Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και πρώην ειδική γραμματέας του υπουργείου Παιδείας «Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης» επί κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, αποκάλυψε πρόσφατα την παιδαγωγική που οδήγησε στην επιτυχημένη πορεία των παιδιών της σε σημαντικό εκπαιδευτικό ίδρυμα της Αμερικής. Το μυστικό της εκπλήρωσης της μητρικής φιλοδοξίας ήταν τα παιδιά της «να μην έχουν ποτέ ελεύθερο χρόνο, να μαθαίνει από τους καθηγητές διακριτικά τα πάντα, και όταν μιλούσαν πολύ στο τηλέφωνο να διακόπτει τη συνομιλία με ένα μυστικό κουμπί που είχε τοποθετήσει στο υπόγειο του σπιτιού».
Ο ελεύθερος χρόνος λοιπόν δεν είναι, κατά τη βουλευτή, σοβαρή απασχόληση. Είναι όμως έτσι; Στον ελεύθερο χρόνο τους παιδιά και έφηβοι παίζουν μόνοι ή μαζί με φίλους, ανακαλύπτουν τον κόσμο έξω από τους τέσσερις τοίχους του σπιτιού, κάνουν σπορ, χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, βλέπουν ταινίες, διαβάζουν, ονειροπολούν. Αλλά κυρίως διαλέγουν μόνοι με ποιο τρόπο θα απασχοληθούν ακολουθώντας προσωπικά κίνητρα και δεν είναι υποχρεωμένοι να συμμετέχουν καταναγκαστικά σε δραστηριότητες που οι μεγάλοι οργανώνουν για αυτούς. Εκτός από διασκέδαση και χαρά, στο παιδί που παίζει και σχεδιάζει τον ελεύθερο χρόνο του, ανοίγονται πλήθος προκλήσεων. Ασκεί τη φαντασία του και τη δημιουργικότητά του, αυτοσχεδιάζει, ανακαλύπτει νέες πλευρές του εαυτού του και κρυμμένες δυνατότητες, μαθαίνει να θέτει και να ακολουθεί κανόνες, δοκιμάζει σχέσεις με φίλους και δοκιμάζεται από αυτές. Εξελίσσεται γνωστικά και κοινωνικά. Και κυρίως, πρόκειται για μια συνθήκη χωρίς υλικό κέρδος ή υπολογισμένο όφελος – κάτι που η εποχή μας προωθεί με κάθε μέσο.
Πολύς λόγος γίνεται για την εξέλιξη της Ιρλανδίας και συχνά συγκρίνονται τα επιτεύγματά της με αυτά της Ελλάδας που υπολείπονται. Διαβάζουμε για την «εμπορευματοποίηση της Παιδείας» στην Ιρλανδία η οποία προσανατολίζει στις ανάγκες της οικονομίας, και στην προώθηση των θετικών επιστημών σε βάρος των ανθρωπιστικών. Στην Ιρλανδία όμως υπάρχει μια εκπαιδευτική καινοτομία στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας που καθόλου δεν πείθει ότι η εκπαίδευση ακολουθεί κάποια κοινωνική μηχανική. Ας δούμε αυτήν την παιδαγωγική καινοτομία σε σχέση με την παιδαγωγική που ακολούθησε η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ για να εξασφαλίσει την εκπαιδευτική επιτυχία των παιδιών της.
Στην τέταρτη τάξη της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, δηλαδή κατ’ αντιστοιχία στη δική μας Α’ Λυκείου, οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να επιλέξουν ένα χρόνο εκτός της κανονικής σχολικής τάξης. Μπορούν να επιλέξουν αυτό που αποκαλείται «μεταβατική χρονιά» (ΜΧ) και να συνεχίσουν κανονικά στην επόμενη τάξη. Παρακολουθούν μόνο λίγες ώρες την εβδομάδα μαθήματα αγγλικής και ιρλανδικής γλώσσας και μαθηματικών. Σε αυτά μπορεί να προστεθούν κάποια βραχείας διάρκειας μαθήματα για την κλιματική αλλαγή… μέχρι και Κορεάτικα. Ο υπόλοιπος χρόνος είναι ελεύθερος. Το σχολείο προσφέρει εκδρομές, πεζοπορίες, επισκέψεις σε μουσεία και έργο εκτός σχολείου, στην κοινότητα. Οι μαθητές/τριες αποφασίζουν πώς θα σχεδιάσουν τη απασχόλησή τους και μόνοι τους βρίσκουν πού θα δουλέψουν μια και πολλές εταιρείες, οργανισμοί, μαγαζιά συμβάλλουν στην επιτυχία της ΜΧ. Η καινοτομία αυτή άρχισε να δοκιμάζεται πιλοτικά το 1974 και όπως δήλωνε ο τότε υπουργός Παιδείας ο στόχος ήταν να μπορούν τα παιδιά να αφιερώσουν χρόνο στην προσωπική τους ανάπτυξη και στην υπηρεσία της κοινότητας. Η ΜΧ μπήκε επίσημα στα σχολεία, δημόσια και ιδιωτικά, το 1994 – είκοσι χρόνια αργότερα. Το υπουργείο Παιδείας σήμερα στις νέες κατευθυντήριες οδηγίες υποστηρίζει ότι οι μαθητές/τριες που θα ακολουθήσον τη ΜΧ «θα αναπτύξουν μεγαλύτερες ικανότητες, θα μπορούν να ανταποκρίνονται καλύτερα στην αβεβαιότητα και να διαχειρίζονται την πολυπλοκότητα, θα έχουν την ευκαιρία να καλλιεργήσουν τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα, θα γίνουν πιο ευκολοπροσάρμοστοι, ικανοί και ανθεκτικοί, θα αποκτήσουν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση και θα συμβάλλουν στη θετική και ηθική αλλαγή της κοινωνίας».
Σήμερα 80% των παιδιών επιλέγουν να την παρακολουθήσουν. Και απ’ ό,τι δείχνουν οι καθιερωμένοι μηχανισμοί αξιολόγησης, τα παιδιά βγαίνουν κερδισμένα με ακαδημαϊκά κριτήρια. Στο PISA τα δεκαπεντάχρονα Ιρλανδάκια έχουν την υψηλότερη βαθμολογία στον αναγνωστικό γραμματισμό και είναι πολύ πιο ψηλά από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ στις θετικές επιστήμες και τα μαθηματικά. Ο Cillian Murphy, ο ηθοποιός που θαυμάσαμε στον ρόλο του Οπενχάιμερ, ερωτεύτηκε το θέατρο όταν ήταν μαθητής στη ΜΧ και ο Patrick Collison, πολυδισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας που μεγάλωσε χωρίς πρόσβαση στο Διαδίκτυο, ανέπτυξε τη χρονιά του ελεύθερου χρόνου μια γλώσσα προγραμματισμού Η/Υ που του εξασφάλισε στα δεκαέξι του το κρατικό βραβείο στις επιστήμες.
Τα συμπεράσματα για την αξία ή απαξία του ελεύθερου χρόνου δικά σας. Εγώ στέκομαι στις τολμηρές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, στη σημασία να δοκιμάζονται πιλοτικά, στο θάρρος και την αντοχή στον χρόνο που απαιτούνται για να δούμε αποτελέσματα. Πόσο λείπουν από τους δικούς μας πολιτικούς! Μια καινοτομία που άρχισε μισό αιώνα πριν δίνει καρπούς σήμερα και δείχνει την ανάγκη για αλλαγή του στείρου παραδείγματος στην εκπαίδευση που βασανίζει παιδιά, εκπαιδευτκούς και γονείς.
Η Θάλεια Δραγώνα είναι ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας