Οχι, δεν είναι μόνον η απέλπιδα προσπάθεια της ΕΕ να πλησιάσει σε ανταγωνιστικότητα την Κίνα μέσα από τη συρρίκνωση επιτευγμάτων της όπως το κοινωνικό κράτος. Ούτε η κάθε μορφής περιοριστική πολιτική στις δαπάνες του δημόσιου τομέα, που ασφαλώς και δεν μπορεί πλέον να δεσπόζει όπως στο παρελθόν. Αυτό που κάνει τη σημερινή Ευρώπη να έχει αποκτήσει ξαφνικά μία αίσθηση ότι αφήνει πίσω της τις πιο μεγάλες από τις κατακτήσεις της κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας της, για τις οποίες χύθηκε πολύ αίμα, έρχεται επίσης από την ιστορία της, όμως από πολύ πιο παλιά: από τους «σκοτεινούς χρόνους» και μία από τις πρώτες ενωσιακές απόπειρες (υπήρξαν αρκετές) τμήματός της που σήμερα μεγάλο μέρος του ανήκει στην ΕΕ, όπου το μόνο που μετρούσε ήταν και πάλι η οικονομία. Αυτή, ήταν η πρώτη ομοιότητα. Υπήρχαν και άλλες με τη μεσαιωνική Χανσεατική Ενωση, που μοιάζει πλέον σαν να έχει δώσει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο υπήρξε στη Γηραιά Ηπειρο γενετικό υλικό στο νυν εγχείρημα.
Σε τι θυμίζει λοιπόν έντονα εκείνη η παράξενη δομή τη σημερινή;
Πρώτον, στο προαναφερθέν, ότι το μοναδικό της πεδίο ήταν η οικονομία, ουσιαστικά το εμπόριο ως μέλημα πρωτίστως των συντεχνιών. Δευτερογενώς και μόνον για τη διασφάλισή του, είχε αναπτυχθεί μία μορφή αμυντικού μηχανισμού με αυτό το κέντρο βάρους: ο σκοπός ήταν να μπορούν οι πόλεις, κυρίως της Βόρειας και της Βαλτικής Θάλασσας που μετείχαν στην Ενωση να κινούν ελεύθερα τα προϊόντα τους, χωρίς απειλές. Οι πόλεις αυτές ανήκαν στη βορειοδυτική και την κεντρική Ευρώπη, με έμφαση φυσικά στη Γερμανία, αλλά και στην Ολλανδία, που έδιναν τον τόνο – δεν θυμίζει κάτι αυτό;
Καρδιά και κινητήριος δύναμη της Ενωσης υπήρξαν το Λίμπεκ και το Αμβούργο – επίσης, τηρουμένων των αναλογιών, καθώς τότε δεν υπήρχε φυσικά ακόμα Γερμανία όπως διαμορφώθηκε αιώνες αργότερα, δηλαδή ενωμένη και ισχυρή υπό την Πρωσία και τον Μπίσμαρκ. Η Χανσεατική Ενωση, που το όνομά της προέρχεται από βόρειες παραλλαγές της λέξης «νηοπομπή», άκμασε περίπου από το 1150 για σχεδόν τρεις αιώνες, ενώ εξαφανίστηκε πλέον κατά τον 16ο αιώνα. Εως τότε, έφτιαξε δικούς της νόμους και κανονισμούς, πέρα και πάνω από εκείνους των πόλεων που μετείχαν και διάφορους ad hoc στρατούς. Εγινε δηλαδή, μία ψευδής μορφή ομοσπονδίας, ή συνομοσπονδίας, με κέντρο το εμπόριο αλλά με πλήρη αδιαφορία για την πολιτική της διάσταση: την εμβάθυνση όπως θα λέγαμε σήμερα. Και αυτή είναι η επόμενη και εξαιρετικά σημαντική ομοιότητά της με την ΕΕ. Ομοιότητα που σπανίζει ιστορικά, αλλά που σήμερα έχει καταστεί κυρίαρχη στη Γηραιά Ηπειρο, όπως τότε στο βόρειο τμήμα της.
Αφησε πολλά σημάδια
Αυτές οι πόλεις ενώθηκαν στενά για τα οικονομικά τους συμφέροντα, όμως ποτέ δεν συνέστησαν κράτος με όλες τις λειτουργίες του. Η ανισορροπία της δομής τους μεταξύ της πολιτικής και της οικονομικής λειτουργίας, συνέβαλε ουσιωδώς στην εξαφάνιση τελικά της Ενωσης, η οποία, μεταξύ των άλλων, αντιμετώπισε και μία σειρά εχθρών που επίσης σήμερα είναι παρόντες, όπως οι Ρώσοι. Ετσι, η Χανσεατική Ενωση, ενώ σημείωσε σπουδαία οικονομικά επιτεύγματα, που θα μπορούσαν να της επιτρέψουν να οικοδομήσει ένα μέλλον, δεν το κατάφερε. Αφησε όμως πίσω της πολλά σημάδια από το πέρασμά της από τον κόσμο, όπως την περίφημη γοτθική αρχιτεκτονική των μεγάλων κατασκευών της, ιδίως των ναών της, που συναντά κανείς και σήμερα ακόμα, ιδίως στη βόρεια Γερμανία, αν και όχι μόνον – θα ήταν πάντως εντονότερο αυτό το στίγμα αν δεν είχαν μεσολαβήσει οι βομβαρδισμοί του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ιδίως από τη βρετανική ΡAF με επιμονή του Τσόρτσιλ, ακόμα και στο τέλος του Πολέμου – στην Αγγλία άλλωστε ήταν που οι Χανσεάτες είχαν κάνει και τη μεγαλύτερη επιτυχία τους όταν κατάφεραν να πάρουν απαλλαγή από τα διόδια αλλά και άδεια να πηγαίνουν να πουλούν τα προϊόντα τους στα πανηγύρια της χώρας, από τον Ερρίκο Β’. Ομως, όπως και με το Brexit, και αυτή η ιστορία είχε κάποτε ένα τέλος.
Η Ενωση δεν ενδιαφέρθηκε ούτε για την ενοποίησή της, ούτε για τους ανθρώπους της, παρά μόνον για τα προϊόντα της. Και δεν άντεξε στον χρόνο. Η σημερινή ΕΕ, έχει κάνει τους λαούς της να στρέφονται σε ακραίες «λύσεις» γιατί πλέον νιώθουν και εκείνοι ακριβώς το ίδιο. Και, πράγματι, όπως και η Χανσεατική Ενωση, και η ΕΕ, που επίσης κινείται πλέον εδώ και πολύ καιρό πια από τη Γερμανία και τις βόρειες ισχυρές οικονομίες, δεν θέλει να αποκτήσει μορφή αληθινής ένωσης: να γίνει και πολιτική ένωση. Είναι η ίδια μοιραία κοντόφθαλμη αναπηρία, την οποία όλα πλέον δείχνουν ότι θα πληρώσει τελικά και αυτή με το ίδιο νόμισμα, καθώς αυτή η ατελής μορφή την καθιστά κάθε μέρα όλο και πιο ευάλωτη εσωτερικά και εξωτερικά.
Οι Χανσεάτες πολέμησαν με τα δικά τους μέσα τους εχθρούς τους. Ομως, πόσους και ποιους μπορείς να νικήσεις με τους στόλους αυτούς; Εντάξει τους πειρατές. Αλλά τα κράτη; Κάποτε θα έρθει το τέλος. Και όχι μόνον επί του πεδίου, αλλά και από μέσα: εξίσου δεν θέλησαν, ίσως ως ένα βαθμό και δεν ήταν δυνατόν, να ενωθούν πραγματικά – είχαν βέβαια και την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία πάνω απ’ το κεφάλι τους. Και έτσι έμειναν στον ατελή, ανεπαρκή, εντελώς ατελέσφορο σε κάθε εποχή ρόλο του να μαζεύουν πλούτο από το εμπόριο – ρόλο ασφαλώς ρηχό για να αντέξει στον χρόνο. Και, σίγουρα ακατάλληλο για τον 21ο αιώνα που τον έχει αντιγράψει περίπου ως ευαγγέλιο η σημερινή παραπαίουσα Ευρώπη του Βερολίνου.