Οταν ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης είχε γράψει πως «κάποτε θα αποδίδουμε δικαιοσύνη με ένα άστρο ή μ’ ένα γιασεμί» σίγουρα δεν είχε στο μυαλό του ότι κάποτε θα αποδίδεται δικαιοσύνη με ένα Chatbot ή με ένα εργαλείο ΑΙ. Κι όμως…
Πρόσφατα έκανε τον γύρο του κόσμου η είδηση ότι μια γυναίκα στην Καλιφόρνια κατάφερε την ανατροπή της πρωτόδικης απόφασης έχοντας ως νομικό της σύμβουλο την τεχνητή νοημοσύνη. Η Lynn White, γλίτωσε πρόστιμο δεκάδων χιλιάδων δολαρίων και την αμοιβή του δικηγόρου, ύστερα από έξωση. Στην αρχή συνεργάστηκε με μια τοπική οργάνωση υπεράσπισης των ενοικιαστών, αλλά αφού έχασε την πρώτη δίκη αποφάσισε να συμβουλευτεί το ChatGPT και το Perplexity, προκειμένου να υπερασπιστεί τον εαυτό της στο δικαστήριο. Οι εφαρμογές εντόπισαν σφάλματα στις διαδικασίες που οδήγησαν στην έξωση και της υπέδειξαν τις απαντήσεις και την υπερασπιστική γραμμή. «Ποτέ, μα ποτέ, δεν θα μπορούσα να κερδίσω αυτήν την έφεση χωρίς την τεχνητή νοημοσύνη», δήλωσε η ίδια.
Δεν είναι όμως η μοναδική περίπτωση. Σε πρόσφατο ρεπορτάζ το NBC έκανε συνεντεύξεις με αρκετούς πολίτες που χρησιμοποίησαν στα δικαστήρια εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης για να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Κάποιοι τα κατάφεραν, όπως μια άλλη γυναίκα που δήλωσε πως «Ζήτησα από το ChatGPT να προσποιηθεί ότι ήταν καθηγητής Νομικής στο Χάρβαρντ και να διαλύσει τα επιχειρήματά μου».
Από την άλλη και οι δικηγόροι χρησιμοποιούν τέτοια εργαλεία για να κάνουν τη δουλειά τους ευκολότερη, ταχύτερη και να «πάρουν ιδέες». Εκεί όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Τον περασμένο Αύγουστο σε έναν δικηγόρο στην Καλιφόρνια επιβλήθηκε πρόστιμο 10 χιλιάδων δολαρίων γιατί υπέβαλε μια έφεση γραμμένη από ΑΙ όπου οι 21 από τις 23 αναφορές σε υποθέσεις που επικαλέστηκε δεν υπήρχαν!
Τα εργαλεία εντοπισμού ΑΙ και οι Βρυξέλλες
Ηδη γίνονται προσπάθειες για εκπαίδευση δικαστών σε διάφορες χώρες του κόσμου, ώστε αφενός να χρησιμοποιούν οι ίδιοι σωστά τα εργαλεία της, αφετέρου να μπορούν σε κάποιον βαθμό να αντιλαμβάνονται τη χρήση τους από διαδίκους και δικηγόρους. Για τον λόγο αυτό αναπτύσσονται και αντίστοιχα εργαλεία εντοπισμού της εκτεταμένης χρήσης της, όμως ακόμα και αυτά με τη σειρά τους παράγουν μεγάλα σφάλματα επισημαίνοντας κανονικά κείμενα ως τεχνητά και το αντίστροφο.
Στις Βρυξέλλες πρόσφατα συστάθηκε ομάδα εργασίας που θα αναλάβει από τον Ιανουάριο του 2026 το έργο της εκπαίδευσης δικαστών στην ορθή χρήση των εργαλείων της τεχνητής νοημοσύνης στον απόηχο και των ακυρώσεων δικαστικών αποφάσεων που βλέπουν το φως της δημοσιότητας σε όλο τον πλανήτη. Πρόσφατα στην Αργεντινή ακυρώθηκε για πρώτη φορά πρωτόδικη απόφαση ποινικού δικαστηρίου όταν διαπιστώθηκε η χρήση ψηφιακού βοηθού ΑΙ για τη σύνταξη μέρους της αιτιολόγησης. Στην έφεση που κατέθεσε ο πρωτόδικα καταδικασθείς μέσω του δικηγόρου του έκανε λόγο για «σφάλμα στην αιτιολόγηση». Οταν η υπόθεση δικάστηκε σε δεύτερο βαθμό, δεν ήταν δυνατό να προσδιοριστεί αν η λογική ανήκε στον δικαστή ή στον ψηφιακό βοηθό του. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι δικαστές να αναστείλουν την ποινή δύο ετών και έξι μηνών φυλάκισης που είχε επιβληθεί σε έναν ληστή διατάζοντας νέα δίκη ενώπιον άλλου δικαστή, παραπέμποντας την υπόθεση στο Ανώτατο Δικαστήριο.
Η τεχνητή νοημοσύνη στην ελληνική Δικαιοσύνη
Στη χώρα μας ακόμα δεν μπορεί κάποιος να πάει με το κινητό στο χέρι και να υπερασπιστεί τον εαυτό του με ΑΙ στο δικαστήριο, αλλά στην Αμερική εκπρόσωποι μεγάλων νομικών εταιρειών αναφέρουν πως τον τελευταίο χρόνο έχουν δει περισσότερους αυτοεκπροσωπούμενους διαδίκους από ό,τι σε όλη τους τη ζωή μέχρι σήμερα. Ομως, η προσπάθεια να γλιτώσει κανείς τα δικηγορικά έξοδα μπορεί να τον φέρει μπροστά σε μεγαλύτερα κόστη, πρόστιμα και δυσμενείς δικαστικές αποφάσεις.
Στην Ελλάδα ήδη χρησιμοποιούνται εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, κυρίως σε διοικητικές πράξεις, που περιλαμβάνουν την ψηφιοποίηση της καρτέλας ενσήμων και την απόδοση συντάξεων ύστερα από έγκριση και του Συμβουλίου της Επικρατείας, ενώ υπάρχει εδώ και καιρό μια ευρέως διαδεδομένη στους νομικούς κύκλους εφαρμογή ΑΙ που ειδικεύεται σε νομικά ζητήματα προσφέροντας εξειδικευμένες λειτουργίες για σύνταξη νομικών εγγράφων, δημιουργία συμβάσεων, έλεγχο συμμόρφωσης, σύνοψη νομικών κειμένων, μετάφραση, ανωνυμοποίηση κ.ά. Μπορεί όμως η χρήση εφαρμογών όπως το ChatGPT, το Gemini, το Legora, το Coursera, το LayerAI, το DikaioAI κ.λπ. να υποκαταστήσουν τον δικηγόρο ή τον δικαστή; Οι περισσότεροι νομικοί με τους οποίους μιλήσαμε απαντάνε ένα καταφατικό και άμεσο «Οχι!». Κάποιοι διαχωρίζουν κάπως τα πράγματα. Σε πολύ απλές περιπτώσεις εκτιμούν πως τα εργαλεία ΑΙ μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά, κάτι που δεν μπορεί να συμβεί σε πιο σύνθετες υποθέσεις.
«Βλέπω πελάτες με σημειώσεις από AI»
Η κυρία Σωτηρία Κουμπούλη, δικηγόρος με μεταπτυχιακό στο Δίκαιο και της Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, μας λέει: «Στην πράξη βλέπω ολοένα περισσότερους πελάτες να φέρνουν προσχέδια, σημειώσεις ή “νομικές απαντήσεις” από ΑΙ. Χρήσιμα ως αφετηρία και για οργάνωση υλικού, αλλά συχνά παράγουν πλασματική νομολογία ή εσφαλμένες παραπομπές, ενίοτε ακόμα και σε ανύπαρκτες νομικές διατάξεις. Γι’ αυτό κάθε κείμενο χρειάζεται επαλήθευση από δικηγόρο».
Η δικηγόρος κυρία Μαρία Σιρέτη υπογραμμίζει πως: «Οι εφαρμογές αυτές είναι ως έναν μικρό βαθμό νομικά αξιόπιστες. Για τη νομική συλλογιστική, την υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών σε κανόνα δικαίου και την αναλογική εφαρμογή τους απαιτείται πολύς δρόμος ακόμη. Υπό τις σημερινές εξελίξεις τα αλγοριθμικά μοντέλα δεν έχουν φτάσει στο σημείο, ώστε να συντάσσουν πλήρεις γνωμοδοτήσεις αφαιρετικής, συμβολικής και εννοιολογικής κατανόησης. Περιέχουν μόνο διατυπώσεις υπό τη μορφή της πιθανολογούμενης θετικής ή αρνητικής απάντησης και όχι υπό τη μορφή της τεκμηριωμένης νομικής ανάλυσης. Η τεχνητή νοημοσύνη ως μηχανικό σύστημα δεν έχει εσωτερικότητα, ούτε υποκειμενικότητα, ούτε βούληση. Υπάρχει ένα πρόβλημα που αναφέρεται ως “πρόβλημα του μαύρου κουτιού”: Τροφοδοτούμε τον αλγόριθμο με δεδομένα και μας δίνει επιλεγμένες απαντήσεις, αλλά δεν εξηγεί τη νομική συλλογιστική. Δεν υπάρχει λογική, αιτιακή σύνδεση αλλά παραγωγή απαντήσεων με τυχαία δειγματοληψία νομοθετικών διατάξεων, που βασίζεται εν μέρει σε πιθανότητες. Η υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών στους εφαρμοστέους κανόνες δικαίου είναι προνόμιο αποκλειστικό της ανθρώπινης νομικής διάνοιας. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν διαθέτει κριτήριο βαθύτερο για την ορθή υπαγωγή. Το ανησυχητικό είναι ότι για την πλειοψηφία των εργασιών που υφίστανται αυτή τη στιγμή σε όλο το εύρος της τεχνητής νοημοσύνης, φαίνεται πως λείπει η ανάγκη της αιτιολόγησης. Ενας πολύ απλός λόγος που δείχνει το δεύτερο είναι ότι χρειάστηκε μελέτη για να φανεί το πρώτο. Η απλή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης από εκατομμύρια ανθρώπους δεν το είχε κάνει εμφανές».
Η σχέση του δικηγόρου με τον πελάτη του
Βέβαια, εκτός από τα τεχνικά ζητήματα τίθεται και ένα άλλο μεγάλο θέμα που είναι η σχέση του δικηγόρου με τον πελάτη του, ειδικά σε οικογενειακές υποθέσεις, σε ανθρώπινο επίπεδο που παίζει κι αυτό τον ρόλο του στην αντιμετώπιση μιας υπόθεσης.
Στο ερώτημα αν μπορεί κάποιος να κερδίσει δίκη χωρίς δικηγόρο ή απάντησή της κυρίας Κουμπούλη είναι απόλυτη και αρνητική:
«Η ΑΙ δεν γνωρίζει δικονομία και τη δικηγορική πρακτική. Το αίτημα (δηλαδή τι μπορεί κάποιος να ζητήσει από ένα δικαστήριο), οι προθεσμίες για να καταθέσει τα αποδεικτικά του μέσα, το είδος των αποδεικτικών μέσων που θα χρησιμοποιήσει, αλλά και ο τρόπος και χρόνος που θα τα προβάλει είναι κρίσιμος για να κερδηθεί μια υπόθεση. Αυτά δεν αποτυπώνονται αξιόπιστα από γενικά εργαλεία ΑΙ, ούτε το ΑΙ μπορεί να διαχειριστεί τα απρόοπτα του ακροατηρίου».
Παρ’ όλ’ αυτά, στα ελληνικά δικαστήρια καταφθάνουν καθημερινά δεκάδες έγγραφα που έχουν συνταχθεί με ΑΙ. Ειδικά στο διοικητικό κομμάτι τα πράγματα φαίνεται να παίρνουν μεγάλες διαστάσεις. Δικαστές διοικητικών δικαστηρίων, ανοίγοντας τους φακέλους των υποθέσεων, έρχονται συχνά αντιμέτωποι με τέτοια έγγραφα από φυσικά πρόσωπα, από συμβολαιογράφους, από δικηγόρους…
Οι προβλέψεις για το μέλλον
Σχετικά με τον μέλλον η κυρία Σιρέτη μας αναφέρει πως «η τεχνητή νοημοσύνη θα αργήσει πολλά χρόνια να υποκαταστήσει τον δικηγόρο, ακόμη δε περισσότερο τον δικαστή. Υπό την έννοια αυτή η χρήση της δεν είναι νομική, αλλά διαχειριστική δεδομένων και αλγορίθμων, με αφορμή νομική. Ακόμη τουλάχιστον…».
Ενώ η κυρία Κουμπούλη δηλώνει πως «το μέλλον δεν είναι η αντικατάσταση του δικηγόρου, αλλά η υπεύθυνη ενσωμάτωση της ΑΙ μέσω της επιτάχυνσης της έρευνας και της τυποποίησης διοικητικών εγγράφων, με ανθρώπινη εποπτεία, διαφάνεια για τη χρήση, και πλήρη συμμόρφωση σε GDPR και στον νέο Κανονισμό ΑΙ. Ωστόσο, δεν μπορώ να παραβλέψω τον κίνδυνο παραγκωνισμού (ή ακόμα και αντικατάστασης) νέων δικηγόρων από την ΑΙ, καθώς η ΑΙ μπορεί να συναγωνιστεί τη νομική επάρκεια ενός δικηγόρου στα πρώτα χρόνια της δικηγορίας. Το τελευταίο πρέπει να μας θέσει σε επαγρύπνηση, καθώς οι κοινωνίες έχουν ανάγκη από δικηγόρους-θεματοφύλακες της Δικαιοσύνης ως θεσμού, αλλά και του δικαίου ως πανανθρώπινης ανάγκης και αυτό δεν θα μπορέσει να συμβεί εάν δεν συνεχίσουμε να δίνουμε ευκαιρίες εξέλιξης στις νέες γενιές δικηγόρων».
Οι προκλήσεις και τα «ψιλά γράμματα»
Η νέα εποχή της τεχνητής νοημοσύνης που εξελίσσεται με αστραπιαίες ταχύτητες θα φέρει τον νομικό κόσμο μπροστά σε μεγάλα διλήμματα αλλά και προκλήσεις που μέχρι σήμερα δεν έχουμε φανταστεί. Για παράδειγμα δεν είναι καθόλου απίθανο να χρησιμοποιείται για την ανίχνευση ψεύδους σε όσους καταθέτουν για μια υπόθεση… Από τη μεριά τους, οι εταιρείες που αναπτύσσουν αυτά τα εργαλεία όπως η Google ή η Χ.ΑΙ στα «ψιλά γράμματα» ή στα παραγόμενα αποτελέσματα, αναφέρουν τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν από τη χρήση των εργαλείων τους σε μια σειρά περιπτώσεων όπως είναι οι νομικές ή οι ιατρικές υποθέσεις… Αλλά ποιος τους δίνει σημασία την ώρα που έχει αγωνία για το αποτέλεσμα;