Υπάρχουν δύο ζητήματα σε σχέση με την υπόθεση των υποκλοπών, τα οποία δεν πρέπει να παραλείπουμε να αναδεικνύουμε.
¢ Πρώτο ζήτημα: Διατυπώνεται το επιχείρημα ότι με τα νέα τεχνολογικά δεδομένα τα κινητά όλων, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, παρακολουθούνται κι έτσι το απόρρητο έχει πλέον χάσει τη σημασία του. Το επιχείρημα αυτό συνιστά μια υπεραπλουστευμένη γενίκευση, που προδίδει άγνοια ή σκοπιμότητα.
Στο Διαδίκτυο παρακολουθείται, βέβαια, η περιήγηση των χρηστών με τα γνωστά cookies, εφόσον όμως οι χρήστες συναινέσουν, όχι εν κρυπτώ. Επίσης δεν παρακολουθείται το περιεχόμενο των ηλεκτρονικών επιστολών και μηνυμάτων που οι πάροχοι ηλεκτρονικής επικοινωνίας οφείλουν να κρυπτογραφούν. Επιπλέον, η παρακολούθηση της περιήγησης των χρηστών (tracking) γίνεται μόνον για εμπορικούς σκοπούς, δηλαδή για την προβολή διαφημίσεων στο καταναλωτικό κοινό, όχι για σκοπούς πολιτικής χειραγώγησης. Ακόμη κι έτσι, η σχετική δραστηριότητα έχει και πάλι υπαχθεί σε αυστηρούς ευρωπαϊκούς κανόνες, την τήρηση των οποίων εποπτεύει το ευρωπαϊκό δίκτυο των ανεξάρτητων Αρχών προστασίας δεδομένων.
Οταν οι παραπάνω τεχνικές παρακολούθησης επιχείρησαν να επεκταθούν στον επηρεασμό όχι της καταναλωτικής, αλλά της πολιτικής βούλησης των χρηστών, για πρώτη φορά με το σκάνδαλο Cambridge Analytica, το αμερικανικό Κογκρέσο κάλεσε τον ιδρυτή του Facebook να δώσει εξηγήσεις σε δημόσια συνεδρίαση για τη διαρροή δεδομένων και για το πώς θα προστατέψει τους χρήστες στο μέλλον.
Με δυο λόγια, οι δυτικές δημοκρατίες αντιδρούν στην υποκλοπή δεδομένων, αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο χειραγώγησης και δεν επιδεικνύουν θεσμική απάθεια ή κυνισμό.
Ακόμη, όμως, κι εάν δεχτούμε ότι στις νέες τεχνολογικές συνθήκες είμαστε όλοι διαρκώς εκτεθειμένοι σε νέους κινδύνους, κανένας από αυτούς δεν μπορεί να συγκριθεί με τους κινδύνους από το Predator. Κατ’ αρχάς, το λογισμικό Predator οδηγεί σε ολική παρακολούθηση – και εκτός ηλεκτρονικού περιβάλλοντος – και προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Επειτα, χρησιμοποιήθηκε από ένα κέντρο (ακόμη) άγνωστης και ανέλεγκτης ιδιωτικής εξουσίας, όχι δηλαδή από την Google ή το Facebook που υπόκεινται πλέον σε κάποια δημόσια λογοδοσία. Τέλος, όταν παρακολουθούνται δημοσιογράφοι και υπουργοί, όπως με το Predator, και όχι οι αγορές μου στο Διαδίκτυο, είναι προφανές ότι στο στόχαστρο είναι η δημοκρατία και οι θεσμοί της. Οι κίνδυνοι, λοιπόν, από την υπόθεση Predator είναι πολιτειακοί. Η δικαιοσύνη, στη σχετική δίκη, πρέπει να αποκαλύψει τους διακινητές του παράνομου λογισμικού, καθώς και ποια συμφέροντα εξυπηρετούσαν. Η αποκάλυψη των κινήτρων και των ωφελούμενων από τις παρακολουθήσεις αυτές είναι θέμα δημοκρατίας.
¢ Δεύτερο ζήτημα: Διατυπώνεται η άποψη ότι, όταν η παρακολούθηση γίνεται από το κράτος για λόγους εθνικής ασφάλειας, μόνη η εμπλοκή της εισαγγελικής Αρχής είναι επαρκής όρος για τη νομιμότητα της παρακολούθησης.
Είναι αναγκαίος, πλην όχι επαρκής όρος. Απαιτείται η εισαγγελική διάταξη περί άρσης του απορρήτου να είναι αιτιολογημένη. Στο δημοκρατικό κράτος δικαίου οι πράξεις της διοικήσεως είναι αιτιολογημένες, όπως και οι δικαστικές αποφάσεις. Τούτο επιβάλλει το Σύνταγμα, το ενωσιακό δίκαιο, καθώς και οι αρχές του ευρωπαϊκού συνταγματικού πολιτισμού. Οι λόγοι εθνικής ασφάλειας πρέπει να καταγράφονται τουλάχιστον στο αίτημα της παρακολούθησης, επί του οποίου στη συνέχεια αποφαίνεται ο εισαγγελέας. Αλλιώς επί ποίας βάσης αποφασίζει ο εισαγγελέας; Πώς θα καταστεί εφικτός ο δικαστικός έλεγχος και ποιο θα είναι το αντικείμενο της ενημέρωσης του παρακολουθούμενου; Πώς θα στοιχειοθετηθεί η τήρηση της αρχής της αναλογικότητας; Οι λόγοι εθνικής ασφάλειας δεν αρκεί, λοιπόν, να βρίσκονται μόνον στον νου του αιτούντος και του παραγγέλλοντος την παρακολούθηση. Εν τέλει, η τυπικότητα στη δράση των οργάνων του κράτους αποτελεί προληπτική εγγύηση της δημοκρατικής λειτουργίας τους.
Η Βασιλική Χρήστου είναι επίκουρη καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ