Την ανάγκη δημιουργίας ενός μόνιμου μηχανισμού αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας των φοροαπαλλαγών επισημαίνει η Κομισιόν μέσα από την έκθεση «Mind the Gap» στην οποία καταγράφεται η πρόοδος της Ελλάδας στον περιορισμό της φοροδιαφυγής και στη μείωση του «κενού ΦΠΑ». Την ίδια ώρα όμως, χτυπάει καμπανάκι για την παραοικονομία και τις ληξιπρόθεσμες οφειλές των φορολογούμενων προς το Δημόσιο.
Στο μέτωπο των φοροαπαλλαγών, η Κομισιόν καταγράφει 1.116 περιπτώσεις για το 2023, με συνολικό κόστος 18,82 δισ. ευρώ, περίπου το 31% των συνολικών φορολογικών εσόδων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις απαλλαγές ΦΠΑ, οι οποίες, όπως υπογραμμίζεται, συχνά έχουν «αντίστροφα προοδευτικό» χαρακτήρα, αφού τα αγαθά με μειωμένο συντελεστή δεν καταναλώνονται κυρίως από τα χαμηλά εισοδήματα. Αν και η έκθεση αναγνωρίζει ότι οι φοροαπαλλαγές στο εισόδημα φυσικών προσώπων συμβάλλουν στη μείωση των ανισοτήτων, επισημαίνει ότι ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός τους και το δημοσιονομικό τους βάρος καθιστούν αναγκαία τη θεσμοθέτηση ενός μόνιμου συστήματος αξιολόγησης της αποτελεσματικότητάς τους.
Στα 3 δις. ευρώ το «κενό ΦΠΑ»
Στην έκθεση, καταγράφεται η πρόοδος της Ελλάδας το 2023 στον περιορισμό της φοροδιαφυγής και τη μείωση του κενού ΦΠΑ, της διαφοράς δηλαδή μεταξύ των εσόδων που θεωρητικά θα μπορούσε να εισπράξει το δημόσιο και στα πραγματικά εισπραττόμενα έσοδα από ΦΠΑ. Το κενό ΦΠΑ περιορίστηκε στα 3 δισ. ευρώ ή 11% από 12,4% το 2022. Ωστόσο, παραμένει υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (9,5%) αλλά σημαντικά μειωμένο έναντι του 2019, όταν έφτανε το 24%.
Σύμφωνα με την έκθεση η Ελλάδα χάνει πολύ μεγάλο μέρος των δυνητικών εσόδων από ΦΠΑ, περισσότερο από σχεδόν κάθε άλλη χώρα στην ΕΕ, επειδή χρησιμοποιεί πολλούς μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ, έχει πολλές απαλλαγές ενώ εφαρμόζει εθνικές πολιτικές που μειώνουν τον ΦΠΑ σε διάφορους τομείς. Όπως τονίζει, το «VAT policy gap» (έλλειμμα πολιτικής ΦΠΑ) είναι πολύ υψηλό στην Ελλάδα καθώς το 2023 ήταν το δεύτερο υψηλότερο στην ΕΕ, φτάνει το 57% των ιδανικών εσόδων που θα μπορούσε θεωρητικά να εισπράξει το κράτος (29 δισ. ευρώ) και είναι μεγαλύτερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (51%).Επίσης οι απαλλαγές που συνδέονται με τον ΦΠΑ το 2023 κόστισαν 7 δισ. Ευρώ. Μάλιστα όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση «εάν κανένα προϊόν ή υπηρεσία δεν εξαιρούνταν από τον ΦΠΑ και δεν εφαρμόζονταν μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ, το έλλειμμα πολιτικής ΦΠΑ θα ήταν 0%.
Χρέη στο Δημόσιο
Οι εκκρεμείς φορολογικές οφειλές αποτελούν σημείο ανησυχίας για την Ελλάδα, διαπιστώνει η έκθεση. Με ποσοστό 159% των συνολικών καθαρών εσόδων που εισπράχθηκαν, οι εκκρεμείς φορολογικές οφειλές παρέμειναν μεταξύ των υψηλότερων στην ΕΕ (30,7 % κατά μέσο όρο) το 2023. Το ποσοστό των εισπρακτέων οφειλών σε σύγκριση με το σύνολο των οφειλών παρέμεινε υψηλό κατά τα έτη 2018 έως 2023, αν και σημειώθηκε μικρή μείωση (από 81,6 % σε 75,2 %). Η διαγραφή φορολογικών οφειλών είναι δυνατή σε περιοριστική βάση υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις που σχετίζονται με μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί για την είσπραξη του χρέους και την οικονομική κατάσταση του οφειλέτη. Επί του παρόντος, δεν υπάρχει συνεργασία ούτε ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών είσπραξης φόρων και των διαχειριστών αφερεγγυότητας (δικαστήρια και επαγγελματίες αφερεγγυότητας).
Παραοικονομία
Η παραοικονομία στην Ελλάδα εκτιμάται στο 21% του ΑΕΠ (2022), ποσοστό 3,7 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (17,6%). Παρά τη μείωση από το 24% του 2012, η πρόκληση παραμένει σημαντική, με τον τομέα των αυτοαπασχολούμενων να αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της παραοικονομίας.