Η απόφαση του Κυριάκου Μητσοτάκη να αναθέσει, με νομοθετική ρύθμιση, την προστασία και τη σωστή λειτουργία του μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας έχει σηκώσει κύμα αντιδράσεων από την αντιπολίτευση. Κάποιοι είδαν σε αυτή την ανακοίνωση αφενός υποτίμηση των κινητοποιήσεων για την τραγωδία στα Τέμπη, με αποκορύφωμα την απεργία πείνας του Πάνου Ρούτσι, ενώ άλλοι την υιοθέτηση μιας πιο δεξιάς ατζέντας και «τραμπικής» ρητορικής από την πλευρά του Μεγάρου Μαξίμου.
Η διατύπωση περί «προστασίας» από το υπουργείο Άμυνας στην ανάρτηση του Πρωυθυπουργού έφερε άμεσα και τις σχετικές ανακοινώσεις: «Η διασφάλιση της τάξης στο εσωτερικό της χώρας και στο κέντρο της Αθήνας είναι δουλειά της αστυνομίας. Οτιδήποτε άλλο ακροβατεί ανάμεσα στη θεσμική και αντιδημοκρατική εκτροπή» ανέφερε ο αρμόδιος τομεάρχης του ΠΑΣΟΚ, Μιχάλης Κατρίνης. «Αντί να κάνει αυτοκριτική για τη σιωπή του και να ζητήσει συγγνώμη από τον τραγικό πατέρα που έπρεπε να κάνει απεργία πείνας 23 ημερών για το αυτονόητο, κάνει επίδειξη ακροδεξιάς ρητορικής. Ντροπή του!» ανέφεραν από τον ΣΥΡΙΖΑ. «Ο επίσημος εκπρόσωπος του πιο ακραίου τραμπισμού στην Ευρώπη έχει πλέον ονοματεπώνυμο: Κυριάκος Μητσοτάκης» σχολίασε ο Αλέξης Χαρίτσης. Λίγη ώρα μετά, από την κυβέρνηση διευκρίνιζαν πως τα «μέτρα τάξης» παραμένουν αρμοδιότητα της ΕΛ.ΑΣ. – ανοίγοντας και άλλα πεδία ερμηνείας για την επιλογή Μητσοτάκη τη δεδομένη στιγμή.
To αλαλούμ των ευθυνών
Στην παρέμβασή του, ο Μητσοτάκης έκανε λόγο για ένα «κουβάρι συναρμοδιοτήτων» που επικρατούσε ως τώρα ως προς τη φύλαξη και την προστασία του μνημείου. Επισήμως, κανένας όντως δεν είναι αρμόδιος: το μνημείο φυλάσσεται συμβολικά από δύο εύζωνες, μέλη της Προεδρικής Φρουράς, οι οποίοι συνεπικουρούνται θεσμικά από την ΕΛ.ΑΣ., κάθε φορά που κρίνεται απαραίτητο. Για τις καταθέσεις στεφάνου ή για εκδηλώσεις που αφορούν το ίδιο το μνημείο, αρμόδια είναι η Περιφέρεια Αττικής (με σχετική αδειοδότηση και από το υπουργείο Πολιτισμού), η ευθύνη της οποίας τελειώνει με το πέρας της κάθε εκδήλωσης. Θεωρητικά, το μνημείο αποτελεί προέκταση του κτιρίου της Βουλής, χωρίς όμως να υπάρχει ΦΕΚ αρμοδιοτήτων – εθιμικά, ως τώρα, ο φρούραρχος καλεί τον Δήμο Αθηναίων για τον καθαρισμό του χώρου ύστερα από μια διαδήλωση μπροστά από το μνημείο (όπως συνέβη στο πρόσφατο παρελθόν με τις διαδηλώσεις των Τεμπών), ενώ ο δήμος εκτελεί αυτόματα τους καθαρισμούς του χώρου σε μη έκτακτες περιπτώσεις.
Το «μπαλάκι» στον Δένδια
Μετά την ψήφιση της αλλαγής που προωθείται, η φύλαξη θα παραμείνει θεσμικά στην ΕΛ.ΑΣ., όμως η Βουλή και ο δήμος δεν έχουν καμία αρμοδιότητα για τον καθαρισμό του χώρου. Αυτό στην πράξη σημαίνει πως αυτός που θα έχει την αρμοδιότητα να δώσει την εντολή να σβηστούν τα ονόματα των Τεμπών που είναι γραμμένα με κόκκινη μπογιά στην πλατεία του μνημείου και να απομακρυνθούν τα αντικείμενα (καντηλάκια, γλάστρες, κεριά κ.ο.κ.) που έχουν τοποθετηθεί στη μνήμη των θυμάτων είναι ο υπουργός Άμυνας, Νίκος Δένδιας. Δεν ήταν λίγες οι αντιπολιτευτικές φωνές, μάλιστα, που σχολίαζαν πως αυτή η απόφαση, που «δείχνει» προς το Πεντάγωνο με ευθύνες που δεν είχε για το μνημείο, ήρθε λίγες μέρες μετά τη δήλωση του Δένδια για τον Πάνο Ρούτσι που διαφοροποιήθηκε από την κυβερνητική «γραμμή» ως προς την απεργία πείνας. Το γαλάζιο βλέμμα, πάντως, μοιάζει στραμμένο και σε ένα ακροατήριο που ήδη εξέφραζε δημόσια τη δυσαρέσκειά του για την κατάσταση που επικρατεί τον τελευταίο χρόνο μπροστά από το μνημείο.
«Εριξαν τις μάσκες»
Τη «γραμμή» Μητσοτάκη υπογράμμισε αργότερα και ο Κωστής Χατζηδάκης: «Είναι τα μνημεία, όπως αυτό του Αγνώστου Στρατιώτη, τόπος για κάθε είδους διαμαρτυρία; Η απάντηση για εμάς είναι ξεκάθαρη και είναι όχι!» σχολίασε. «Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη δημιουργήθηκε για να τιμούμε τη μνήμη όλων των ηρώων μας που θυσιάστηκαν για την πατρίδα και την ελευθερία μας. Κι όχι για να φιλοξενεί κάθε λογής διαμαρτυρίες» επισήμανε χαρακτηριστικά. Σε σκληρή γραμμή, από την άλλη, ήταν η απάντηση της Μαρίας Καρυστιανού: «Ο πανικός και η ανάγκη για “damage control” έριξαν τις μάσκες της ψευδοευαισθησίας» ανέφερε σε ανάρτησή της. «Γνωρίζει ο Πρωθυπουργός τι ακριβώς συμβολίζει το μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη; (…) Όλες εκείνες τις αξίες που ο κ. Πρωθυπουργός και η κυβέρνησή του έχουν καταπατήσει» επισήμανε, λέγοντας πως το πραγματικό έγκλημα γίνεται «πίσω από το μνημείο».
Τι αναλαμβάνουν οι Ενοπλες Δυνάμεις στο εθνικό μνημείο
Σύμφωνα με τον κυβερνητικό σχεδιασμό, το υπουργείο Εθνικής Άμυνας αναλαμβάνει προσεχώς τη φροντίδα του Μνημείου του Αγνωστου Στρατιώτη, καθώς μέχρι και σήμερα επικρατούσε μια πολυπαραγοντική συμμετοχή. Η Αστυνομία είχε τη διατήρηση της τάξης, κάτι που συνεχίζεται και με το νέο καθεστώς, ο Δήμος Αθηναίων είχε την ευθύνη της καθαριότητας, ενώ την τελευταία συντήρηση είχε κάνει το υπουργείο Πολιτισμού με την αρωγή της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών της Βουλής. Οι Ένοπλες Δυνάμεις εμπλέκονταν έμμεσα στελεχώνοντας την Προεδρική Φρουρά που ανήκει στην Προεδρία της Δημοκρατίας, παρέχοντας μόνο την τιμητική φύλαξη του Μνημείου. Σχετικά πρόσφατα, συνεργεία καθαρισμού του δήμου προσπάθησαν να καθαρίσουν τον χώρο μπροστά από το Μνημείο και δεν το κατάφεραν ύστερα από παρέμβαση Συλλογικοτήτων. Λόγω εκείνου του περιστατικού υπήρξε άρνηση από την πλευρά του δήμου, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, να προχωρήσουν στον καθαρισμό, κάτι που αποτέλεσε και την αφετηρία για την αναζήτηση εκ μέρους της κυβέρνησης μιας λύσης.
Πλέον με το νέο νομοθέτημα που προωθεί η κυβέρνηση, τα πάντα, πλην της διατήρησης της Τάξης μπροστά από το Μνημείο που διατηρεί η Αστυνομία, θα αναλάβει το υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Οι λεπτομέρειες θα διευκρινίζονται με το νομοθέτημα που θα φέρει η κυβέρνηση, αλλά το γενικό πλαίσιο θα είναι πλέον πως ο καθαρισμός, η συντήρηση και η τιμητική φύλαξη θα είναι αρμοδιότητα των Ενόπλων Δυνάμεων, του οποίου πηγές πάντως αρνήθηκαν να τοποθετηθούν, τονίζοντας πως αναμένουν να δουν το ακριβές κείμενο της νομοθετικής ρύθμισης που θα φέρει η κυβέρνηση προς ψήφιση.
Η ιστορία του
Πρόκειται για ένα κενοτάφιο, όπως έχουν οι περισσότερες χώρες, στη μνήμη στρατιωτών τους που έπεσαν κατά τη διάρκεια πολεμικών συγκρούσεων. Η απόφαση για τη δημιουργία ελήφθη το 1926. Στις 3 Μαρτίου 1926 προκηρύχθηκε καλλιτεχνικός διαγωνισμός «διά την υποβολήν μελέτης ανεγέρσεως τάφου Αγνώστου Στρατιώτου εις την έμπροσθεν των Παλαιών Ανακτόρων Πλατείαν, καταλλήλως προς τούτο διαρρυθμιζομένην». Στις 9 Οκτωβρίου 1926 το τότε υπουργείο Στρατιωτικών ενέκρινε και βράβευσε κατά πλειοψηφία τη μελέτη του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη.
Έπειτα από έντονες αντιδράσεις και συνεχείς συνεδριάσεις, το 1929, στη Ζ’ συνεδρίαση της Βουλής, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισε ότι η καλύτερη θέση ήταν η αρχική στην πλατεία Ανακτόρων, θεωρώντας ότι το Μνημείο πρέπει να είναι στο κέντρο της πόλης, όπως το αντίστοιχο της Γαλλίας αφενός και αφετέρου γιατί θεωρούσε πως η θυσία του άγνωστου στρατιώτη έγινε για τη Δημοκρατία και τους δημοκρατικούς θεσμούς, δεδομένου –σύμφωνα και με σχετικό κείμενο της Διεύθυνσης Ιστορίας του ΓΕΣ – πως «το Σύνταγμα ορίζει την καθολική στράτευση των ανδρών, δηλαδή το καθήκον τους να πεθάνουν για την υπεράσπιση της πατρίδας». Η έμπνευση για το Μνημείο προέρχεται από το μνημείο του αγνώστου στρατιώτη μέσα στο αβαείο του Γουέστμινστερ στο Λονδίνο και το αντίστοιχο μνημείο στην Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι. Και τα δύο μνημεία, σε αντίθεση με το ελληνικό κενοτάφιο, έχουν θαμμένους, μη αναγνωρισμένους στρατιώτες που έπεσαν σε μάχες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το ταφικό μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη βρίσκεται ανάμεσα σε δύο μνημειακές κλίμακες, που συνδέουν τον χώρο του Μνημείου με την πρόσοψη των Παλαιών Ανακτόρων (σημερινής Βουλής), ενώ στον τοίχο που έχει δημιουργηθεί πίσω από τον τάφο υπάρχει ανάγλυφη παράσταση γυμνού οπλίτη με κράνος και ασπίδα, σε ύπτια στάση. Αριστερά και δεξιά της παράστασης έχουν χαραχθεί αντίστοιχα οι φράσεις από τον Επιτάφιο του Περικλέους «μία κλίνη κενή φέρεται εστρωμένη των αφανών» και «ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος».
Στον τοίχο που περιβάλλει και από τις τρεις πλευρές το Μνημείο είναι στερεωμένες κατά διαστήματα ορειχάλκινες ασπίδες, ενώ στους πελεκημένους πωρόλιθους του τοίχου είναι χαραγμένα κατά ενότητες τα ονόματα των τόπων στους οποίους έχουν διεξαχθεί οι ενδοξότερες και φονικότερες μάχες των αμυντικών και απελευθερωτικών πολέμων του Ελληνισμού. Προ του Μνημείου καίει ακοίμητο καντήλι, το φως του οποίου έχει μεταφερθεί από την Αγία Λαύρα.