Στην «Ιθάκη», που βρίσκεται πια στα ράφια των βιβλιοπωλείων, ο Αλέξης Τσίπρας εκτός από αναδρομή στα γεγονότα της πολιτικής του πορείας αναφέρεται σε πρώην υπουργούς, συντρόφους του, αλλά και αντιπάλους του. Μέσα από αυτές τις αναφορές, σκιαγραφείται ένα μωσαϊκό πολιτικών χαρακτήρων που αποκαλύπτει τόσο τις δυναμικές της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ όσο και τις εσωτερικές αντιφάσεις του αριστερού χώρου. Οι περιγραφές του αναπόφευκτα θα φέρουν αντιδράσεις εντός και εκτός του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ και καθορίζουν τις σημερινές σχέσεις των πρωταγωνιστών και ευρύτερα του προοδευτικού χώρου.
Πάνος Καμμένος
Στο βιβλίο του, ο Τσίπρας περιγράφει τον Πάνο Καμμένο ως έναν παράδοξο αλλά αναγκαίο κυβερνητικό εταίρο της περιόδου 2015–2019. Παρά τις ιδεολογικές αποστάσεις, ο Καμμένος εμφανίζεται ως πρόσωπο που στήριξε αποφασιστικά την κυβέρνηση στα πιο δύσκολα σημεία, ιδίως στο δημοψήφισμα και στη συμφωνία για το τρίτο μνημόνιο χωρίς να φέρει προβλήματα και κυβερνητικές κρίσεις.
Τον Ιανουάριο του 2015, την βραδιά των εκλογών, ο πρόεδρος των ΑΝΕΛ ήταν ο πρώτος που είχε ραντεβού με τον Τσίπρα στην Κουμουνδούρου. Του είπε «Εγώ θέλω το υπουργείο Αμυνας και δεν θα σου βάλω κανένα όρο (…) Μαζί θα φτιάξουμε μια νέα εθνική ενότητα. Εσύ θα είσαι ο Αρης Βελουχιώτης και εγώ ο Ναπολέων Ζέρβας». Παρότι βρήκε τον τρόπο του υπερβολικό, ο Τσίπρας ομολογεί πως η προσέγγιση τον αιφνιδίασε θετικά. «Παρά τις κατά καιρούς ανορθόδοξες, για τα δεδομένα ενός πολιτικού αρχηγού, συμπεριφορές του (…) ο Πάνος Καμμένος στάθηκε με θεσμική συνέπεια απέναντί μου και στήριξε την λειτουργία της κυβέρνησής μας χωρίς να δημιουργεί προβλήματα στην καθημερινή της συνοχή. Δεν μας έβαλε παράλογους όρους δεν μας υπονόμευσε», λέει ο Τσίπρας, χωρίς να απολογείται για την επιλογή εταίρου.
Τον Σεπτέμβριο, ο Τσίπρας αναφέρει πως ήθελε να κάνει άνοιγμα στην Κεντροαριστερά. Προσπάθησε να πείσει τον Καμμένο να μην κατέβει στις εκλογές με τους ΑΝΕΛ, του πρότεινε ακόμα και θέση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας, την οποία αρνήθηκε. «Εφυγα με την συνείδησή μου ήσυχη, βέβαιος ότι δεν θα καταφέρει να μπει στην Βουλή. Διαψεύστηκα», περιγράφει -ο Καμμένος, σύμφωνα με τον πρώην πρωθυπουργό, εμφανίστηκε στα Προπύλαια χωρίς να ειδοποιήσει κανέναν, αγκάλιασε και φίλησε τον Τσίπρα, επιβεβαιώνοντας ότι η συνεργασία τους θα συνεχιζόταν -κράτησε μέχρι την Συμφωνία των Πρεσπών.
Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο βιβλίο, η συνεργασία με τον Καμμένο είναι η αιτία που ο Σταύρος Θεοδωράκης και το Ποτάμι δεν μπαίνουν στην κυβέρνηση του Ιανουαρίου και η Φώφη Γεννηματά, το βράδυ των εκλογών του Σεπτεμβρίου, αρνείται (σε προσωπική της συνομιλία με τον πρώην πρωθυπουργό) και την νύξη συμμετοχής σε κυβέρνηση από την στιγμή που είναι μέσα ο Καμμένος -μια απόφαση που ο Τσίπρας χαρακτηρίζει «πρόσχημα».
Ζωή Κωνσταντοπούλου
Ο Τσίπρας φυλάει τους πιο σκληρούς του χαρακτηρισμούς για την Ζωή Κωνσταντοπούλου. Στην κρίσιμη στιγμή της υπογραφής του τρίτου μνημονίου, περιγράφει, η διαχείριση της πρώην προέδρου της Βουλής αποτέλεσε «μία από τις πλέον επώδυνες εμπειρίες. Είχα ήδη μετανιώσει για την πρόταση που της είχα απευθύνει». Τα όσα έγιναν τότε, λέει ο Τσίπρας, «προσβάλλουν κάθε έννοια σοβαρότητας» και έδειχναν «εξουσιαστική μανία» εκ μέρους της -επί της ουσίας άφησε να εννοηθεί ότι οι χειρισμοί της δυσχέραναν δραματικά μια ήδη οριακή κατάσταση. «Η διαρκής αναβολή, οι τεχνητές καθυστερήσεις, η ασυνήθιστη διαδικαστική αυστηρότητα σε σημείο υπερβολής έδειχναν μια ανώριμη πολιτική συμπεριφορά (…) είχε μετατραπεί σε παράγοντα γελοιοποίησης», ανέφερε. «Η πολιτική και η Αριστερά μαγνητίζουν τους νάρκισσους όπως το φως τα έντομα».
Παναγιώτης Λαφαζάνης
Ο Τσίπρας παρουσιάζει τον Λαφαζάνη ως μια από τις πιο χαρακτηριστικές φιγούρες της εσωκομματικής αντιπαράθεσης του 2015. Παρότι ο ίδιος τον είχε ορίσει υπουργό, τον περιγράφει περίπου ως γραφική φιγούρα, που μαζί με τους Νάντια Βαλαβάνη και Κώστα Ησυχο αποκαλούσαν τον Ντμίτρι Μεντβέντεφ «σύντροφε πρωθυπουργέ» σε μια επίσκεψη στην Μόσχα.
«Για μερικούς συντρόφους μου είχα πάντα την απορία αν αντιλαμβάνονταν έστω και στοιχειωδώς την κατάσταση. Ο Λαφαζάνης ήταν ένας από αυτούς», αναφέρει ο Τσίπρας. Η κρίσιμη στιγμή έρχεται λίγο πριν την προκήρυξη του δημοψηφίσματος, στο υπουργικό συμβούλιο, όταν ο Λαφαζάνης εισηγείται έλεγχο των «βασικών κρίκων του κράτους» και μετάβαση σε εθνικό νόμισμα. Για τον Τσίπρα, αυτή η στάση φανέρωσε πλήρη απομάκρυνση από την πραγματικότητα. Η ρήξη που ακολούθησε μετά τις 17 ώρες διαπραγμάτευσης -με την αποχώρηση του Λαφαζάνη, μιας σημαντικής ομάδας βουλευτών του Αριστερού Ρεύματος και της Ζωής Κωνσταντοπούλου, χωρίς να ψηφίσουν το τρίτο μνημόνιο-, στην ουσία ανάγκασε τον Τσίπρα (που πέρασε το πρόγραμμα με τις ψήφους της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και του Ποταμιού) σε πρόωρες εκλογές τον Σεπτέμβριο.
Γιάνης Βαρουφάκης
Ο Τσίπρας αναφέρεται εκτενώς στον Βαρουφάκη, τον οποίο χαρακτηρίζει «περισσότερο σελέμπριτι και λιγότερο οικονομολόγο», τον οποίο επέλεξε γιατί ήθελε να ασκήσει επιθετική διαπραγματευτική τακτική απέναντι στους θεσμούς -και ο Βαρουφάκης εκπροσωπούσε την διεύρυνση. Η επιλογή του αποδείχθηκε πολιτικά δαπανηρή, με τον Τσίπρα να παραδέχεται πως «υποτίμησε τον ανθρώπινο παράγοντα», τον ρόλο της προσωπικότητας και να επικαλείται το ρητό «αρχή άνδρα δείκνυσι».
Από τον Απρίλιο του 2015 και μέχρι την αντικατάστασή του από τον Ευκλείδη Τσακαλώτο το βράδυ του δημοψηφίσματος, τα ηνία της διαπραγμάτευσης επί της ουσίας είχε πάρει ο Τσακαλώτος και ο Γιώργος Χουλιαράκης, με τον οποίο ο Βαρουφάκης είχε συγκρουστεί σχεδόν ανοιχτά. Παρόλα αυτά, ο Τσίπρας ομολογεί πως, στην αρχή, «είχε ευχαριστηθεί» το διάσημο «ουάου» του Γερούν Ντάισελμπλουμ στην συνάντησή του με τον έλληνα υπουργό Οικονομικών στις αρχές του χρόνου.
Ο Τσίπρας ξεκαθάρισε από πολύ νωρίς στον υπουργό Οικονομικών του ότι δεν επιδίωκε Grexit (του απαντούσε «δεν θα φύγουμε από το ευρώ, θα τυπώσουμε παράλληλο νόμισμα»). Οι κινήσεις του Βαρουφάκη ωστόσο και το ύφος των δηλώσεών του κλιμάκωσαν τη σύγκρουση με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς -κάποια στιγμή, ο Τσίπρας του ζήτησε να του εξηγήσει τις λεπτομέρειες. Βρήκε το σχέδιο με τα κουπόνια πρόχειρο και ήξερε πως επί της ουσίας ο Βαρουφάκης μιλούσε για ένα εσωτερικό νόμισμα πληρωμής που δεν θα γινόταν ποτέ δεκτό από τους θεσμούς και θα σήμαινε ντε φάκτο έξοδο από το ευρώ. «Με την προχειρότητα αυτή για μένα τελείωσε η συζήτηση».
Ευκλείδης Τσακαλώτος
Μπορεί ο Ευκλείδης Τσακαλώτος να αποδείχτηκε πολύτιμος σύμμαχος στις διαπραγματεύσεις με τους εταίρους, όμως εσωκομματικά οι σχέσεις του με τον Τσίπρα δεν ήταν οι καλύτερες: «Αβυσσος η ψυχή των ανθρώπων», σχολίασε στην «Ιθάκη» ο πρώην πρωθυπουργός για την απουσία του Τσακαλώτου από την περίφημη εκδήλωση στο Ζάππειο για την ελάφρυνση του χρέους -όταν ο Τσίπρας φόρεσε για πρώτη φορά γραβάτα.
Μετά την ήττα του 2019, την περίοδο που η εσωκομματική τάση με εκφραστή τον Πολάκη απέδιδε στην τακτική του «μαξιλαριού» την απομάκρυνση της μεσαίας τάξης από τον ΣΥΡΙΖΑ, ο Βούτσης, ο Τσακαλώτος, ο Βίτσας, ο Παπαδημούλης, ο Λάμπρου και ο Δρίτσας ανακοίνωσαν στον Τσίπρα την δημιουργία της εσωκομματικής τάσης «Ομπρέλα», η οποία ήταν αντίθετη, κατά τον πρώην πρωθυπουργό «στον μετασχηματισμό του ΣΥΡΙΖΑ» και στον ίδιο, που τον στήριζε. Απέναντι στην «Ομπρέλα» δραστηριοποιήθηκε ένα άλλο μπλοκ (Παππάς, Πολάκης, Τζάκρη), που υποτίθεται συμφωνούσαν με το σχέδιο επανεκκίνησης, αλλά βασικά συγκρούονταν με την «Ομπρέλα».
«Οι μεν υποστήριζαν ένα ακόμα κλειστό μεν, αλλά σοβαρό και μετρημένο. Οι δε πρότειναν μία πιο λαϊκή, σκληρή, αντιδεξιά γραμμή, βασισμένη κυρίως την ανάδειξη σκανδάλων και την καταγγελία. Οι μεν πρόσφεραν μια πιο ψύχραιμη επιχειρηματολογία, αλλά συχνά δυσνόητη και ελιτιστική. Οι δε μιλούσαν μια γλώσσα κατανοητή, αλλά εξέπεμπαν ένα λόγο επιθετικό, συχνά τοξικό, σε μια περίοδο που οι πολίτες ήθελαν ηρεμία και όχι οξύτητα. Μια σύγκριση του Πολάκη με τον Τσακαλώτο μπορεί ίσως να αποδώσει καλύτερα αυτή τη διαφορά ύφους και κουλτούρας», αναφέρει ο Τσίπρας, μιλώντας για προσωπικές στρατηγικές και φιλοδοξίες είτε φορούσαν επαναστατικό μπερέ είτε κοστούμι «αστικής αυτοπεποίθησης».
Παύλος Πολάκης
Ο Πολάκης παρουσιάζεται ως ο πιο «αστάθμητος παράγοντας» των εσωκομματικών ισορροπιών μέσα από μια σειρά γεγονότων. Πρώτες οι ενστάσεις του για το σύμφωνο συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια που ο ΣΥΡΙΖΑ πέρασε κυρίως με τις ψήφους του ΠΑΣΟΚ και του Ποταμιού («είπε πως δεν θα είχε μούτρα να εμφανιστεί στους ψηφοφόρους του» και τελικά κρύφτηκε πίσω από μια κολώνα στην Ολομέλεια για να μην τον πιάσει η κάμερα να ψηφίζει) και μετά η καταγγελία για τον Στέλιο Κυμπουρόπουλο της ΝΔ, για την οποία ο Τσίπρας τον κάλυψε και δεν του γύρισε την πλάτη.
Μετά την ήττα του 2019, ο Τσίπρας αναφέρθηκε τις εκβιαστικές απειλές για το ψηφοδέλτιο των Χανίων, που ήθελε να γεμίσει με φιλικές στον ίδιο υποψηφιότητες, τις «εκτός γραμμής» θέσεις για τους εμβολιασμούς (τις οποίες ο Τσίπρας αποδοκίμασε), αλλά και τις διαδικτυακές απειλές προς δημοσιογράφους και δικαστικούς που παραλίγο να του κοστίσει την διαγραφή του. Γλίτωσε από την αναμπουμπούλα που προκάλεσε η τραγωδία των Τεμπών. «Του είπα ότι αν ανακαλούσε δημόσια, θα συζητούσαμε το θέμα του στην ΠΓ. Τις επόμενες μέρες, πράγματι, έστειλε επιστολή στην ΠΓ με την οποία ανακαλούσε και αναλάμβανε την ευθύνη. Ετσι διασώθηκε η θέση του στο ψηφοδέλτιο».
Νίκος Παππάς
Κάποτε ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του Τσίπρα, ο Νίκος Παππάς στην «Ιθάκη» συνδέεται με τον διαγωνισμό των τηλεοπτικών αδειών, για την οποία ο Τσίπρας σε κάποιο βαθμό αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη για μια «επιδεικτικά επιθετική διαδικασία» («η οργή», που εξηγεί πως είχαν στον ΣΥΡΙΖΑ από την κακομεταχείριση των ΜΜΕ, «δεν είναι καλός σύμβουλος»), αλλά αποδίδει εμφανώς ένα κομμάτι των χειρισμών στον ίδιο τον Παππά, όχι μόνο για τις λεπτομέρειες του διαγωνισμού (όπως ο αριθμός των αδειών και η επιθετική προσέγγιση) αλλά κυρίως για την υπόθεση Καλογρίτσα, που οδήγησε και στην καταδίκη του.
Μετά το 13-0, σύμφωνα με τον Τσίπρα, «δεν έδειξε καμία διάθεση να θέσει ζήτημα παραίτησης, προσωρινής αποχής ή έστω να αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο να αποσυρθεί από την πρώτη γραμμή, ενόψει εκλογών. Ούτε και εγώ απ’ την πλευρά μου προχώρησα σε τέτοια συζήτηση (…) Εκ των υστέρων, εκτιμώ ότι έπρεπε τότε να του ζητήσω να διευκολύνει, κυρίως το κόμμα, αλλά και τον εαυτό του, αποσύροντας ο ίδιος την υποψηφιότητά του. Και αυτό, γιατί είχε επιδείξει σε όλη αυτή τη διαδικασία απαράδεκτη επιπολαιότητα».
Στις εσωκομματικές συγκρούσεις, ο Παππάς τοποθετείται απέναντι από την «Ομπρέλα», στους ίδιους άξονες με τον Πολάκη, σε μια κόντρα ύφους και κουλτούρας που συνέβαλε στον εκφυλισμό των εσωτερικών διαδικασιών. Υπενθυμίζεται πως οι δυο τους στήριξαν τον Στέφανο Κασσελάκη απέναντι στην Εφη Αχτσιόγλου, στον δεύτερο γύρο των πρώτων εσωκομματικών εκλογών της μετά-Τσίπρα εποχής.
Εφη Αχτσιόγλου
Η Εφη Αχτσιόγλου ανέλαβε το υπουργείο Εργασίας όταν ο Αλέξης Τσίπρας αποφάσισε να κάνει άνοιγμα στη νέα γένια και να τους εμπιστευθεί σημαντικές θέσεις ευθύνης. Μετά την πρώτη ήττα του 2023, ο Τσίπρας αποκαλύπτει πως είχε ήδη αποφασίσει πως θα παραιτηθεί. Στράφηκε τότε στην Αχτσιόγλου για να της προτείνει να αναλάβει επικεφαλής της καμπάνιας, ως μελλοντική επικεφαλής της ΚΟ και ως υποψήφια πρωθυπουργός -ο Τσίπρας θα παρέμενε πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ μέχρι τις καταστατικές διαδικασίες.
Εκείνη ζήτησε χρόνο να το σκεφτεί και μετά αρνήθηκε, επικαλούμενη -με βάση την μαρτυρία Τσίπρα- ότι δεν αισθανόταν έτοιμη και το γεγονός ότι είχε ένα μικρό παιδί. «Απογοητεύτηκα (…) Αργότερα κατάλαβα πως η Έφη αρνήθηκε γιατί πίστευε πως μόνη της, παίρνοντας αποστάσεις από μένα, θα μπορούσε να υπερβεί τα προβλήματα εντός του ΣΥΡΙΖΑ και να πείσει τα μέλη του παρουσιάζοντας μια φρέσκια υποψηφιότητα», σχολιάζει. «Χωρίς να δίνει την εντύπωση πως ήταν υπό την κηδεμονία μου. Αποδείχτηκε ότι υποτίμησε την κατάσταση και την σημασία της δικής μου στήριξης».
Αργότερα παρά τις εκκλήσεις τα παρέμβει στην μάχη μεταξύ Κασσελάκη και Αχτσιόγλου, ο Τσίπρας δεν πήρε θέση -πολλοί του καταλόγισαν πως έτσι στήριξε εμμέσως εκείνον που τελικά εξελέγη. Όταν δημοσιοποιήθηκε η ψευδής είδηση πως η Αχτσιόγλου είχε στείλει απειλητικό μήνυμα στον πρώην πρωθυπουργό, ο ίδιος στην αρχή αντιστάθηκε στις πιέσεις να το διαψεύσει: «Αν δεν μπορεί να νικήσει τον Κασσελάκη, πώς θα μπορέσει να νικήσει τον Μητσοτάκη;», είπε, επισημαίνοντας πως κάποιοι «έψαχναν άλλοθι σε μένα για τις δικές τους αδυναμίες». Τελικά, διέψευσε την απειλή μέσω διαρροής, αλλά δεν στάθηκε ικανό να αλλάξει το αποτέλεσμα.
Αλέξης Χαρίτσης
Μετά τις δεύτερες εκλογές του 2023, τον Ιούνιο, ο Τσίπρας συνέχισε να ψάχνει λύση ομάλης μετάβασης και στράφηκε στον μετριοπαθή πρώην υπουργό Αλέξη Χαρίτση, τον οποίο φώναξε στο Σούνιο για να του ζητήσει να κατέβει υποψήφιος πρόεδρος στις εσωκομματικές: «Καθίσαμε στο μπαλκόνι, ήταν απόγευμα, την ώρα που δύει ο ήλιος, αλλά έκανε ακόμα πολλή ζέστη. Χωρίς περιστροφές του ανακοινώσω την απόφαση μου να παραιτηθώ. Και του ζήτησα να δεχτεί να γίνει υποψήφιος για επόμενος πρόεδρος του κόμματος», αφηγείται ο Τσίπρας. «Του εξήγησα ότι θα ήταν μια επιλογή που θα μπορούσε να κρατήσει το κόμμα ενωμένο. Το εκμυστηρεύτηκα όσα είχαν συμβεί με την Έφη και κατέληξα: “Μόνο η δική σου υποψηφιότητα μπορεί να βρει ευρύτερη αποδοχή”».
Ούτε αυτή τη φορά τα πράγματα πήγαν όπως τα ήθελε ο πρώην πρωθυπουργός, μιας που ο Χαρίτσης αρνήθηκε: «Στο άκουσμα της απόφασης μου να φύγω και ακόμα περισσότερο στην πρόταση μου να θέσει υποψηφιότητα, σκοτείνιασε. Μου είπε, τελικά, ότι δεν αισθάνεται έτοιμος να αναλάβει ένα τόσο μεγάλο βάρος. Και μου ζήτησε να μην παραιτηθώ».
Στέφανος Κασσελάκης
Ο Κασσελάκης εμφανίστηκε, σύμφωνα με τον Τα)ίπρα, ως «τιμωρός με το αγγελικό πρόσωπο». Στον ίδιο και την σύντροφό του, Μπέτυ Μπαζιάνα, είχε φανεί υπερφίαλος όταν, σε μια προσωπική τους συνάντηση όχι μόνο ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του για την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά αναρωτήθηκε πως είναι να μεγαλώνεις παιδιά στο Μαξίμου. Κι όμως, κέρδισε, με τον Τσίπρα να θεωρεί πως ο κόσμος του ΣΥΡΙΖΑ έψαχνε τρόπο να τιμωρήσει τον κομματικό πατριωτισμό.
Ο Κασσελάκης έπαιξε με όρους πολιτικού μάρκετινκ: «Εργαλειοποίησε στο έπακρο την απόφασή μου να μείνω ουδέτερος στην εσωκομματική διαδικασία και την απόφαση των αντιπάλων του να πάρουν αποστάσεις από εμένα. Έβγαινε κάθε τόσο να κάνει δηλώσεις υπεράσπισης του έργου και της παρακαταθήκης μου, συνδέοντας την υποψηφιότητά του με μένα με την περίφημη δήλωση “ο Τσίπρας με φύτεψε”», τόνισε, περιγράφοντας πως, την ίδια στιγμή, οι αντίπαλοί του «αντί να απαντήσουν επί της ουσίας στον Κασσελάκη, υπερασπιζόμενοι το δικό μου έργο που ήταν και δικό τους έργο, του έκαναν αντιπολίτευση τα δευτερεύοντα, αποσιωπώντας ακόμα και το όνομά μου, που εκείνος έκλινε σε όλες τις πτώσεις (…) Όταν όμως το κύμα υποστήριξης του Κασσελάκη έγινε τσουνάμι, με θυμήθηκαν, αλλά ήταν πια αργά. Ακόμα και να ήθελα να παραλάβω την απόφαση μου και να παρέμβω, δεν θα μπορούσα πια να αλλάξω την ροή των πραγμάτων».
Στα εσωκομματικά του ΣΥΡΙΖΑ ο Τσίπρας παρενέβη για τελευταία φορά στο συνέδριο του Φεβρουαρίου του 2024, προτρέποντας τους συνέδρους να πάνε ξανά σε εσωκομματικές κάλπες όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Η πρότασή του απορρίφθηκε, η ψυχική απόσταση με το κόμμα του μεγάλωσε -με αποτέλεσμα, σχεδόν έναν χρόνο μετά, την παραίτησή του από την ΚΟ.
Στην «Ιθάκη» δεν γίνεται καμία αναφορά στην ανατροπή του Κασσελάκη από την Κεντρική Επιτροπή και στο περίφημο συνέδριο «στο μπουζουξίδικο», που είχε ως αποτέλεσμα νέες εκλογές και την ανάδειξη του Σωκράτη Φάμελλου.