Στιβ Γουίτκοφ: Ο άνθρωπος του Τραμπ που έγινε ταχυδρόμος του Πούτιν 

Η ιστορία με το «ειρηνευτικό» σχέδιο των 28 σημείων για την Ουκρανία εξελίσσεται σε εγχειρίδιο προς αποφυγήν για το πώς δεν ασκείται εξωτερική πολιτική. Στο κέντρο αυτής της ιστορίας στέκεται ο Στιβ Γουίτκοφ, ένας δισεκατομμυριούχος developer ακινήτων, με μηδενική διπλωματική προϋπηρεσία, που βρέθηκε να κρατά στα χέρια του ένα κείμενο το οποίο έμοιαζε περισσότερο με λίστα επιθυμιών του Κρεμλίνου, παρά με πρόταση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Τώρα, μετά την κατακραυγή από Κίεβο και Ευρωπαίους, φτάσαμε στο σημείο να εκδίδεται κοινό ανακοινωθέν ΗΠΑ – Ουκρανίας για ένα «επικαιροποιημένο και βελτιωμένο πλαίσιο ειρήνης», την ίδια στιγμή που οι Ευρωπαίοι φέρνουν δικό τους κείμενο, με τόσες διορθώσεις πάνω στο αρχικό σχέδιο, ώστε το αποτέλεσμα να κάνουν σχεδόν αγνώριστο το αρχικό  ρωσοκεντρικό πρωτότυπο.

Κοινώς, οι Ρώσοι έγραψαν, ο Γουίτκοφ έκανε τον ταχυδρόμο και τώρα οι Ευρωπαίοι προσπαθούν να σβήσουν τα ίχνη.

Ο Στιβ Γουίτκοφ δεν είναι διπλωμάτης καριέρας. Είναι κλασικό προϊόν της αγοράς ακινήτων της Νέας Υόρκης, μεγαλοϊδιοκτήτης κτιρίων όπως το Woolworth Building, που έχει πολυετή σχέση με τον Ντόναλντ Τραμπ από τη δεκαετία του 1980.

Ο Τραμπ τον πήρε μαζί του στον Λευκό Οίκο, πρώτα ως απεσταλμένο για τη Μέση Ανατολή και στη συνέχεια ως «ειδικό απεσταλμένο για αποστολές ειρήνης», χωρίς καμία οργανική σχέση με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, χωρίς εμπειρία σε θέματα ευρωπαϊκής ασφάλειας, χωρίς κατανόηση του πλαισίου ΝΑΤΟ – Ρωσίας – ΕΕ.

Κι όμως, αυτός ο άνθρωπος βρέθηκε να διαπραγματεύεται με τον Πούτιν, να συνομιλεί με τον Κιρίλ Ντμίτριεφ, τον επικεφαλής του ρωσικού Ταμείου Άμεσων Επενδύσεων, και να συνδιαμορφώνει ένα κείμενο 28 σημείων που ακόμη και Αμερικανοί γερουσιαστές παραδέχονται ότι μοιάζει με «wish list των Ρώσων».

Το Κίεβο, όπως και οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, δεν χρειάστηκε πολύ για να καταλάβουν τι είχε συμβεί. Το σχέδιο είχε γραφτεί με ρωσική κυνικότητα, πιθανότατα στα ρώσικα και ο Γουίτκοφ που δεν ξέρει ούτε λέξη ρώσικα, απλώς έβαλε μια αμερικανική σφραγίδα στη μετάφραση.

Το αρχικό κείμενο που διέρρευσε περιείχε όλα όσα ζητούσε το Κρεμλίνο και σχεδόν τίποτα από όσα θεωρεί αδιαπραγμάτευτα η Ουκρανία.

Με όσα έγιναν γνωστά και δεν διαψεύσθηκαν, το σχέδιο ζητούσε από την Ουκρανία να αποδεχθεί οριστικά την απώλεια της Κριμαίας και την ντε φάκτο ρωσική κυριαρχία στο μεγαλύτερο μέρος του Ντονμπάς, ενώ προέβλεπε πάγωμα των γραμμών σε Χερσώνα και Ζαπορίζια προς όφελος της Ρωσίας, ακόμη και εκεί όπου ο ρωσικός στρατός δεν είχε πλήρως εδραιωθεί. Επέβαλλε επίσης δραστική μείωση του ουκρανικού στρατού και μόνιμη εγκατάλειψη της προοπτικής ένταξης στο ΝΑΤΟ, απαγορεύοντας μόνιμη παρουσία νατοϊκών δυνάμεων σε ουκρανικό έδαφος.

Στο οικονομικό σκέλος, το κείμενο άνοιγε τον δρόμο για χρήση παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, αλλά με τρόπο που έδινε στις ΗΠΑ καθοριστικό έλεγχο και τεράστιο μερίδιο στα κέρδη, επιτρέποντας παράλληλα τη σταδιακή επανένταξη της Ρωσίας σε διεθνείς οργανισμούς όπως στην ομάδα των G8.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ζελένσκι μίλησε δημόσια για μια πρόταση που δημιουργούσε δίλημμα για το αν έπρεπε «να χαθεί η αξιοπρέπεια της χώρας ή η Ουκρανία θα τον βασικό της σύμμαχο».

Πολιτικά, όμως, είχε το κείμενο αποκάλυπτε κάτι χειρότερο. Το σχέδιο παρουσιάστηκε ως πρωτοβουλία των ΗΠΑ, χωρίς να έχει προηγηθεί σοβαρή διαβούλευση με την Ουκρανία και την Ευρώπη. Για τους συμμάχους, αυτό έμοιαζε με αμερικανική προσπάθεια να κλείσει ο πόλεμος με μια μαχαιριά στην πλάτη του θύματος της εισβολής, ώστε να διευκολυνθεί ο Πούτιν και να διασωθεί η εικόνα του Τραμπ ως δήθεν «διαπραγματευτή ειρήνης».

Μετά τον σάλο, τις διαρροές και τις δηλώσεις Ευρωπαίων ηγετών ότι το σχέδιο είναι ανεφάρμοστο στην παρούσα μορφή του, έγινε ο τελευταίος γύρος συνομιλιών με αμερικανική και ουκρανική αντιπροσωπεία, παρουσία και Ευρωπαίων αξιωματούχων.

Στο κοινό ανακοινωθέν που εκδόθηκε από την ουκρανική προεδρία και τον Λευκό Οίκο, οι δύο πλευρές ανακοινώνουν ότι επεξεργάστηκαν ένα «επικαιροποιημένο και βελτιωμένο πλαίσιο ειρήνης» και μιλούν για «ουσιαστική πρόοδο» στην προσπάθεια να ευθυγραμμιστούν οι θέσεις τους. Το κείμενο επαναλαμβάνει ρητά ότι οποιαδήποτε μελλοντική συμφωνία πρέπει να «σέβεται πλήρως την κυριαρχία της Ουκρανίας» και να οδηγεί σε «δίκαιη και βιώσιμη ειρήνη»… κάτι που ακούμε μισό αιώνα στη Κύπρο.

Επιπλέον, το ανακοινωθέν αναφέρει ότι η Ουκρανία και οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν εντατικά τις διαβουλεύσεις τις επόμενες ημέρες και ότι θα παραμείνουν σε στενή επαφή με τους Ευρωπαίους εταίρους. Πολιτικά, αυτό είναι ένα βήμα πίσω από την πλευρά του Τραμπ, ο οποίος πριν λίγες μέρες απειλούσε ότι αν το Κίεβο δεν υπογράψει μέχρι την Ημέρα των Ευχαριστιών, η αμερικανική στήριξη θα σταματήσει.

Η γλώσσα του κοινού ανακοινωθέντος είναι σαφώς πιο προσεκτική και πιο κοντά στις διατυπώσεις που θέλουν να ακούσουν Κίεβο και Βρυξέλλες. Αυτό όμως, δεν διαγράφει το γεγονός ότι η αφετηρία ήταν ένα κείμενο το οποίο έφερε ξεκάθαρα τα αποτυπώματα της Μόσχας με την συνδρομή του Γουίτκοφ, ο οποίος έμεινε έξω από τις επαφές στη Γενεύη.

Η ευρωπαϊκή παρέμβαση

Τώρα έρχεται η Ευρώπη να κάνει αυτό που θα περίμενε κανείς να έχει κάνει εξαρχής η αμερικανική διπλωματία. Οι τρεις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία, κατέθεσαν δική τους αντιπρόταση. Πρόκειται για ένα κείμενο που έχει ως βάση το «αμερικανικό» σχέδιο και στη συνέχεια το ξηλώνει σημείο προς σημείο.

Η ευρωπαϊκή πρόταση επαναβεβαιώνει ευθύς εξ αρχής την πλήρη κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, αφαιρεί ή αποδυναμώνει ρυθμίσεις που θεωρούνται ντε φάκτο αναγνώριση ρωσικών κερδών σε εδάφη που δεν έχουν κατακτηθεί ολοκληρωτικά, και απενεργοποιεί το ψαλίδισμα στη δύναμη του ουκρανικού στρατού, μεταφέροντας τη συζήτηση για τον μελλοντικό στρατιωτικό ρόλο σε μεταγενέστερη φάση. Η ευρωπαϊκή πρόταση μεταθέτει την ουσιαστική διαπραγμάτευση για το καθεστώς των κατεχόμενων περιοχών μετά από ειρηνευτική συμφωνία και προβλέπει παροχή διεθνών εγγυήσεων,

και κρατά ανοιχτή, έστω μακροπρόθεσμα, την πόρτα για τη σχέση Ουκρανίας – ΝΑΤΟ, αντί να τη σφραγίζει οριστικά όπως ήθελε η Μόσχα και αποτύπωνε το κείμενο Γουίτκοφ.

Ταυτόχρονα, οι Ευρωπαίοι ενισχύουν το σκέλος των εγγυήσεων ασφάλειας και συνδέουν ρητά τη μελλοντική επανένταξη της Ρωσίας σε διεθνείς θεσμούς με σεβασμό στο Διεθνές Δίκαιο, αντί για αυτόματες «επιστροφές στην κανονικότητα».

Αν κάποιος βάλει δίπλα δίπλα το αρχικό κείμενο και την ευρωπαϊκή εκδοχή, η διαφορά είναι τέτοια που δυσκολεύεται να πιστέψει ότι έχουν κοινή αφετηρία. Στο ένα είναι εμφανής η ρωσική λογική κατοχύρωσης των αυτοκρατορικών βλέψεων του Πούτιν και στο άλλο, διαπιστώνεται η ευρωπαϊκή προσπάθεια να μπει φρένο στην επιθετικότητα χωρίς να εξευτελιστεί το θύμα της εισβολής.

Κι επειδή όλα αυτά έγιναν μπροστά στα μάτια του, ο Γουίτκοφ εμφανίζεται τώρα ως ο άνθρωπος που έφερε στο τραπέζι ένα κείμενο τόσο μονομερώς φιλορωσικό, ώστε χρειάστηκε να ξηλωθεί από την πρώτη ως την τελευταία λέξη για να γίνει έστω συζητήσιμο.

Πληροφορίες που γράφτηκαν στα πιο έγκυρα ΜΜΕ αναφέρονται στον ρόλο του Ντμίτριεφ που εκπροσωπούσε τον Πούτιν στις διαπραγματεύσεις με τον Γουίτκοφ. Ουσιαστικά εμφανίζεται ως ο συγγραφέας της «αμερικανικής» πρότασης καθώς τμήματα του αγγλικού κειμένου έφεραν εμφανή ίχνη ρωσικής σύνταξης, σαν να είχαν μεταφραστεί πρόχειρα από ρωσικό πρωτότυπο.

Στο πολιτικό επίπεδο, οι πληροφορίες που φέρουν Αμερικανούς Γερουσιαστές να άκουσαν από τον ίδιο τον Μάρκο Ρούμπιο πως το κείμενο «θυμίζει λίστα επιθυμιών των Ρώσων», με τον ίδιο να αναγκάζεται να αποστασιοποιηθεί από την πιο ακραία εκδοχή του σχεδίου, επιβεβαιώνουν την εντύπωση ότι ο Γουίτκοφ λειτούργησε περισσότερο ως κλητήρας μεταφοράς ρωσικών θέσεων προς τον Λευκό Οίκο παρά ως διαπραγματευτής της Δύσης απέναντι στη Ρωσία.

Όταν λοιπόν λέμε ότι «οι Ρώσοι έγραψαν και ο Γουίτκοφ έκανε τον ταχυδρόμο», δεν είναι σχήμα λόγου. Είναι μια αρκετά ακριβής περιγραφή της διαδρομής που ακολούθησε αυτό το χαρτί μέχρι να παρουσιαστεί στο Κίεβο και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Αν προσπαθήσει κανείς να βάλει σε τάξη τα προβλήματα που δημιουργεί ο Γουίτκοφ σε αυτή την υπόθεση, προκύπτει μια εξαιρετικά βαριά λίστα για τον ίδιο.

•     Ανεπάρκεια και απειρία. Ο άνθρωπος που κρατά το πιο εκρηκτικό γεωπολιτικό πακέτο της Ευρώπης είναι ένας developer που έμαθε την πολιτική σε τραπέζια γκολφ και real estate  και όχι σε διαπραγματεύσεις στρατηγικής ασφάλειας και πολέμου. Ότι και αν λένε οι θαυμαστές του, η εξωτερική πολιτική δεν είναι «deal» για ενοικίαση γραφείων.

•     Επιρρεπής σε Ρώσους «φίλους». Οι συνεχείς επαφές του Γουίτκοφ με τον Ντμίτριεφ και άλλους ανθρώπους του Κρεμλίνου, οι κλειστές συναντήσεις με τον Πούτιν, ακόμη και η εικόνα Αμερικανού απεσταλμένου χωρίς δικό του διπλωματικό επιτελείο, να βασίζεται σε διερμηνείες της ρωσικής πλευράς, συνθέτουν ένα τοπίο όπου η ισορροπία δυνάμεων έχει χαθεί.

•     Συστηματική παράκαμψη θεσμών. Η διαχείριση εκ μέρους του Γουίτκοφ  παραπέμπει σε «σκιώδη επιχείρηση» του Λευκού Οίκου, με στόχο να παραγκωνιστούν οι φιλοουκρανοί αξιωματούχοι και να περάσει το κείμενο από παράλληλα εξωθεσμικά  κανάλια. Αν αυτό δεν είναι συνταγή θεσμικής εκτροπής, τότε τι είναι;

•     Σκανδαλώδης μεροληψία υπέρ της Μόσχας. Το ότι ολόκληρο σχέδιο χρειάστηκε να ξαναγραφτεί για να αφαιρεθούν τα πιο προκλητικά φιλορωσικά σημεία λέει πολλά. Το ότι χρειάστηκε ευρωπαϊκό «φιλτράρισμα» για να αποκτήσει η πρόταση κάποια ελάχιστη ισορροπία δείχνει πως το αρχικό κείμενο Γουίτκοφ κινήθηκε ξεκάθαρα στη γραμμή που υπέδειξε το Κρεμλίνο.

•     Ηθική και πολιτική τύφλωση απέναντι στην πραγματικότητα της Ουκρανίας. Τέσσερα χρόνια πολέμου, εκατοντάδες χιλιάδες νεκροί, κατεστραμμένες πόλεις, απαγωγές παιδιών, και ο Γουίτκοφ κατάφερε να βάλει στο τραπέζι ένα κείμενο που μοιράζει βραβεία στον επιτιθέμενο και τελεσίγραφα στο θύμα. Ο Ζελένσκι το είπε καθαρά όταν μίλησε για επιλογή ανάμεσα στην αξιοπρέπεια και στην αμερικανική στήριξη.

•     Εμφανείς συγκρούσεις συμφερόντων. Ο Γουίτκοφ δεν είναι ένας αποσπασμένος διπλωμάτης στο γραφείο του Προέδρου των ΗΠΑ. Διατηρεί επιχειρηματικά συμφέροντα, εμπλέκεται σε συμφωνίες και funds, και έχει κατηγορηθεί ότι η παρουσία του σε θέσεις κλειδιά των διαπραγματεύσεων ανοίγει δρόμους και για προσωπικά οικονομικά οφέλη, είτε άμεσα είτε για το περιβάλλον Τραμπ – Γουίτκοφ.

Αν κάποιος συνθέσει όλα αυτά, δεν προκύπτει απλώς ένα πορτρέτο ανεπάρκειας, αλλά προκύπτει ένα μίγμα ανικανότητας, επικίνδυνων σχέσεων και θεσμικής αυθαιρεσίας.

Ο Γουίτκοφ όμως δεν έπεσε από τον ουρανό. Τον διόρισε και τον κάλυψε πολιτικά ο Ντόναλντ Τραμπ. Εκείνος αποφάσισε να μετατρέψει την αμερικανική εξωτερική πολιτική σε κλειστό κλαμπ προσωπικών φίλων και επιχειρηματικών εταίρων, παρακάμπτοντας το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και τους θεσμούς που υποτίθεται υπάρχουν για να προστατεύουν τα αμερικανικά και δυτικά συμφέροντα.

Το γεγονός ότι χρειάστηκε να μπουν μπροστά ο Ρούμπιο, οι Ευρωπαίοι και, τελικά, ένα κοινό ανακοινωθέν με πιο σοβαρή γλώσσα, για να «μαζευτεί» το φιάσκο του σχεδίου Γουίτκοφ, δεν αναιρεί τη ζημιάς που έχει ήδη γίνει. Η Ρωσία είδε τις ΗΠΑ να φέρνουν στο τραπέζι ένα κείμενο εξαιρετικά κοντά στις απαιτήσεις της, η Ουκρανία είδε τον βασικό της σύμμαχο να παίζει με την ιδέα του εκβιασμού, τύπου «υπογράψτε μέχρι την Πέμπτη ή τελειώσαμε» και η Ευρώπη κατάλαβε ότι, αν δεν θέλει να βρεθεί μπροστά σε «νέο Μόναχο», πρέπει να παρεμβαίνει δυναμικά.

Η τελευταία εξέλιξη, με το κοινό ανακοινωθέν ΗΠΑ – Ουκρανίας και την ευρωπαϊκή αντιπρόταση που κάνει το αρχικό κείμενο αγνώριστο, αποτελεί εμφανή υποβάθμιση του ρόλου του Γουίτκοφ σε σχέση με τον υπουργό εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο και τα ευρωπαϊκά κέντρα και δείχνει ότι το σύστημα άμυνας της Δύσης απέναντι στην ίδια της την ανευθυνότητα ακόμη λειτουργεί. Λειτουργεί όμως εκ των υστέρων, υπό πίεση, με τη ζημιά να έχει ήδη γίνει.

Το γεγονός ότι η Ευρώπη χρειάστηκε να ξαναγράψει από την αρχή το δικό του κείμενο, για να γίνει στοιχειωδώς αξιοπρεπές για την Ουκρανία, είναι ίσως η πιο σκληρή αλλά και πιο δίκαιη ετυμηγορία για τον ρόλο του. Βεβαίως πλέον είναι αμφίβολο αν τις νέες προτάσεις θα τις δεχθεί ο Πούτιν, αλλά αυτό δεν είναι το ζητούμενο. Αν ο Ρώσος Πρόεδρος απορρίψει τις νέες προτάσεις της συλλογικής Δύσης, φλερτάρει ανοιχτά με την κατάρρευση της οικονομίας της Ρωσίας και το δικό του πολιτικό μέλλον.