Τι κοινό, πέρα από φιλοφρονήσεις για τον πρόεδρό τους, έχουν ο νεοκλεγείς αριστερός δήμαρχος της Νέας Υόρκης με τον τραμπικό διοικητή του FBI; Τι μοιράζονται αυτοί με επιφανή συντηρητική υπουργό της Βρετανίας, κυβερνήτη επαρχίας του Καναδά, αλλά και με έναν νορβηγό ράπερ, μια βρετανίδα ηθοποιό, πανεπιστημιακούς και αστέρια του κρίκετ; (Κατά σειράν: Zohran Mamdani, Kash Patel, Priti Patel, Salma Lakhani, Chirag Patel, Naomi Scott.)
Οι παραπάνω και άλλοι από πέντε ηπείρους είναι γόνοι της μικρής (80.000 άτομα) παροικίας Ασιατών της Ουγκάντα που εκδιώχθηκε απότομα το 1972. Αν και θύμα βάρβαρης και ρατσιστικής απέλασης, τα φώτα της δημοσιότητας τότε απορροφούσαν οι οιμωγές διαμαρτυρίας από τις περιοχές στις οποίες (εξ ανάγκης) ζητούσαν καταφύγιο. Αυτό που διαδραματίστηκε εκείνο το φθινόπωρο ήταν προάγγελος των πολύ μεγαλύτερων αναγκαστικών μετακινήσεων πληθυσμών 50 χρόνια μετά. Το ποιος είχε δίκιο τότε και το τι μπορεί να σημαίνει η προσφυγιά – τόσο για τις χώρες που υποδέχονται όσο και για αυτές που διώχνουν – μπορούμε να αναρωτηθούμε εξετάζοντας πού βρίσκονται σήμερα οι διωχθέντες και τι κάνουν τα παιδιά τους. Υστερα από μισό αιώνα είναι χρήσιμο να καταγραφεί το ισοζύγιο εκείνης της βίαιης μετακίνησης, για τους ίδιους, τις χώρες που τους δέχθηκαν, τη χώρα που άφησαν.
Τι έγινε το 1972; Τον Αύγουστο (10 χρόνια μετά την ανεξαρτησία της χώρας) ο δικτάτορας της Ουγκάντα Ιντι Αμίν, διψώντας για διεθνή δημοσιότητα, ξάφνιασε ανακοινώνοντας ότι όλοι οι κάτοικοι ασιατικής καταγωγής είχαν μόλις 90 ημέρες να φύγουν, με 120 δολάρια και δύο βαλίτσες ο καθένας. Αλλιώς θα κατευθύνονταν σε ειδικά στρατόπεδα· ο Ιντι δεν έκρυψε πως ο Χίτλερ ήταν το πρότυπό του. Παρουσίασε την ενέργειά του ως εκδίκηση για την αποικιοκρατία (οι Ασιάτες είχαν εγκατασταθεί στην Ανατολική Αφρική για να χτιστεί ο σιδηρόδρομος).
Αν και ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Τεντ Χιθ κρατήθηκε στο ύψος των περιστάσεων, ο Δήμος του Λέστερ δημοσίευσε εκκλήσεις στον Τύπο να κρατηθούν μακριά οι πρόσφυγες. Η άφιξή τους στη Βρετανία τροφοδότησε έξαρση του ρατσιστικού Εθνικού Μετώπου. Τελικά, 30.000 εγκαταστάθηκαν στη Βρετανία, 6.000 στον Καναδά, 4.500 στην Ινδία και στο Πακιστάν, και λίγοι στη γειτονική Κένυα. Επίσης, 5.500 επιχειρήσεις έκλεισαν ή κατασχέθηκαν, μαζί με σπίτια, αυτοκίνητα και λοιπά περιουσιακά στοιχεία.
Παρά τη δραματική αρχή και την έκδηλη εχθροπάθεια, η κοινότητα Ασιατών της Αφρικής όπου πήγε, διέπρεψε. Οι ίδιοι οι πρόσφυγες ρίζωσαν, δούλεψαν και μετέδωσαν τον δικό τους δυναμισμό στα παιδιά τους. Είναι εντυπωσιακό το πώς μια τόσο μικρή ομάδα διαπρέπει ανά τον κόσμο, ασχέτως κλάδου, ασχέτως ιδεολογικής ταύτισης και χωρίς εμφανείς δομές υποστήριξης.
Η Ουγκάντα εξαφανίζοντας την επιχειρηματική της τάξη κατάφερε να μειώσει το ΑΕΠ κατά 5 μονάδες σε 3 χρόνια, να περιορίσει τη βιομηχανική παραγωγή στο 30% και να κατακρημνίσει τα δημοσιονομικά της. Ο δικτάτορας ανατράπηκε έπειτα από εισβολή της Τανζανίας το 1978 και πέθανε εξόριστος στη Σαουδική Αραβία το 2003. Ο πρόεδρος Museveni ενθάρρυνε την επιστροφή κάποιων, αλλά ήταν πλέον αργά.
Στην Ελλάδα διαθέτουμε μνήμες για μετεγκατάσταση προσφύγων – θετικές, αλλά όχι όσο των Ασιατών της Αφρικής. Επειδή ξεχνάμε, είναι χρήσιμο να εξετάσουμε τι έγινε και αλλού και γιατί δεν τα πήγαν οι δικοί μας καλύτερα.
Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά