Θανάσης Χελιώτης, αντιπρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Προστασίας Ιπποειδών (ΕΣΠΙ).
Η Ρόζα Ρούσσου, πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Προστασίας Ιπποειδών «Ιππόθεσις», προσθέτει: «Τα ιπποειδή δεν είναι εργαλεία· η προστασία τους είναι χρέος μας. Χρειάζεται άμεσο θεσμικό πλαίσιο, αλλιώς χάνουμε κι εμείς την ανθρωπιά μας».
Παραγωγικά ζώα: η αθέατη πλειοψηφία
Αγελάδες, πρόβατα, γουρούνια, κότες: ζώα που στηρίζουν την οικονομία και τη διατροφή, αλλά ζουν συχνά σε συνθήκες που απέχουν από κάθε έννοια ευζωίας. Στενοί χώροι, άγχος, αδυναμία φυσικής συμπεριφοράς. Η συζήτηση για τα δικαιώματά τους είναι σχεδόν απούσα από τον δημόσιο διάλογο.
«Ολα τα μη ανθρώπινα ζώα έχουν συναισθήματα, αγαπούν τη ζωή και λυγίζουν από τρόμο μπροστά στον θάνατο. Οπως κι εμείς. Τη σημερινή εποχή μπορούμε να τραφούμε και να καλύψουμε όλες τις ανάγκες μας χωρίς τη χρήση μη ανθρώπινων ζώων, χωρίς τον θάνατο και τη φρίκη δισεκατομμυρίων πλασμάτων. Εκτός των άλλων, πρέπει να ξέρουμε πως είναι πια πολλές οι επισημάνσεις σχετικά με τις βλαβερές συνέπειες της κρεοφαγίας στην ανθρώπινη υγεία, αλλά και το ότι η κτηνοτροφία ευθύνεται σοβαρά για τη φτώχεια στον πλανήτη» σημειώνει η ακτιβίστρια Αλεξάνδρα Δημοπούλου (LiberAnimal Patras).
Το ζήτημα δεν αφορά μόνο την ηθική· αφορά και τη δημόσια υγεία, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, την κλιματική κρίση. Η ενίσχυση ελέγχων, η ενημέρωση καταναλωτών και η στήριξη εναλλακτικών πρακτικών είναι βήματα που αργούν, αλλά είναι απαραίτητα.
Αγρια ζωή: θύματα της ανθρώπινης επέκτασης
Η άγρια ζωή βρίσκεται αντιμέτωπη με πολλαπλές απειλές: φωτιές που αφανίζουν οικοσυστήματα, δρόμους που τεμαχίζουν βιότοπους, ανεξέλεγκτη δόμηση, παράνομο κυνήγι. Ταυτόχρονα, ζώα αναζητούν τρόπους προσαρμογής. Αρκούδες εμφανίζονται σε χωριά, αλεπούδες φτάνουν ως την Ακρόπολη.
«Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η άγρια ζωή είναι η επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και η απώλεια του φυσικού χώρου που χρειάζεται για να υπάρξει. Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε ότι η άγρια ζωή διαθέτει μια δυναμική: παράλληλα με την εισβολή μας στον χώρο της, εισβάλλει και αυτή στον δικό μας, βρίσκοντας τρόπους να τον αξιοποιήσει προς όφελός της. Αυτό βέβαια δεν ισχύει για όλα τα ζώα – κάποια είδη μοιραία χάνονται. Ωστόσο, όσα είναι πιο προσαρμοστικά καταφέρνουν να αξιοποιούν την ανθρώπινη παρουσία προς όφελός τους, με τις αναμενόμενες όμως συγκρούσεις που προκύπτουν. Για αυτές τις συγκρούσεις δεν υπάρχουν πάντα εύκολες ή αποδεκτές λύσεις» εξηγεί η Μαρία Γανωτή, πρόεδρος της ΑΝΙΜΑ.