Δρομολογείται η θεσμοθέτηση κάποιων κατευθυντήριων γραμμών αναφορικά με τον τρόπο χειρισμού των παιδιών κατά τη μαρτυρία τους στο πλαίσιο της δίκης – Τι ανέφεραν επαγγελματίες που χειρίζονται υποθέσεις παιδιών που υπέστησαν σεξουαλική βία
Η αλλαγή της νομοθεσίας οδήγησε σε μια πιο φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη, αλλά υπάρχουν κι άλλα που πρέπει να γίνουν, ανέφεραν επαγγελματίες που χειρίζονται υποθέσεις παιδιών που υπέστησαν σεξουαλική βία κατά τη διάρκεια συζήτησης στο πλαίσιο της τελετής βράβευσης «Crystal Scales of Justice 2025» που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη στο Προεδρικό Μέγαρο. Αναφέρθηκε ότι δρομολογείται η θεσμοθέτηση κάποιων κατευθυντήριων γραμμών αναφορικά με τον τρόπο χειρισμού των παιδιών κατά τη μαρτυρία τους στο πλαίσιο της δίκης.
Η τελετή βράβευσης και η συζήτηση διοργανώθηκαν από τη Σχολή Δικαστών Κύπρου και το “Hope For Children”, ως νικητές του διαγωνισμού του 2023, με το ψυχοεκπαιδευτικό εργαλείο «Πάμε Δικαστήριο», που αποτελείται από τέσσερα διαφορετικά παιχνίδια που έχουν σχεδιαστεί για να προετοιμάσουν ψυχολογικά και συναισθηματικά τα παιδιά για να καταθέσουν στο δικαστήριο ως μάρτυρες. Η εκδήλωση διοργανώθηκε σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης (CEPEJ) του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία οργανώνει τα βραβεία «Crystal Scales of Justice».
Σε ομιλίες τους οι εκπρόσωποι των φορέων από την Κύπρο που κέρδισαν τον βραβείο για το 2023 αναφέρθηκαν στη σημασία του «Πάμε Δικαστήριο».
Η Δικαστής Ρέα Λιμνατίτου, Διευθύντρια της Σχολής Δικαστών Κύπρου, είπε στην ομιλία της ότι η διάκριση αυτή «μας γεμίζει με περηφάνια γιατί αναγνωρίστηκε από ένα κορυφαίο οργανισμό μια συλλογική προσπάθεια που έχει στόχο να καταστήσει τη δικαιοσύνη πιο φιλική και προστατευτική προς τα παιδιά που βρέθηκαν στην δυσκολότερη ίσως στιγμή της ζωής τους». «Είναι καθήκον μας να δημιουργήσουμε τις συνθήκες ώστε η φωνή τους να ακουστεί καθαρά μέσα στη δικαστική διαδικασία και την δικαστική αίθουσα», είπε, σημειώνοντας ότι αυτό εξυπηρετεί δύο σκοπούς, την εξεύρεση της αλήθειας και την προστασία της προσωπικότητας του ανηλίκου.
Είπε ακόμη ότι η σχολή των Δικαστών δεν θα μπορούσε να είναι απούσα από την προσπάθεια αυτή, και ότι πέραν από τον ρόλο της στην εκπαίδευση και επιμόρφωση των Δικαστών, συμμετέχει ενεργά σε συνεργασίες και προγράμματα που ενισχύουν την ποιότητα της Δικαιοσύνης και την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς, που υπηρετούν την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
H Άντρια Νεοκλέους, Εκτελεστική Διευθύντρια του Hope for Children, είπε ότι η αναγνώριση αυτή, το βραβείο, είναι ένα παράδειγμα πώς η επιστημονική γνώση, η τεχνολογία και η ευαισθησία μπορούν να συναντηθούν για να κάνουν πραγματική διαφορά στη ζωή των παιδιών που έχουν υποστεί βία.
«Μέχρι πριν λίγα χρόνια περιμέναμε από ένα παιδί να μπορέσει να ανταποκριθεί και να συνεργαστεί μέσα από περίπλοκες και τραυματικές διαδικασίες ποινικής διερεύνησης και δικαστικών διαδικασιών οι οποίες ακόμα και για ανήλικες είναι δύσκολο να κατανοηθούν», ανέφερε. Σήμερα όμως η εικόνα αυτή αλλάζει, είπε, σημειώνοντας ότι, μέσα από το «Σπίτι του Παιδιού», «καταφέραμε να δημιουργηθούν διαδικασίες πολυθεματικής συνεργασίας και φιλικές προς τα παιδιά πρακτικές όπου η φωνή του παιδιού ακούγεται και γίνεται σεβαστή».
Κατά την εκδήλωση έγινε παρουσίαση του ψυχοεκπαιδευτικού εργαλείου “Πάμε Δικαστήριο”, από τη Δρ. Μαριλένα Κυριακίδου και τη Δρ. Αλεξία Ζαλάφ. Το “Πάμε Δικαστήριο” δημιουργήθηκε από το Sheffield Hallam University σε συνεργασία με το “Hope For Children” CRC Policy Center και το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.
Στην παρουσίαση αναφέρθηκε ότι προετοιμάζει παιδιά 6-16 ετών για συμμετοχή σε δικαστική διαδικασία, αυξάνει τη γνώση των παιδιών σε σχέση τις δικαστικές διαδικασίες και μαθαίνουν δικαστικούς όρους, και τη διαδικασία σε ένα δικαστήριο. Περιλαμβάνει επίσης συζήτηση με τα παιδιά για το άγχος που μπορεί να έχουν σε σχέση με τη διαδικασία, μαθαίνουν τα δικαιώματα τους στο δικαστήριο, όπως να ζητήσουν διάλειμμα ή να τους υποβληθεί ξανά κάποια ερώτηση. Τα αποτελέσματα, σημειώθηκε, έδειξαν ότι βελτιώθηκαν οι γνώσεις των παιδιών που παρακολούθησαν το πρόγραμμα, ενώ το άγχος τους μειώθηκε.
Εκπρόσωποι όλων των φορέων που χειρίζονται τέτοιες υποθέσεις αναφέρθηκαν στην εμπειρία τους σε σχέση με τις διαδικασίες που ακολουθούνται για να βοηθηθούν τα παιδιά να καταθέσουν στο δικαστήριο.
Τη συζήτηση συντόνισε ο τέως δικαστής του Ανώτατου Δικαστηρίου, Γιώργος Ερωτοκρίτου, ο οποίος είπε ότι το εργαλείο «Πάμε Δικαστήριο» είναι μια «εξαιρετικά καλή πρακτική» και ότι θα ήταν καλό το εργαλείο να μεταφραστεί και σε άλλες γλώσσες ώστε να διαδοθεί σε όλα τα κράτη μέλη του ΣτΕ.
Στον ρόλο του Σπιτιού του Παιδιού αναφέρθηκε στην παρουσίασή της η Ιωάννα Δρουσιώτου, Συντονίστρια και Κλινική Ψυχολόγος στο Σπίτι του Παιδιού – Hope For Children. Σημείωσε ότι η διαχείριση και η λειτουργία του Σπιτιού του Παιδιού έχουν ανατεθεί στο “Hope For Children” από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη συνολική επίβλεψη και χρηματοδότησή του.
Ανέφερε ότι το Σπίτι έχει προσφέρει υπηρεσίες σε περισσότερα από 2600 παιδιά και ότι επιδιώκει την εξυπηρέτηση της δικαιοσύνης με φιλικό προς το παιδί τρόπο μέσω πολυθεματικης προσέγγισης.
Αναφέρθηκε στη διαδικασία που ακολουθείται για τη συμμετοχή του παιδιού σε δικαστική διαδικασία αλλά και τη στήριξη της οικογένειας. Σημείωσε ότι η εμπειρία κατάθεσης σε δικαστήριο ενδέχεται να δημιουργήσει άγχος και φόβο σε ένα παιδί, επηρεάζοντας ακόμη και τη δυνατότητά τους να μιλήσουν. Είπε ότι σε συνεργασία με τη Νομική Υπηρεσία ακολουθεί ενημέρωση του παιδιού για τις διαδικασίες, προετοιμασία και υποστήριξή του.
Η κ. Δρουσιώτου, αναφέρθηκε στον ρόλο της συνοδού του παιδιού η οποία, όπως είπε, παρέχει προετοιμάζει συναισθηματικά το παιδί και είναι μαζί με το παιδί σε κάθε βήμα της διαδικασίας ώστε να συμβάλει στο αίσθημα ασφάλειας και να το βοηθήσει να διαχειριστεί το άγχος του. Είπε ότι χρησιμοποιείται, όπου είναι εφαρμόσιμο, το εργαλείο «Πάμε Δικαστήριο» το οποίο, σημείωσε, αποτελεί μέσο υποστήριξης και ενίσχυσης των παιδιών που πρέπει να εμφανιστούν στο δικαστήριο.
Σήμερα, είπε, είναι εφικτή η διασύνδεση των δικαστηρίων όλων των επαρχιών με τους ειδικά διαμορφωμένους χώρους του Σπιτιού του Παιδιού όπου κρίθηκαν κατάλληλοι για χρήση από το δικαστήριο, για ακρόαση των παιδιών ως μάρτυρα από εκεί, χωρίς να χρειάζεται να υποστούν επιπλέον τραύμα και να νιώθουν ασφάλεια σε ένα οικείο περιβάλλον.
«Η εμπειρία μας έχει δείξει ότι όταν ένα παιδί νιώθει ότι το δικαστήριο είναι προετοιμασμένο να ακούσει τη φωνή του και να το προστατεύσει τότε η πιθανότητα δευτερογενούς θυματοποίησης μειώνεται σημαντικά», είπε.
Η Μικαέλα Πασιαρδή Ανώτερη Δικηγόρος της Δημοκρατίας στη Νομική Υπηρεσία, αναφέρθηκε στον τρόπο που η Υπηρεσία ενεργεί για μια πιο φιλική για τα παιδιά δικαιοσύνη.
Είπε ότι ο χειρισμός μιας υπόθεσης που αφορά σεξουαλική κακοποίηση παιδιού είναι μια πολύ δύσκολη διαδικασία, η οποία απαιτεί υπομονή, ευαισθησία, και εμπειρογνωμοσύνη για τον τρόπο που θα πρέπει τα παιδιά-θύματα να τυγχάνουν αντιμετώπισης.
Ευθύνη του κατήγορου που χειρίζεται την υπόθεση, είπε, είναι η χρήση βέλτιστων συνθηκών για την προστασία των παιδιών και να βρει τρόπους να μειώσει το τραύμα και μπορέσουν να εκμαιεύσουν την αλήθεια. Κατά τη συνάντησή τους με το παιδί σκοπός είναι το παιδί να κατανοήσει τον ρόλο τους, τον λόγο που πρέπει να καταθέσει στο δικαστήριο, και να διαμορφωθεί μια σχέση εμπιστοσύνης, πρόσθεσε.
Σημείωσε ότι οι ερωτήσεις και η ορολογία που θα χρησιμοποιήσουν πρέπει να προσαρμοστούν στις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε παιδιού και ότι προς αυτό συνεισφέρει και η συνεργασία τους με το Σπίτι του Παιδιού.
Η κ. Πασιαρδή σημείωσε ότι το νομοθετικό πλαίσιο τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει και δίνει τα εφόδια ώστε να μπορέσουν να εξυπηρετούν τη δικαιοσύνη με ένα πιο φιλικό τρόπο προς το παιδί. Αναφέρθηκε στην ηχογράφηση της κατάθεσης του παιδιού σημειώνοντας ότι με αυτό αποφεύγεται η εκ νέου περιγραφή των τραυματικών εμπειριών που έχει βιώσει, αλλά και στη δυνατότητα την αντεξέτασης του παιδιού σε διαφορετικό χώρο, από την αίθουσα δικαστηρίου. Είπε ότι τα τελευταία χρόνια η αίθουσα δικαστηρίου συνδέεται ζωντανά με το Σπίτι του Παιδιού και το παιδί καταθέτει χωρίς να έχει επαφή με τον κατηγορούμενο.
Ανέφερε ότι πρέπει πολλά ακόμα να γίνουν για βελτίωση των διαδικασιών, ώστε να καθίσταται η ποινική διαδικασία φιλική προς τα παιδιά θύματα «χωρίς ασφαλώς κάτι τέτοιο να αντιβαίνει στις δικονομικές εγγυήσεις για τον κατηγορούμενο και τις αρχές της δίκαιης δίκης».
Η θεσμοθέτηση κατευθυντήριων γραμμών ως προς τις ερωτήσεις που υποβάλλονται στα παιδιά κατά την διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας, η ρύθμιση των χρόνων αντεξέτασης, η λήψη μέτρων προς την αποφυγή καθυστερήσεων κατά την εκδίκαση υποθέσεων είναι κάποια από τα θέματα που πρέπει να μας απασχολήσει στο μέλλον, είπε.
Στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι δικηγόροι υπεράσπισης στην εξισορρόπηση των δικαιωμάτων παιδιού με την υπεράσπιση του πελάτη τους για μια δίκαιη δίκη αναφέρθηκε η Αλεξία Κουντούρη, Δικηγόρος και Πρόεδρος της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου.
Είπε ότι η προστασία όλων των μαρτύρων και ιδιαίτερα των παιδιών είναι αναγκαία, σημείωσε, αναφέροντας ωστόσο, ότι αυτή η προστασία δεν μπορεί να οδηγεί σε καταστρατήγηση ή υπονόμευση του δικαιώματος του κατηγορουμένου σε δίκαιη δίκη.
«Είναι, επομένως, υψίστης σημασίας να διεξάγουμε αυτή τη συζήτηση», είπε η κ. Κουντούρη, προσθέτοντας ότι, η κύρια υποχρέωση του δικηγόρου υπεράσπισης είναι να προστατεύσει τα δικαιώματα του πελάτη του και να διασφαλίσει ότι το τεκμήριο της αθωότητας και τα υπόλοιπα δικαιώματα του κατηγορουμένου τυγχάνουν στην πράξη απόλυτου σεβασμού και προστασίας.
Ανέφερε ότι ξεκινούν στον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο την επεξεργασία ενός κώδικα με κατευθυντήρες γραμμές για τους δικηγόρους υπεράσπισης σε υποθέσεις στις οποίες εμπλέκονται παιδιά ως μάρτυρες, με στόχο να καταρτιστεί ένας οδηγός βασισμένος σε επιστημονικές προσεγγίσεις ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των παιδιών που συμμετέχουν σε μία δικαστική διαδικασία, όπως η χρονική έκταση της αντεξέτασης, η γλώσσα και η ορολογία που χρησιμοποιείται, οι υποβολές που γίνονται στους μάρτυρες, το ύφος και ο τρόπος που υποβάλλονται οι ερωτήσεις.
Ιδανικά, είπε, πρέπει και οι συνήγοροι υπεράσπισης, να τυγχάνουν εκπαίδευσης σε μεθόδους αντεξέτασης φιλικούς προς το παιδί. Σημείωσε ότι η αντεξέταση του παιδιού και η υπεράσπιση του κατηγορουμένου δεν πρέπει να τίθενται αντιπαραθετικά το ένα απέναντι στο άλλο, αλλά να στέκονται δίπλα-δίπλα ισότιμα το ένα με το άλλο. Η αποτελεσματικότητα στη ενάσκηση του ενός δεν μπορεί να εξαρτάται από την υποχώρηση του άλλου, είπε η κ. Κουντούρη.
Η Δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου Έλενα Εφραίμ, αναφέρθηκε στον ρόλο των δικαστών σε διαδικασίες όπου μάρτυρες είναι παιδιά, σημειώνοντας ότι όταν το παιδί είναι καλύτερα προετοιμασμένο για τη μαρτυρία του ενώπιον δικαστηρίου τότε και ο ρόλος του δικαστηρίου γίνεται ευκολότερος.
Σημείωσε ότι οι δικαστές έχουν καθήκον να αξιολογήσουν τη μαρτυρία ενός παιδιού στον καλύτερο δυνατό βαθμό προς εξακρίβωση της αλήθειας και ταυτόχρονα προστασίας του παιδιού. Επίσης, σημείωσε, ότι η αντεξέταση ενός παιδιού αποτελεί μια δύσκολη, επώδυνη και τραυματική εμπειρία για το παιδί.
Η εργασία που επιτελεί το Σπίτι του Παιδιού σε συνεργασία και με την κατηγορούσα αρχή αναφορικά με τη μαρτυρία του παιδιού, «σηματοδότησε και την αφύπνιση των δικαστών στο να αναγνωρίσουμε ότι πράγματι το παιδί χρήζει ενός διαφορετικού χειρισμού από ένα ενήλικα», είπε η κ. Εφραίμ.
Αναφέρθηκε στην ευθύνη του δικαστηρίου να διασφαλίζει ότι θα χρησιμοποιείται η κατάλληλη γλώσσα για το παιδί και ότι κατανοεί τις ερωτήσεις που του υποβάλλονται και τελικώς ότι το παιδί θα αισθάνεται καλά καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Αυτή η ευθύνη βαραίνει αποκλειστικά το δικαστήριο, για να διασφαλίσει ότι η διαδικασία είναι προς το συμφέρον του παιδιού, διασφαλίζοντας παράλληλα και τα δικαιώματα του κατηγορούμενου να παρουσιάσει την υπεράσπιση του και να τύχει μιας δίκαιης δίκης, πρόσθεσε.
Είπε ότι, μέσα από τη σύνδεση του Σπιτιού του Παιδιού με τις αίθουσες των δικαστηρίων σε όλες τις επαρχίες, το αίτημα της κατηγορούσας αρχής για να καταθέσει το παιδί εκτός δικαστηρίου και από το Σπίτι του Παιδιού, κατά κανόνα, πλέον γίνεται δεκτό.
Αναφέρθηκε στην ανάγκη για συνεχή και κοινή εκπαίδευση και κοινή συναντίληψη όλων των εμπλεκόμενων φορέων που ασχολούνται με υποθέσεις με παιδιά-μάρτυρες αλλά και ότι εξακολουθούν να υπάρχουν αδυναμίες και κενά.
Η κ. Εφραίμ σημείωσε ότι θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη η θεσμοθέτηση τόσο για το Δικαστήριο όσο και για τους δικηγόρους, κάποιων δεσμευτικών κατευθυντήριων γραμμών και κάποιου εγχειριδίου αναφορικά με τον τρόπο χειρισμού των παιδιών κατά τη μαρτυρία τους στο πλαίσιο της δίκης. Αυτή η διαδικασία πλέον δρομολογείται με τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων, πρόσθεσε.
Καταλήγοντας, εξέφρασε την άποψη ότι «το ιδανικό» είναι αυτό που ισχύει σε άλλες χώρες, δηλαδή το παιδί να δίδει μία φορά μόνο την εκδοχή του ως προς τα γεγονότα από το Σπίτι του Παιδιού με την οπτικογραφημένη κατάθεση, η οποία θα λαμβάνεται στην παρουσία και της κατηγορούσας αρχής και της υπεράσπισης, και οι ερωτήσεις που θα τίθενται θα ελέγχονται πρώτα από ειδικό και από το δικαστήριο ούτως ώστε η αναφορά του παιδιού να δίδεται όσο πιο κοντά στα γεγονότα και μόνο μία φορά και να αποτελεί τη μαρτυρία του κατά τη δίκη όταν αυτή γίνει.
Το άρθρο Πιο φιλική προς τα παιδιά η δικαιοσύνη αλλά με κενά εμφανίστηκε πρώτα στο Cyprus Times.