Πριν από 4.500 περίπου χρόνια, οι άνθρωποι των Κυκλάδων και ακόμα πιο πέρα, ταξίδευαν στην Κέρο, στο κέντρο του Αιγαίου —ένα ακατοίκητο σήμερα νησί— για να συμμετάσχουν σε μια αινιγματική ιερή τελετουργία.
Κατά τη διάρκεια των επισκέψεών τους, άφηναν πίσω τους ένα θραύσμα κυκλαδικού ειδωλίου, συνδέοντας κοινότητες διάσπαρτες μέσω αυτής της κοινής μυστικιστικής πρακτικής.
Ήταν άραγε η Κέρος το πρώτο ιερό νησί στο Αιγαίο περισσότερα από 1.500 χρόνια προτού η Δήλος αναλάβει αυτόν τον ρόλο στον αρχαίο κόσμο της Μεσογείου; Τα στοιχεία ολοένα και περισσότερο δείχνουν πως ναι.
«Στην αρχαιολογία, όσο περισσότερες απαντήσεις βρίσκεις, τόσο περισσότερα ερωτήματα προκύπτουν», είπε στον «Νέο Κόσμο» ο αρχαιολόγος και συνδιευθυντής του Cambridge Keros Project, Δρ. Michael Boyd, λίγες μόλις ημέρες μετά την ολοκλήρωση των τελευταίων ανασκαφών στο Δασκαλιό και την Κέρο.
ΜΙΑ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓIΑ ΠΟΥ ΣΥΝEΔΕΕ ΤΟΝ ΑΡΧΑIΟ ΚOΣΜΟ
Περίπου χίλια θραύσματα ειδωλίων έχουν ανακαλυφθεί σε δύο διαφορετικές τοποθεσίες στην Κέρο, από τότε που ο αείμνηστος Colin Renfrew, πρωτοπόρος αρχαιολόγος, ξεκίνησε το τελευταίο έργο της ζωής του για να αποκαλύψει τα μυστικά που κρύβονται στο αρχαιότερο, ίσως, θαλάσσιο ιερό του κόσμου.
«Κάθε ένα από αυτά τα θραύσματα αντιπροσωπεύει ένα ειδώλιο».
Ο Δρ. Boyd εξηγεί ότι τα κομμάτια αυτά δεν μπορούν να ενωθούν μεταξύ τους και επομένως «γνωρίζουμε ότι το υπόλοιπο του ειδωλίου βρίσκεται κάπου αλλού. Αυτό που υπέθεσε ο Colin Renfrew είναι ότι το “σπάσιμο” συνέβαινε σε άλλα νησιά, και ότι μόνο ένα κομμάτι του ειδωλίου επιλεγόταν για να αντιπροσωπεύσει το σύνολο και μεταφερόταν στην Κέρο, όπου κατατίθετο σε αυτές τις ειδικές αποθέσεις».
Η τελετουργία αυτή διατηρήθηκε για δύο ή ίσως και τρεις αιώνες, σε αυτή την εξαιρετικά απομονωμένη περιοχή του κόσμου, όπου ο μόνος τρόπος επικοινωνίας ήταν να μπεις σε ένα καράβι και να ταξιδέψεις από νησί σε νησί — όχι μικρό κατόρθωμα.
«Ήταν ένας τρόπος σύνδεσης των ανθρώπων, μια τελετή που αναδείκνυε κάθε φορά την ύπαρξη μιας κυκλαδικής ταυτότητας».
ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΓΝΩΣΤΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΕΚΕΙΝΗΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Τα αποθέματα των σπασμένων ειδωλίων αποτελούν μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Το Δασκαλιό και η Κέρος (σε μικρή απόσταση από τα τουριστικά νησιά των Κουφονησίων) ήταν ενωμένα στην αρχαιότητα, σχηματίζοντας ένα φυσικό λιμάνι με εξαιρετική θέα προς το βόρειο, νότιο και δυτικό Αιγαίο. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν ότι το Δασκαλιό ήταν σχεδόν ολοκληρωτικά δομημένο από εντυπωσιακές μνημειακές κατασκευές, χτισμένες με πέτρα που είχε μεταφερθεί με κόπο από τη Νάξο, περίπου δέκα χιλιόμετρα μακριά.
Οι αρχαίοι χτίστες ενίσχυσαν τη φυσική μορφή πυραμίδας του Δασκαλιού, δημιουργώντας μια σειρά από τεράστιους αναβαθμιδωτούς τοίχους που έκαναν το νησί να μοιάζει περισσότερο με βαθμιδωτή πυραμίδα. Στις επίπεδες επιφάνειες έχτισαν εντυπωσιακά κτίρια χρησιμοποιώντας εισαγόμενη πέτρα.
Περισσότεροι από 1.000 τόνοι πέτρας μεταφέρθηκαν στο νησί, σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα (αποτελούμενη από αρχαιολόγους του Πανεπιστημίου Cambridge, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και του Ινστιτούτου Κύπρου). Σχεδόν κάθε διαθέσιμος χώρος στο νησί είχε χτιστεί, δίνοντας την εντύπωση ενός ενιαίου, μεγαλοπρεπούς μνημείου να αναδύεται από τη θάλασσα. Πρόκειται για το μεγαλύτερο γνωστό συγκρότημα στις Κυκλάδες εκείνης της εποχής, αλλά και ένας τύπος οικισμού που δεν υπήρχε πουθενά αλλού στην Ευρώπη.
Η ύπαρξη τεράστιων εισόδων, λίθινων κλιμάκων και ενός σύνθετου συστήματος αποστραγγιστικών αγωγών που καλύπτουν όλο το νησί, είναι στοιχεία ενός εξαιρετικά εξελιγμένου και καλά σχεδιασμένου πολιτισμού που άνθισε 1.000 χρόνια πριν από τα μυκηναϊκά ανάκτορα.
ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΔΙΚΤΥΑ ΚΑΙ ΑΚΜΑΖΟΥΣΑ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ
Ανάμεσα στα πιο εντυπωσιακά ευρήματα ξεχωρίζουν δύο εργαστήρια με εγκαταστάσεις για τη χύτευση χάλκινων αντικειμένων – πελέκεων, σμιλών, καρφιτσών, αλλά και αιχμών δοράτων και εγχειριδίων. Τα ευρήματα αυτά αποκαλύπτουν την υψηλή δεξιοτεχνία των κατοίκων στη μεταλλουργία, τη σημαντικότερη νέα τεχνολογία της εποχής.
Η μεταλλουργία σε τέτοια κλίμακα προϋπέθετε σταθερή προμήθεια πρώτων υλών από τις δυτικές Κυκλάδες ή την Αττική, καθώς και κοινωνικές δομές ικανές να στηρίξουν τη μετάδοση και διατήρηση εξειδικευμένων τεχνικών γνώσεων. Το σημαντικό ερώτημα, τονίζει ο Δρ. Boyd, είναι «πού πήγαιναν όλα τα τελικά προϊόντα;»
Το μυστήριο βαθαίνει με άλλες εξαιρετικές ανακαλύψεις. Έξι χάντρες κορνεόλης, καθεμία προερχόμενη από μακρινές περιοχές όπως η Αίγυπτος, η Ανατολία, ακόμα και η Κοιλάδα του Ινδού στο σημερινό Πακιστάν. Πόσο μακριά άραγε να έφταναν οι άνθρωποι κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού;
ΜΙΑ ΑΣΥΝΗΘΙΣΤΗ ΤΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΑΝΤΗΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
Κοντά στην αρχαία είσοδο του Δασκαλιού, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν αποτεφρωμένα ανθρώπινα οστά— μια τελετουργία εντελώς διαφορετική από τα ταφικά έθιμα που συνηθίζονταν στις Κυκλάδες εκείνης της εποχής. Γιατί άραγε αυτό το άτομο τιμήθηκε με μια τόσο ασυνήθιστη ταφή, με τα οστά του να τοποθετούνται συμβολικά στην πύλη των ισχυρότερων τειχών του Δασκαλιού;
«Τα γειτονικά νησιά ήταν όλα κατοικημένα, και προσπαθούμε να κατανοήσουμε πώς το τοπίο και το θαλάσσιο περιβάλλον χρησιμοποιούνταν για να δημιουργήσουν μια ενιαία οικονομία. Τι έκαναν οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους; Και πώς συνδέονται όλα αυτά ώστε να υποστηρίζουν αυτό το πρωτοαστικό κέντρο που έχουμε ανακαλύψει στο Δασκαλιό;» συνεχίζει ο Δρ. Boyd.
ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΣΦΡΑΓΙΣΜΕΝΟ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ
Ο χώρος εγκαταλείφθηκε για λόγους ακόμα άγνωστους γύρω στο 2200 π.Χ., αφήνοντας πίσω άθικτα στοιχεία για το πώς ήταν η ανθρώπινη ζωή εκείνη την εποχή.
«Αν σκεφτείτε τη δεύτερη χιλιετία, τον μινωικό κόσμο και τον μυκηναϊκό κόσμο, είναι ήδη αρκετά εξελιγμένες, ιεραρχικές κοινωνίες. Και γι’ αυτό, το ερώτημα στο Αιγαίο ήταν πάντα, “πώς φτάσαμε εκεί;”»
Γι’ αυτό η Κέρος είναι τόσο σημαντική, δηλώνει ο Δρ. Boyd. «Έχουμε αυτόν τον εκπληκτικό, εξαιρετικά πρώιμο αρχαιολογικό χώρο όπου βλέπουμε ξεκάθαρα την ανάπτυξη μιας σύνθετης κοινωνίας να λαμβάνει χώρα μπροστά στα μάτια μας. Αλλά ο χώρος εγκαταλείφθηκε για λόγους που ακόμα διερευνούμε, και επομένως όλα τα ευρήματα από εκείνη την περίοδο είναι ακόμα στη θέση τους. Δεν έχουν καταστραφεί από μεταγενέστερη κατοίκηση, και περιμένουν να τα ανασκάψουμε ώστε να κατανοήσουμε την 3η χιλιετία με τρόπο που δεν μπορούμε να κάνουμε σε χώρους όπως η Κνωσός, για παράδειγμα».
ΕΝΑ ΑΛΜΑ ΤΗΣ ΑΝΡΘΩΠΟΤΗΤΑΣ
Η τρίτη χιλιετία π.Χ., όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη, ήταν μια περίοδος ριζικών αλλαγών για την ανθρώπινη εξέλιξη. Ήταν μια εποχή όπου οι αποστάσεις έγιναν μικρότερες – οι άνθρωποι ταξίδευαν περισσότερο και ερχόντουσαν σε επαφή με περισσότερες κοινότητες. Η πληροφορία έγινε εμπορεύσιμο αγαθό. Ήταν η εποχή της μετάβασης σε πιο ιεραρχικές και σύνθετες κοινωνίες, όπου αναδύθηκε η έννοια της εξουσίας και όπου οι μυστικιστικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις γεννήθηκαν και αξιοποιήθηκαν προς όφελος αυτής της εξουσίας.
«Βλέπουμε στον αρχαιολογικό μας χώρο, στο Δασκαλιό, τα αξιοσημείωτα πράγματα που συνέβησαν εκεί», εξηγεί ο ειδικός στην πρώιμη προϊστορία των Κυκλάδων και του ευρύτερου Αιγαίου.
«Όλη αυτή η πέτρα που μεταφέρθηκε από τη Νάξο —τουλάχιστον 1.000 τόνοι— σήμαινε εκατοντάδες θαλάσσια ταξίδια, τεράστιο μόχθο, απίστευτη προσπάθεια για τη δημιουργία αυτού του χώρου, αλλά και τραγωδία. Άνθρωποι σίγουρα θα χάθηκαν στη θάλασσα. Θα υπήρξαν ατυχήματα. Η αφοσίωση σε αυτό το έργο είναι απίστευτη».
«Έχουμε περάσει από το ερώτημα “Πώς χτίζω ένα σπίτι;” στο “Πώς χτίζω μια πόλη;” σε ένα εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Πρόκειται για ένα άλμα κβαντικής διάστασης. Και αυτό το φαινόμενο το βλέπουμε να συμβαίνει σε ολόκληρη την Ευρώπη».
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΊΑ
Ο Colin Renfrew εισήγαγε έναν διαφορετικό τρόπο προσέγγισης της αρχαιολογίας στο Αιγαίο και, στο τελευταίο του έργο στην Κέρο, συνδύασε όλες τις ιδέες του σε ένα ενιαίο εγχείρημα, εξηγεί ο Δρ. Boyd.
Όλα τα δεδομένα από τις ανασκαφές στην Κέρο και το Δασκαλιό καταγράφονται ψηφιακά με τη χρήση ενός νέου συστήματος – το iDig. Αυτό σημαίνει ότι κάθε μέλος της ομάδας έχει πρόσβαση σε όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο. Τρισδιάστατα μοντέλα δημιουργούνται σε κάθε στάδιο των ανασκαφών, ενώ στο τέλος κάθε περιόδου οι τάφροι σαρώνονται με λεπτομέρεια από ειδική ομάδα του Ινστιτούτου Κύπρου.
«Προσπαθούμε να ηγηθούμε και να αναδείξουμε τα πλεονεκτήματα μιας τέτοιας ολοκληρωμένης προσέγγισης», εξηγεί ο Δρ. Βoyd.
«Το σπουδαίο με την ενοποίηση των δεδομένων είναι ότι μπορείς να τα συσχετίζεις μεταξύ τους. Βλέπεις μοτίβα να αναδύονται μέσα από πολύ διαφορετικού τύπου πληροφορίες, επειδή όλα βρίσκονται σε έναν ενιαίο τρισδιάστατο χώρο δεδομένων, γεγονός που μας επιτρέπει να τα “ανακρίνουμε”.»
Το πρόγραμμα υιοθετεί επίσης μια διαφορετική προσέγγιση στη δημοσίευση. Αντί να γίνεται η ανασκαφή για 10 ή 15 χρόνια και να συγκεντρώνουν τεράστιους όγκους δεδομένων, η ομάδα χωρίζει το έργο της σε μικρότερες φάσεις.
Το τρέχον εγχείρημα είναι στην πραγματικότητα το τέταρτο από το 2006, με κάθε φάση να ακολουθείται από περίοδο μελέτης και δημοσίευσης ώστε τα ευρήματα να μην μένουν θαμμένα σε σημειωματάρια ή στις αποθήκες των μουσείων.
ΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ
Παρά τις δεκαετίες ανασκαφών, η Κέρος εξακολουθεί να φυλά καλά τα μυστικά της.
Ποιος ήταν ο άνθρωπος που αποτεφρώθηκε στο Δασκαλιό, και γιατί τιμήθηκε με μια ταφική τελετουργία εντελώς ξένη προς την κυκλαδική παράδοση; Πού κατέληγαν τα όπλα και τα εργαλεία που παράγονταν στα δραστήρια μεταλλουργικά εργαστήρια; Ποια δίκτυα επέτρεψαν σε μια χάντρα καρνεόλης από εργαστήρι της Κοιλάδας του Ινδού να φτάσει ως αυτό το απομονωμένο νησί στο Αιγαίο; Και ίσως το πιο αινιγματικό απ’ όλα… γιατί εγκαταλείφθηκε ξαφνικά γύρω στο 2200 π.Χ. αυτό το ακμαίο πρωτοαστικό κέντρο, που ήταν επίκεντρο της πνευματικής και οικονομικής ζωής της εποχής;
«Κάθε φορά που κάνουμε οτιδήποτε στην Κέρο, φαίνεται πως ανοίγονται νέοι ορίζοντες και νέες περιοχές έρευνας», σημειώνει ο Δρ. Boyd.
«Είναι σαν τους κύκλους που σχηματίζονται όταν πετάς μια πέτρα στο νερό — όσο προχωράμε, τόσα περισσότερα ερωτήματα αναδύονται».
Με κάθε νέα ανασκαφή, αυτοί οι κύκλοι απλώνονται όλο και πιο μακριά, αποκαλύπτοντας έναν εκλεπτυσμένο κόσμο της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού πολύ πιο αλληλένδετου και σύνθετου απ’ ότι φανταζόμασταν, και που, σχεδόν 5.000 χρόνια αργότερα, συνεχίζει να μας διδάσκει για το πώς γεννήθηκε ο πολιτισμός στο Αιγαίο.
The post Το αρχαίο μυστήριο ενός ακατοίκητου ελληνικού νησιού σφραγισμένο στον χρόνο appeared first on ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.