Εμβληματικό είδος, το κόκκινο ελάφι βρίσκεται πια απομονωμένο, κυρίως, στην Πάρνηθα (μικρότερος πληθυσμός υπάρχει και στη Ροδόπη). Μάλλον πιο σωστή λέξη, αντί για «απομονωμένο», θα ήταν «εγκλωβισμένο», καθώς η αστικοποίηση έχει… χτίσει τα δικά της τείχη γύρω από την περιοχή του. Και αυτή η γεωγραφική απομόνωσή του, σε μια περιοχή που τα τελευταία χρόνια έχει πληγεί από πολλά απανωτά περιστατικά πυρκαγιών (άρα έχει μειωθεί η τροφή του), όπου συνεχίζεται το κυνήγι, καθιστά το κόκκινο ελάφι ιδιαίτερα ευάλωτο, αυξάνοντας σημαντικά τον κίνδυνο εξαφάνισής του στο μέλλον. Γι΄ αυτόν τον λόγο είναι ιδιαίτερα σημαντικό και κρίσιμο για την επιβίωση του είδους το να βοηθηθεί να βρει διεξόδους, να βρει διαδρομές προς τα γύρω βουνά της Αττικής και της Βοιωτίας – όπου υπήρχε και στο παρελθόν.
Αυτή είναι η βασική ιδέα ενός έργου που ξεκίνησε το WWF Ελλάς σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ) και την Περιβαλλοντική Οργάνωση για την Αγρια Ζωή και τη Φύση «Καλλιστώ» και αφορά τη χαρτογράφηση των οικολογικών διαδρόμων. Γιατί μπορεί μεν, όπως εκτιμούν οι ειδικοί, ο πληθυσμός του ελαφιού να έχει τη δυναμική να καταφέρει να ξεπεράσει τους κινδύνους (πρόκειται για ένα προσαρμοστικό είδος), φαίνεται όμως ότι χρειάζεται βοήθεια και υποστήριξη. Για την Ιστορία, ο πληθυσμός του κόκκινου ελαφιού στην Πάρνηθα έχει μειωθεί αισθητά. Ενώ το 2014 είχαν καταμετρηθεί 1.110 την εαρινή περίοδο, η τελευταία απογραφή του 2023 μιλούσε για περίπου 200. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι είναι λιγότερα.
«Φυσικές γέφυρες»
Το τι είναι αυτοί οι «οικολογικοί διάδρομοι» και πώς μπορεί να βοηθήσουν το κόκκινο ελάφι εξηγεί στα «ΝΕΑ» η Ναταλία Καλεβρά, συνεργάτιδα χερσαίου προγράμματος στο WWF Ελλάς. «Είναι οι περιοχές που δρουν ως “φυσικές γέφυρες” και επιτρέπουν ή διευκολύνουν τα άγρια ζώα – στην περίπτωση που συζητάμε, τα ελάφια – να κινούνται με ασφάλεια μέσα σε κατακερματισμένα από την ανθρώπινη δραστηριότητα τοπία. Πρόκειται για περιοχές που δεν έχουν συγκεκριμένη δομή, μορφή ή σχήμα. Είναι φυσικές ή και ημιφυσικές. Μπορεί να είναι ποτάμια, λιβάδια, ρέματα, βασικές ζώνες που τα ίδια τα ζώα αξιοποιούν για να μπορούν να μετακινηθούν, να φωλιάσουν, να αναπαραχθούν».
Να σημειωθεί ότι η πιλοτική χαρτογράφηση οικολογικών διαδρόμων για το ελάφι εντάσσεται στην πρώτη ολοκληρωμένη μελέτη που υλοποίησε πρόσφατα το WWF Ελλάς σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ) για τη δυνητική συνδεσιμότητα ολόκληρου του δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 στην ηπειρωτική χώρα. Στο πλαίσιό της πραγματοποιήθηκε πιλοτική χαρτογράφηση οικολογικών διαδρόμων για τρία είδη μεγάλων θηλαστικών (καφέ αρκούδα, κόκκινο ελάφι, αγριόγιδο), προτείνοντας επιπλέον βελτιώσεις για το σχετικό εθνικό νομικό πλαίσιο.
Προς τα βουνά της Βοιωτίας
Στην περίπτωση του ελαφιού, η χαρτογράφηση αφορά τους οικολογικούς διαδρόμους για τη μετακίνησή του από την Πάρνηθα προς τα γειτονικά βουνά της Βοιωτίας (Πάστρα, Κιθαιρώνας, Πατέρας). «Αυτό που κάνουμε είναι να δούμε αν στους οικολογικούς διαδρόμους υπάρχουν ανθρωπογενείς πιέσεις: τοποθετούμε ακουστικούς αισθητήρες για να διαπιστώσουμε αν υπάρχει κυνήγι, αν δηλαδή ακούγονται πυροβολισμοί και υπάρχει όχληση για το ελάφι. Στη συνέχεια, βλέπουμε αν υπάρχει ανταγωνισμός με τη βόσκηση, αν δηλαδή στις περιοχές που εμείς έχουμε αναγνωρίσει ως οικολογικούς διαδρόμους υπάρχουν και κοπάδια που βόσκουν – οργανωμένα ή μη», επισημαίνει η Ν. Καλεβρά. «Στην πρώτη φάση, με άλλα λόγια, προσπαθούμε να καταλάβουμε τι μπορεί να καθηλώνει τα ελάφια στην Πάρνηθα ώστε να μην πηγαίνουν προς τις περιοχές όπου θα μπορούσαν να πάνε».
Οπως εξηγεί, σχεδιάζουν να τοποθετήσουν πομπούς σε πέντε ελάφια ώστε να παρακολουθήσουν την κίνησή τους με σκοπό να διαπιστώσουν αν, όντως, επιλέγουν τους οικολογικούς διαδρόμους που έχουν χαρτογραφηθεί. Παράλληλα, με ήπιες παρεμβάσεις σε δώδεκα περιοχές ενισχύουν οργανωμένα τους διαδρόμους: με σπορά φυτών που αναπτύσσονται γρήγορα και με τα οποία τρέφονται τα ελάφια, με την τοποθέτηση ποτιστρών με νερό (που είναι ιδιαίτερα σημαντικές ειδικά για τους θερινούς μήνες) – δράσεις που υποστηρίζονται από τους ΕΔΑΣΑ (Εθελοντές Δασοπυροπροστασίας Αττικής).
Ενα άλλο μεγάλο κομμάτι της προσπάθειας, στο οποίο δίνεται έμφαση, είναι η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και η μείωση των πιθανών προστριβών (π.χ. με πιλοτική χορήγηση ειδικών περιφράξεων προστασίας αμπελώνων κ.λπ.) καθώς και η ενδυνάμωση της συνεργασίας με τις αρμόδιες Αρχές. «Ούτως ή άλλως, με την ενίσχυση των διαδρόμων προσπαθούμε να καθοδηγήσουμε τα ελάφια μακριά από τις αγροτικές καλλιέργειες και τον αστικό ιστό», διευκρινίζει η Ναταλία Καλεβρά. «Ολα αυτά γίνονται παράλληλα», καταλήγει, «για να δούμε πιο γρήγορα και πιο άμεσα τα αποτελέσματα που επιθυμούμε». Το έργο χρηματοδοτείται από το WWF Ελλάς, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Συμμαχία για την Αγρια Ζωή στην Ελλάδα», της συνεργατικής προσπάθειας 11 περιβαλλοντικών μη κυβερνητικών οργανώσεων με στόχο την ενίσχυση του αντίκτυπου του έργου τους, μέσα από ένα κοινό όραμα για την ευημερία της άγριας ζωής και του ανθρώπου.