Διαβάζει ο Τσίπρας Σόιμπλε; Θα μπορούσε να είναι ευφάνταστος τίτλος μυθιστορήματος όπως εκείνος που επέλεξε κάποτε ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος για τον Σημίτη και τον Μητροπάνο. Αλλά αν σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση το κοντράστ ήταν έως και «τραβηγμένο», στην πρώτη δεν είναι καθόλου. Ο «συγγραφέας» Τσίπρας προφανώς και διάβασε τα πολιτικά απομνημονεύματα του πρώην γερμανού υπουργού Οικονομικών, όπως και της πρώην καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ, για να προσαρμόσει την «Ιθάκη» στις ομοιότητες και διαφορές που θα ήθελε να φανούν προς τα έξω. «Ο Ολάντ κι εγώ μείναμε άφωνοι»: είναι η περιγραφή της Μέρκελ στο δικό της βιβλίο («Ελευθερία», σ. 455) όταν ο Τσίπρας της ανακοινώνει ότι επιλέγει το «Οχι» στο δημοψήφισμα. «Η Μέρκελ έμεινε άφωνη» γράφει ο έλληνας πρώην πρωθυπουργός στην «Ιθάκη» (σ. 263). Επειδή, λοιπόν, τα γεγονότα είναι κι αυτά «παιδιά πολλών ανθρώπων», αντιπαραθέτουμε συγκεκριμένα αποσπάσματα από τα πολιτικά απομνημονεύματα των Αλέξη Τσίπρα, Ανγκελα Μέρκελ και Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, τα οποία αφορούν τις ημέρες μετά το δημοψήφισμα έως και τη Σύνοδο Κορυφής της 12ης Ιουλίου 2015, όπου αποφασίστηκε το τρίτο πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής για την Ελλάδα. Αυτό που η διακυβέρνηση της εποχής δεν ήθελε να αποκαλεί «Μνημόνιο». Οπως δεν ήθελε να λέμε «τρόικα», αλλά «θεσμούς» σύμφωνα με το newspeak της Αριστεράς (το οποίο, παρεμπιπτόντως, διαπερνά όλη την «Ιθάκη»).
Ανγκελα Μέρκελ
«Το δημοψήφισμα ήταν πια παρελθόν»
«[Στις 27 Ιουνίου] η ελληνική Βουλή ψήφισε υπέρ της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος στις 5 Ιουλίου 2015. Το Eurogroup αρνήθηκε να παρατείνει το ελληνικό πρόγραμμα διάσωσης όσο δεν υπήρχε προοπτική συμφωνίας για τη συνέχισή του. Εισήχθησαν κεφαλαιακοί έλεγχοι για να αποτραπεί η μαζική απόσυρση καταθέσεων. Οι Έλληνες πολίτες είχαν δικαίωμα ανάληψης μόνο 60 ευρώ την ημέρα ανά πελάτη. Μια τέτοια κατάσταση στη Γερμανία δεν θα μπορούσα με τίποτα να τη φανταστώ.
Στις 5 Ιουλίου 2015, 3,5 εκατομμύρια Έλληνες ψήφισαν “Όχι”, δηλαδή το 61,3%, με ποσοστό συμμετοχής περίπου 60%. Μία ημέρα αργότερα πήγα στο Παρίσι για να κουβεντιάσω με τον Ολάντ τα επόμενα βήματα. Συμφωνήσαμε ότι δεν υπήρχε μόνο στην Ελλάδα μια δημοκρατική απόφαση κατά του προγράμματος, αλλά ότι η Γερμανία και η Γαλλία ήταν επίσης δημοκρατίες των οποίων τα κοινοβούλια είχαν αποφανθεί υπέρ ενός τέτοιου προγράμματος. Ταυτόχρονα, παρέμεινε ακλόνητη η βούλησή μας να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια να κρατήσουμε την Ελλάδα στην ευρωζώνη.
Άλλη μία μέρα μετά, στις 7 Ιουλίου 2015, πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες σύνοδος κορυφής της ευρωζώνης, η οποία δεν κατάφερε να παράξει συγκεκριμένα αποτελέσματα. Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε μου εξήγησε ότι θα ήταν καλύτερη λύση για όλους αν η Ελλάδα εγκατέλειπε προσωρινά την ευρωζώνη. Εγώ, απεναντίας, συνέχισα να εργάζομαι υπέρ της παραμονής της Ελλάδας ως μέλους της ευρωζώνης. Το ευρώ ήταν κάτι περισσότερο από ένα απλό νόμισμα· συμβόλιζε το μη αναστρέψιμο της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας και η Ελλάδα ήταν μέρος του συνόλου.
Ακόμα μία σύνοδος κορυφής της ευρωζώνης πραγματοποιήθηκε στις 12 Ιουλίου 2015, στη συνέχεια της οποίας επρόκειτο να συνεδριάσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Θέλαμε να κάνουμε μια τελευταία προσπάθεια να βρούμε μια λύση για την Ελλάδα, και με την Ελλάδα. Ζήτησα από τον Σόιμπλε να με συνοδέψει στις Βρυξέλλες. Ήθελα να συντονίσω μαζί του κάθε βήμα των διαβουλεύσεων. Ο Τουσκ, ο Μπαρόζο, ο Ολάντ κι εγώ διαπραγματευτήκαμε με τον Τσίπρα, παρουσία και των στενότερων συνεργατών καθενός από εμάς. Το πρωί της επομένης ήρθε και η πρώην υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας Κριστίν Λαγκάρντ, γενική διευθύντρια του ΔΝΤ από τον Ιούλιο του 2011. Αυτή τη φορά οι Έλληνες εκπρόσωποι συμμετείχαν με μεγάλο ζήλο στις διαπραγματεύσεις. Τώρα που τα πράγματα είχαν σοβαρέψει για τα καλά, ο Τσίπρας είχε στην αντιπροσωπεία του εκλεκτούς τραπεζικούς εμπειρογνώμονες. Το δημοψήφισμα ήταν πια παρελθόν. Το πρωί συμφωνήσαμε στα βασικά σημεία ενός τρίτου προγράμματος διάσωσης με χρηματοδότηση από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ΕΜΣ). Χάριν ευχέρειας στις διεξοδικές διαπραγματεύσεις για το πρόγραμμα αυτό τις επόμενες ημέρες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χορήγησε στην Ελλάδα ένα δάνειο-γέφυρα. Στις 19 Αυγούστου 2015 η Μπούντεσταγκ ψήφισε υπέρ του νέου ελληνικού προγράμματος. Σε προηγούμενη κυβερνητική δήλωση ο υπουργός Οικονομικών Σόιμπλε είχε ζητήσει την έγκριση βοήθειας ύψους έως 86 δισεκατομμυρίων ευρώ από τον ΕΜΣ, υπό την προϋπόθεση ότι θα συμμετείχε και το ΔΝΤ. Η συμμετοχή του ΔΝΤ στο δεύτερο πρόγραμμα από το ΕΤΧΣ συνεχίστηκε έως το 2016. Στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων το ΔΝΤ δεν είχε ακόμη αποφασίσει αν θα συμμετείχε και στο τρίτο πρόγραμμα. Μόλις τον Ιούλιο του 2017 ανακοίνωσε μια θετική απόφαση στο θέμα αυτό. Άλλα χρήματα δεν εκταμίευσε ωστόσο. Το πρόγραμμα του ΕΜΣ για την Ελλάδα τερματίστηκε τον Αύγουστο του 2018. Η χρονική διάρκεια των δανείων του ΕΤΧΣ πήρε νέα παράταση –από 32,5 σε 42,5 έτη–, ενώ η έναρξη της αποπληρωμής ορίστηκε για το 2033 αντί για το 2023. Τώρα είχε σωθεί πλέον και η Ελλάδα».
Βόλφγκανγκ Σόιμπλε
«Τάχθηκα υπέρ ενός τάιμ άουτ»
«Ο Τσίπρας είχε αποδυναμώσει ήδη από τα τέλη Απριλίου τον ατυχή υπουργό Οικονομικών του, Βαρουφάκη, και τώρα οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ουσιαστικά υπό την ηγεσία του Τσακαλώτου… Ποτέ μου, ούτε στις εσωτερικού επιπέδου συνομιλίες μου ούτε δημοσίως, δεν άφησα το περιθώριο να εγείρονται αμφιβολίες για το ότι ήταν κυρίαρχη απόφαση της Ελλάδας η επιλογή του δρόμου τον οποίο θα ακολουθούσε τώρα η χώρα. Θεωρούσα, πάντως, καθοριστικής σημασίας να γνωρίζουν οι Έλληνες ποιες ήταν οι εναλλακτικές επιλογές τους και να συνειδητοποιούν πως τα υπόλοιπα δεκαοκτώ κράτη έπρεπε επίσης να διαφυλάξουν τα εκάστοτε συμφέροντά τους. Τόνιζα, επομένως, ότι τα αίτια της κρίσης ανάγονταν στην ίδια την Ελλάδα: Οι πολιτικά υπεύθυνοι είχαν αποτύχει να προβούν εγκαίρως σε μεταρρυθμίσεις, είχαν κάνει αλχημείες ήδη κατά τη διαδικασία ένταξης της χώρας στο ευρώ και είχαν προκρίνει, τέλος, την κάλυψη μιας ζωής επί πιστώσει… Όταν σε αυτή την εκρηκτική κατάσταση ο Τσίπρας διάλεξε τον δρόμο της σύγκρουσης, ανακοινώνοντας την πρόθεσή του να προβεί σε δημοψήφισμα, αποκρυσταλλώθηκε η εικόνα της επικείμενης τελικής αναμέτρησης. Η Γαλλία σοκαρίστηκε εμφανώς, όταν ο Τσίπρας τάχθηκε επιπλέον ξεκάθαρα υπέρ του “Όχι” στο δημοψήφισμα, δηλαδή υπέρ της απόρριψης των μεταρρυθμίσεων τις οποίες απαιτούσε η ΕΕ… Αν ο Τσίπρας είχε επιστρατεύσει τελικά το δημοψήφισμα πράγματι για λόγους στρατηγικής, με την πεποίθηση πως ένα οριακό “Όχι”, όπως διαφαινόταν ήδη από καιρό, θα του εξασφάλιζε ένα ισχυρό επιχείρημα στις διαπραγματεύσεις των Βρυξελλών και ταυτόχρονα, όμως, θα άφηνε μια διέξοδο ώστε να δικαιολογήσει στην πατρίδα του την αναδίπλωση, στη συνέχεια πάντως σίγουρα θα εξεπλάγη από το ξεκάθαρο αποτέλεσμα. Διότι πάνω από εξήντα τοις εκατό ψήφοι υπέρ του “Όχι» τον οδήγησαν σε μια κατάσταση από την οποία ουσιαστικά δεν μπορούσε να βγει χωρίς να πληγεί το κύρος του… Μετά το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015 είχε οριστεί για το επόμενο Σαββατοκύριακο μια συνάντηση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, για την οποία έπρεπε οι υπουργοί Οικονομικών να ετοιμάσουν μια πρόταση απόφασης. Τις δικές μου σκέψεις τις συζητούσα πάντοτε εκ των προτέρων με την καγκελάριο. Γι’ αυτό και συναντηθήκαμε την Πέμπτη το βράδυ στην καγκελαρία για να συμφωνήσουμε σε επίπεδο συνασπισμού η Άνγκελα Μέρκελ, ο Πέτερ Αλτμάιερ (Peter Altmaier), ο Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, ο Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ κι εγώ. Από την πλευρά μου τάχθηκα υπέρ ενός τάιμ άουτ, επειδή δεν μου φαινόταν πλέον εφικτή κάποια άλλη λύση. Προς έκπληξή μου, ο Γκάμπριελ συμφώνησε επανειλημμένως μαζί μου, ενώ ο Σταϊνμάιερ σώπαινε. Ταυτόχρονα ήρθα σε αντιπαράθεση με τη Μέρκελ, η οποία μετά την ανάλυση από πλευράς μου απάντησε πως θα το έκανε μόνο σε συνεννόηση με τον Φρανσουά Ολάντ, κι αυτός δεν το ενέκρινε. Δεν ήταν στα σχέδιά της να θυσιάσει γι’ αυτό τις γαλλογερμανικές σχέσεις. Όποιος γνωρίζει την αφοσίωσή μου στη γαλλογερμανική συνεργασία καταλαβαίνει ότι αυτή η κουβέντα αποτέλεσε βαρύ πλήγμα για μένα. Απάντησα ότι ούτε εγώ το ήθελα φυσικά, όμως ήμουν επίσης πεπεισμένος πως ούτε ο Ολάντ θα διακινδύνευε με την παραδοσιακά ευμενή πολιτική έναντι της Αθήνας τη στενή σχέση Γερμανίας και Γαλλίας. Προϋπόθεση, όμως, γι’ αυτό ήταν μια ξεκάθαρη στάση της ίδιας της Μέρκελ».
Αλέξης Τσίπρας
«Το δημοψήφισμα δεν αφορούσε τη θέση μας στο ευρώ»
«Ο πρώτος από τους ηγέτες που επικοινώνησα την επόμενη μέρα του δημοψηφίσματος ήταν ο Φρανσουά Ολάντ. Αυτός ανησυχούσε, καθώς πλέαμε σε αχαρτογράφητα ύδατα. Του εξήγησα αναλυτικά τι είχα σκοπό να κάνω… Ήθελα μια έντιμη και βιώσιμη συμφωνία… Ο Ολάντ ακουγόταν εμφανώς προβληματισμένος. Μου είπε πως αρκετές χώρες, ανοιχτά πλέον, ήθελαν την Ελλάδα εκτός Ευρωζώνης και χρησιμοποιούσαν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για να πιέσουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Η ευρωπαϊκή Δεξιά, σχεδόν στο σύνολό της, υποστήριζε την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ… Την ίδια μέρα μίλησα με τη Μέρκελ. Η τηλεφωνική επικοινωνία έγινε αμέσως μόλις γύρισα στο Μαξίμου από το προεδρικό μέγαρο και τη σύσκεψη των Πολιτικών Αρχηγών. Ήταν η πρώτη επαφή μας μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Με ρώτησε αμέσως ποια ήταν η κατάσταση. Της είπα πως ήμουν στο προεδρικό μέγαρο και είχαμε τη σύσκεψη των Αρχηγών. “Είμαστε όλοι έκπληκτοι από το αποτέλεσμα, Άνγκελα”, της είπα. “Ήμουν σίγουρη ότι θα κέρδιζες. Ως πολιτικός ηγέτης που ξέρει τι κάνει, όφειλες να κερδίσεις”, μου είπε. Εξεπλάγην. Νόμιζα ότι μιλάει έτσι για να δείξει ανωτερότητα, παριστάνοντας την ψύχραιμη…. Έκανα πως δεν άκουσα τα κολακευτικά λόγια της και της επανέλαβα για πολλοστή φορά αναλυτικά το σκεπτικό μου. Πως δηλαδή το δημοψήφισμα δεν αφορούσε τη θέση μας στο ευρώ, αλλά μια βιώσιμη συμφωνία. Της υπενθύμισα πως από την αρχή αυτή ήταν η πρόθεσή μου και πως εκείνη τη στιγμή πλέον, μετά από τόσους μήνες προσπάθειας, η ελληνική κοινωνία είχε πειστεί να πάρει κάποιες δύσκολες αποφάσεις. Μου απάντησε με σοβαρό τρόνο πως στα μάτια αρκετών χωρών το δημοψήφισμα δεν είχε τον χαρακτήρα που εγώ υποστήριζα. Γιατί είχα μεν πει ναι στο ευρώ αλλά είχα πει όχι σε αυτό που υπήρχε στο τραπέζι για να μείνουμε στο ευρώ. Και πως αν και η ίδια αποδεχόταν πως ήμουν ειλικρινής, δεν θα ήταν εύκολο να πειστούν οι υπόλοιποι».