Οι αναφορές των Ηνωμένων Εθνών και ανεξάρτητων οργανώσεων για αυθαίρετες συλλήψεις, βασανιστήρια και διώξεις δημοσιογράφων και ακτιβιστών δημιουργούν ένα ανησυχητικό υπόβαθρο.
Η Βενεζουέλα βρίσκεται σε ένα επικίνδυνο σταυροδρόμι. Το εσωτερικό της σύστημα εξουσίας έχει σκληρύνει, η οικονομία παραμένει εύθραυστη και οι διεθνείς καταγγελίες για εμπλοκή κρατικών στελεχών σε κυκλώματα διακίνησης ναρκωτικών πολλαπλασιάζονται. Την ίδια ώρα οι Ηνωμένες Πολιτείες δείχνουν διάθεση να χρησιμοποιήσουν στρατιωτικά μέσα για την καταπολέμηση της διακίνησης στην Καραϊβική, ενώ η Ρωσία και η Κούβα στέκονται κοντά στο Καράκας σε πολιτικό και επιχειρησιακό επίπεδο. Το σκηνικό φέρνει στον νου παλιότερα παραδείγματα κρίσεων στη Λατινική Αμερική με πιο χαρακτηριστικό αυτό του Μανουέλ Νοριέγκα στον Παναμά. Το ερώτημα δεν είναι μόνο τι συμβαίνει σήμερα αλλά και το πως μπλέκονται οι εσωτερικές παθογένειες της χώρας με τις διεθνείς ανησυχίες για την κατάσταση στη Βενεζουέλα.
Αυταρχισμός και βία
Οι πιο πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις καταγράφηκαν από διεθνείς οργανισμούς ως διαδικασίες με σοβαρές στρεβλώσεις. Έχουν σημειωθεί εμπόδια στην αντιπολίτευση, αποκλεισμοί υποψηφίων, αδιαφάνεια στην πρόσβαση στα μέσα ενημέρωσης και στη διαχείριση της κάλπης, φαινόμενα που δημιουργούν ένα περιβάλλον ημιδικτατορίας.
Ο οργανισμός Freedom House έχει κατατάξει την Βενεζουέλα στις μη ελεύθερες χώρες και περιγράφει συστηματικό περιορισμό πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Παράλληλα το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης, εξετάζει πιθανά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που σχετίζονται με την κρατική καταστολή από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας και μετά. Οι αναφορές των Ηνωμένων Εθνών και ανεξάρτητων οργανώσεων για αυθαίρετες συλλήψεις βασανιστήρια και διώξεις δημοσιογράφων και ακτιβιστών δημιουργούν ένα ανησυχητικό υπόβαθρο.
Η δημόσια συζήτηση για το αν η χώρα κυβερνάται με δημοκρατικά ή δικτατορικά πρότυπα έχει πάψει να είναι πλέον θεωρητική. Οι εκλογές γίνονται αλλά με όρους που επιβάλλει το καθεστώς Μαδούρο αποκλείοντας την αντιπολίτευση από τα ΜΜΕ και τους πόρους που θα επέτρεπαν ισότιμη πρόσβαση σε πόρους. Τα ανώτατα δικαστικά και εκλογικά όργανα στελεχώνονται με πρόσωπα πιστά στο καθεστώς και οι υπηρεσίες ασφαλείας έχουν αποκτήσει υπερεξουσίες και δίνουν εξηγήσεις μόνο στην κυβέρνηση. Αν κάποιος διερωτάται για την μορφή του καθεστώτος, θα το χαρακτήριζε ελεγχόμενη δικτατορία. Δημοκρατική λειτουργία δεν νοείται όταν η πολιτική αντιπαράθεση επιλύεται με προληπτικές συλλήψεις και διοικητικές απαγορεύσεις εις βάρος της αντιπολίτευσης.
Κόμβος ναρκεμπόρων
Η Βενεζουέλα δεν είναι χώρα καλλιέργειας κόκας. Είναι όμως ένας από τους σημαντικότερους διαύλους για τη μεταφορά κοκαΐνης από την Κολομβία προς την Καραϊβική την Κεντρική Αμερική και προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη και τη Δυτική Αφρική. Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα καταγράφει τα τελευταία χρόνια αυξημένες ποσότητες κατασχέσεων σε θαλάσσιες και εναέριες διαδρομές που σχετίζονται με την επικράτεια της Βενεζουέλας ή με λιμάνια της περιοχής. Η γεωγραφία άλλωστε βοηθά, καθώς υπάρχει τεράστια ακτογραμμή, διάτρητα σύνορα με την Κολομβία και νησιωτικά περάσματα με έντονη κινητικότητα μικρών σκαφών.
Το πιο δημοφιλές θέμα συζήτησης στο εσωτερικό της χώρας είναι το καρτέλ που αποτελείται από αστυνομικούς και στρατιωτικούς, το οποίο άλλοτε παρουσιάζεται ως ενιαίο σχήμα κι άλλοτε ως χαλαρό δίκτυο αξιωματικών και μεσαζόντων. Η πραγματικότητα πιθανόν βρίσκεται πιο κοντά στη δεύτερη περιγραφή. Η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου και η φτωχοποίηση των πολιτών έχουν οδηγήσει μέρος του κρατικού μηχανισμού στην ανεκτικότητα και ενίοτε στη συμμετοχή στο δίκτυο διακίνησης ναρκωτικών. Σημαντικό ρόλο παίζει η διείσδυση παραστρατιωτικών ομάδων από τη γειτονική Κολομβία καθώς και τα διασυνοριακά κυκλώματα που δραστηριοποιούνται σε λαθρεμπόριο καυσίμων και όπλων. Στο περιβάλλον αυτό δημιουργήθηκε και ένα βίαιο δίκτυο με ρίζες σε φυλακές της Βενεζουέλας που είναι γνωστό ως «Τρεν ντε Αράγουα» και έχει επεκταθεί σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής προκαλώντας πονοκέφαλο στις αρχές από το Περού μέχρι τη Χιλή και τη Βραζιλία.
Οι αμερικανικές αρχές έχουν απαγγείλει κατά καιρούς κατηγορίες εναντίον υψηλόβαθμων αξιωματούχων της Βενεζουέλας, αλλά και εναντίον του ίδιου του Μαδούρο με στπιχεία που δείχνουν ότι διευκόλυναν ή ανέχθηκαν τη διακίνηση κοκαΐνης. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ έχει δημοσιοποιήσει λεπτομερή κατηγορητήρια τα οποία περιγράφουν συνεργασίες με ένοπλες οργανώσεις από την Κολομβία καθώς και διαδρομές που εκτείνονται σε θάλασσες και αεροδιάδρομους. Ασχέτως του πώς κρίνει κανείς την αμερικανική πολιτική το αποτύπωμα των φορτίων που κατασχέθηκαν και ο όγκος των δικαστικών υποθέσεων φανερώνουν ότι η Βενεζουέλα αποτελεί κρίσιμο κρίκο στην αλυσίδα του διεθνούς εμπορίου κοκαΐνης.
Κατηγορούμενος ο Μαδούρο
Οι κατηγορίες που έχουν διατυπωθεί από το Υπουργείο Δικαιοσύνης των Ηνωμένων Πολιτειών δεν περιορίζονται σε καταγγελίες πολιτικής φύσεως. Πρόκειται για ποινικές υποθέσεις με ένορκες καταθέσεις που περιγράφουν δομές συνεργασίας ανάμεσα σε κρατικούς αξιωματούχους της Βενεζουέλας και ένοπλες οργανώσεις από την Κολομβία. Οι αμερικανικές αρχές υποστηρίζουν ότι μέρος της κοκαΐνης που κατευθύνεται προς την αγορά των ΗΠΑ διευκολύνεται από άτομα τα οποία έχουν πρόσβαση σε στρατιωτικές ή λιμενικές υποδομές της Βενεζουέλας. Το αν οι κατηγορίες θα καταλήξουν ποτέ στις δικαστικές αίθουσες με φυσική παρουσία κατηγορουμένων είναι κάτι αβέβαιο. Πολιτικά όμως το Καράκας έχει ήδη χρεωθεί ένα βαρύ στίγμα. Δεν θεωρείται μόνο αυταρχικό καθεστώς, αλλά θεωρείται και χώρα όπου οι κρατικές δομές συγκατοικούν επικίνδυνα με την παραοικονομία των ναρκωτικών. Οι υποστηρικτές του καθεστώτος λένε ότι η Βενεζουέλα είναι θύμα δυσφημιστικής εκστρατείας, ενώ οι αντίπαλοι του υποστηρίζουν ότι πρόκειται για ναρκοκράτος.
Η πιο νηφάλια ανάγνωση αναγνωρίζει ότι η χώρα είναι βασικός διάδρομος μέσα σε ένα διεθνές κύκλωμα που ξεκινά από την καλλιέργεια στις Άνδεις και καταλήγει σε πλούσιες δυτικές αγορές. Όταν το κράτος φτωχαίνει και οι μισθοί χάνουν την αξία τους αυξάνονται οι πειρασμοί. Όταν τα σύνορα είναι διάτρητα μεγαλώνει ο όγκος ναρκωτικών που διαφεύγει.
Όταν υπάρχει ατιμωρησία ο πειρασμός γίνεται συνήθεια. Η αντιμετώπιση δεν είναι μόνο στρατιωτική ή αστυνομική, αλλά απαιτείται ισχυρός θεσμικός έλεγχος μεταρρύθμιση στη δικαιοσύνη σοβαρή διεθνής συνεργασία και οικονομικές ανάσες ώστε η παραοικονομία να πάψει να είναι η μόνη διέξοδος για πολλούς.
Στρατιωτική πίεση
Η ιδέα μιας στρατιωτικής επιλογής απέναντι στο Καράκας είχε διατυπωθεί ήδη από την πρώτη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ. Προς μια τέτοια επιλογή συντείνουν, από τη μια το αμερικάνικο πολιτικό σύστημα που ζητάει πιο σκληρές κινήσεις κατά των εμπόρων ναρκωτικών που στέλνουν φορτία στις Ηνωμένες Πολιτείες και από την άλλη η ανάγκη να σταλεί μήνυμα πως δεν θα επιτραπεί σε κυβερνήσεις που νομιμοποιούν την εγκληματικότητα να αξιοποιούν την Καραϊβική ως ασφαλή διάδρομο, διακίνησης ναρκωτικών λαθραίων καυσίμων και όπλων. Οι αμερικανικές ναυτικές επιχειρήσεις κατά σκαφών που θεωρούνται ύποπτα για διακίνηση έχουν ενταθεί διαχρονικά και συχνά συνοδεύονται από συλλήψεις και κατασχέσεις. Οι επικριτές της δυναμικής παρέμβασης των ΗΠΑ, σημειώνουν ότι η χρήση στρατιωτικής ισχύος σε ζητήματα αστυνόμευσης έχει νομικά και ηθικά προβλήματα. Ζητούν διαφάνεια ως προς τους κανόνες εμπλοκής και τα αποδεικτικά στοιχεία για την φύση κάθε στόχου. Παρ’ όλα αυτά, η στήριξη τέτοιων επιχειρήσεων από την κοινή γνώμη στο εσωτερικό των Ηνωμένων Πολιτειών παραμένει υψηλή, καθώς κάθε επιχείρηση παρουσιάζεται ως μήνυμα αποφασιστικότητας και αποτροπής.
Το γεωπολιτικό υπόβαθρο περιλαμβάνει και την αντιπαράθεση για την περιοχή του Εσεκίμπο που διεκδικεί η Βενεζουέλα εις βάρος της Γουιάνας, ιδιαίτερα μετά την ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου. Η Ουάσιγκτον έχει λόγους να σταθεί δίπλα στη Γουιάνα τόσο για λόγους δικαίου όσο και για τα ενεργειακά της συμφέροντα και η έντονη αμερικανική παρουσία στη θάλασσα λειτουργεί ταυτόχρονα ως πίεση προς τη Βενεζουέλα και ως στήριξη στη Γουιάνα.
Γαντζωμένος στην εξουσία ο Μαδούρο
Το ότι ο Μαδούρο δεν ηγείται ενός δημοκρατικού καθεστώτος δεν είναι καν θέμα συζήτησης. Ο ίδιος ελέγχει σε βάθος τη δικαστική εξουσία τα μέσα ενημέρωσης και τους μηχανισμούς ασφαλείας, ενώ οι «εκλογές» λειτουργούν χωρίς θεσμικά αντίβαρα και η αντιπολίτευση εμποδίζεται με διοικητικά τεχνάσματα ή με ποινικές διώξεις. Η καταστολή διαδηλώσεων έχει αφήσει πίσω της πολλούς νεκρούς και χιλιάδες συλληφθέντες. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η περιγραφή του καθεστώτος ως αυταρχικού – δικτατορικού, δεν προκύπτει από κάποια ιδεολογική προκατάληψη αλλά από τα καταγεγραμμένα περιστατικά και τις τεκμηριωμένες εκθέσεις διεθνών οργανισμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο όρος δικτατορία χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει αυτό ακριβώς που συμβαίνει στη Βενεζουέλα. Μια εξουσία που δεν λογοδοτεί και επιβιώνει με συνδυασμό ελέγχου πληροφοριών βίας και σκηνοθετημένων «εκλογών».
Η υψηλό πολιτική προστασία της Μόσχας
Η Ρωσία διατηρεί με τη Βενεζουέλα στενή σχέση σε τρία πεδία. Ενέργεια, άμυνα και διπλωματική στήριξη. Ρωσικές κρατικές εταιρείες, την τελευταία δεκαετία έχουν δημιουργήσει κοινοπραξίες με την πετρελαϊκή βιομηχανία της Βενεζουέλας, ενώ στο στρατιωτικό πεδίο η Μόσχα προσφέρει εξοπλισμό ανταλλακτικά και εκπαίδευση. Στο πολιτικό επίπεδο η Ρωσία υπερασπίζεται το Καράκας σε διεθνείς οργανισμούς και καταγγέλλει τις δυτικές κυρώσεις, χωρίς ωστόσο ιδιαίτερη επιτυχία, καθώς η δυνατότητα της Ρωσίας να επιβάλλει θέσεις μακριά από τον δικό της περίγυρο είναι περιορισμένη, ως ανύπαρκτη. Το βάρος του πολέμου στην Ουκρανία απορροφά μέσα και πόρους για τη Μόσχα και επομένως η ρωσική παρέμβαση έχει περισσότερο χαρακτήρα συμβολισμού και στήριξης χαμηλού κόστους παρά άμεσης αντιπαράθεσης με αμερικανικές δυνάμεις στην Καραϊβική.
Η αδελφή Κούβα
Η Κούβα είναι ο παλαιότερος στρατηγικός εταίρος του καθεστώτος της Βενεζουέλας. Η συνεργασία ξεκίνησε με τον Ούγκο Τσάβες και συνεχίστηκε με τον Μαδούρο. Το βασικό αντάλλαγμα ήταν και είναι απλό. Πετρέλαιο και οικονομική στήριξη από το Καράκας, γιατροί δάσκαλοι τεχνικοί και οργανωτική τεχνογνωσία από την Αβάνα. Το πρόγραμμα κοινωνικής ιατρικής που έγινε γνωστό με το όνομα Μπάριο Αντέντρο έστειλε χιλιάδες Κουβανούς επαγγελματίες στις φτωχότερες γειτονιές της Βενεζουέλας, αλλά δίπλα σε αυτή την ήπια πτυχή συνεργασίας υπάρχει και μια σκληρότερη διάσταση. Η Κούβα φημίζεται για την εμπειρία της σε θέματα ελέγχου πληροφοριών και επιτήρησης και πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι μυστικές υπηρεσίες του καθεστώτος Μαδούρο και ο μηχανισμός στρατιωτικής αντικατασκοπείας επηρεάστηκαν από την κουβανική σχολή. Το αποτέλεσμα είναι ένα κράτος που ξέρει να παρακολουθεί να προλαμβάνει και να πιέζει την κοινωνία των πολιτών, καθώς η επιβίωση του καθεστώτος δεν οφείλεται μόνο στον έλεγχο του πετρελαίου αλλά και στον έλεγχο της πληροφορίας.
Η περίπτωση Νοριέγκα
Ο πρώην ηγέτης του Παναμά, Μανουέλ Νοριέγκα είναι μια περίπτωση την οποία πρέπει να έχει υπόψη του ο Μαδούρο. Ο Νοριέγκα δεν ξεπήδησε από το πουθενά. Οι ρίζες του βρίσκονται στην ιδιαίτερη ιστορία του Παναμά που για δεκαετίες ήταν κόμβος διακίνησης μαύρου χρήματος, κατασκοπείας και αμερικανικής επιρροής. Ο Νοριέγκα ανδρώθηκε μέσα στις υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας του και κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου συνεργάστηκε στενά με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Σε αντάλλαγμα οι ΗΠΑ επέδειξαν ανοχή και του παρείχαν πολιτική προστασία ενώ ο Νοριέγκα στο εσωτερικό εδραίωνε την εξουσία του με βία και συναλλαγές. Με την πάροδο του χρόνου οι αμερικανικές αρχές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο ισχυρός άνδρας του Παναμά είχε ξεπεράσει το όριο. Η εμπλοκή του σε διακίνηση ναρκωτικών και η χρήση του κράτους για προσωπικό όφελος τον έφεραν σε τροχιά σύγκρουσης με την Ουάσιγκτον.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι Ηνωμένες Πολιτείες προχώρησαν σε στρατιωτική εισβολή στον Παναμά με την ονομασία «Επιχείρηση Δίκαιος Σκοπός». Ο Νοριέγκα παραδόθηκε μεταφέρθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες δικάστηκε και καταδικάστηκε για εμπόριο ναρκωτικών και ξέπλυμα χρήματος. Αργότερα εκδόθηκε στη Γαλλία και τελικά επέστρεψε στον Παναμά όπου πέθανε πολλά χρόνια μετά. Η διαδρομή του αποτελεί υπόμνηση ότι όταν η Ουάσιγκτον θεωρεί πως ένας ηγέτης δημιουργεί κινδύνους για τα αμερικανικά συμφέροντα και για τη διεθνή ασφάλεια, μπορεί να κινηθεί δυναμικά. Ωστόσο η σύγκριση του Παναμά με τη Βενεζουέλα δεν είναι απλή. Ο Παναμάς είναι μικρή χώρα με περιορισμένη στρατιωτική ισχύ και χωρίς ισχυρούς διεθνείς προστάτες. Η Βενεζουέλα είναι πολύ μεγαλύτερο κράτος με σημαντικά ενεργειακά αποθέματα και με πολιτική στήριξη από τη Ρωσία και την Κούβα. Μια απευθείας αμερικανική εισβολή θα είχε πολύ βαρύτερο κόστος και απρόβλεπτες συνέπειες.
Το άρθρο Ανάλυση CT: Ο Μαδούρο στο στόχαστρο των ΗΠΑ ως δικτάτορας και αρχηγός ναρκοκαρτέλ εμφανίστηκε πρώτα στο Cyprus Times.