Το κίνημα του Γκιουλέν είχε από καιρό συμμαχήσει με την ισλαμιστική κυβέρνηση της Τουρκίας, διεισδύοντας βαθιά στην αστυνομία, την εισαγγελία και το δικαστικό σώμα της χώρας
Το κίνημα του Φετουλάχ Γκιουλέν, του αμφιλεγόμενου Τούρκου κληρικού που από σύμμαχος έγινε εχθρός του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κατάφερε να διεισδύσει στα κέντρα εξουσίας, διαμορφώνοντας την πολιτική σκηνή της Τουρκίας.
Το κίνημα του Γκιουλέν είχε από καιρό συμμαχήσει με την ισλαμιστική κυβέρνηση της Τουρκίας, διεισδύοντας βαθιά στην αστυνομία, την εισαγγελία και το δικαστικό σώμα της χώρας, αναφέρει σε ανάλυσή του το Politico.
Η συμμαχία μεταξύ του Γκιουλέν και του Ερντογάν ήταν ένας βολικός «γάμος» για όσο κράτησε, έως ότου οι δύο πλευρές αρχίσουν να συγκρούονται μεταξύ τους και να επιδίδονται σε μια μάχη που έχει διαμορφώσει τη σημερινή Τουρκία.
Η ιστορία πηγαίνει δεκαετίες πίσω.
Πώς έστησε το δίκτυό του
Ο Γκιουλέν, γεννημένος το 1941, ήταν ιμάμης από την περιοχή Ερζερούμ στη συντηρητική ανατολική Τουρκία. Αναδείχθηκε σε ηγετική φυσιογνωμία ενός κινήματος που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 και σήμερα ασκεί επιρροή σε εκατομμύρια πιστούς, έχοντας υπό τη σκέπη του ένα παγκόσμιο δίκτυο σχολείων, δεξαμενών σκέψης και μέσων ενημέρωσης.
Ως κληρικός με κρατική άδεια στάλθηκε στην παραλιακή πόλη της Σμύρνης τη δεκαετία του 1960 και άρχισε να αναπτύσσει τη δράση του. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ίδρυσε και χρηματοδότησε ένα δίκτυο – κοινών φοιτητικών διαμερισμάτων – απευθύνοντας κηρύγματα σε νέους και σπέρνοντας τους πρώτους σπόρους της αυτοκρατορίας του.
Γνωστός στους οπαδούς του ως Hoca efendi (κύριος ιεροκήρυκας), ο Γκιουλέν συνέχισε να χτίζει μια σταθερή βάση υποστηρικτών, διαμορφώνοντας την αίρεσή του, που ονομάστηκε Hizmet Hareketi (Κίνημα Υπηρεσίας). Μέχρι τη δεκαετία του 1990, μέλη που εκπαιδεύονταν στις δομές του δικτύου του είχαν αρχίσει να βρίσκουν θέσεις σε κρατικά ιδρύματα.
Αν και υπό το άγρυπνο βλέμμα του τουρκικού στρατού, ο Γκιουλέν προσπάθησε να διατηρήσει στενές σχέσεις με τους πολιτικούς και τον επιχειρηματικό κόσμο. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ίδρυσε σχολεία σε τουρκικές χώρες, Βαλκάνια και Αφρική. Ενώ τα ιδιωτικά σχολεία του παρήγαγαν χιλιάδες αποφοίτους κάθε χρόνο, το κίνημα μπόρεσε επίσης να αποκτήσει τον έλεγχο εταιρειών σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων, της υγείας, της εκπαίδευσης και των μέσων ενημέρωσης, χάρη στις ετήσιες συνεισφορές των οπαδών του.
Προς το τέλος της δεκαετίας, ωστόσο, οι τουρκικές αρχές σε έκθεσή τους αποκάλυψαν την επιρροή του κινήματος στον κρατικό μηχανισμό, που οδήγησε σε έρευνα από έναν εισαγγελέα που κατηγόρησε τον Γκιουλέν «ότι προσπαθεί να δημιουργήσει ένα θεοκρατικό κράτος ».
Έτσι, στις 21 Μαρτίου 1999, ο Γκιουλέν έφυγε από την Τουρκία για τις ΗΠΑ — για να μην επιστρέψει ποτέ ξανά.
Λίγο αργότερα, η άνοδος του Ερντογάν στην εξουσία το 2003 έδωσε στο κίνημα του Γκιουλέν την ευκαιρία να αναδείξει την πολιτική του επιρροή από τη σκιά. Ο νέος πρωθυπουργός δεν είχε επιρροή στον κρατικό μηχανισμό και ο Γκιουλέν χρειαζόταν τον Ερντογάν για να βοηθήσει στην εξάπλωση του κινήματος.
Αλλά μέχρι τη δεκαετία του 2010, όταν κοσμικά τμήματα του τουρκικού στρατού και της δικαιοσύνης είχαν εκκαθαριστεί μετά από δίκες όπως εκείνες για την υπόθεση Εργκένεκον και Sledgehammer – – οι εντάσεις μεταξύ των στρατοπέδων Γκιουλέν και Ερντογάν πλησίασαν σε οριακό σημείο.
Το σημείο καμπής ήρθε τον Φεβρουάριο του 2012, όταν ένας εισαγγελέας ζήτησε από τον Χακάν Φιντάν, τότε επικεφαλής της Εθνικής Οργάνωσης Πληροφοριών, να καταθέσει στο δικαστήριο για δεσμούς μεταξύ της υπηρεσίας και του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK).
Η κίνηση στον Φιντάν, το δεξί χέρι του Ερντογάν τότε, εκλήφθηκε ως ευθεία επίθεση στον ίδιο τον πρωθυπουργό.
Στη συνέχεια, τον Δεκέμβριο του 2013, η αστυνομία της Κωνσταντινούπολης συνέλαβε έναν επιχειρηματία, δημάρχους και διάφορους γιους υπουργών της κυβέρνησης με κατηγορίες για δωροδοκία και διαφθορά. Σε αυτή την υπόθεση εμπλέκεται και ο γιος του Ερντογάν, Μπιλάλ.
Αποκαλώντας τις συλλήψεις «βρώμικη επιχείρηση», ο Ερντογάν απομάκρυνε αρχηγούς της αστυνομίας και εισαγγελείς ενώ η κυβέρνησή του ξεκίνησε πόλεμο με τον στενό του σύμμαχο, θεωρώντας τον Γκιουλέν υπεύθυνο για τις αστυνομικές επιχειρήσεις και αποκαλώντας το κίνημά του «παράλληλη δομή».
Η απόπειρα πραξικοπήματος το 2016
Τελικά, μετά την απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν το 2016 – κατά την οποία σκοτώθηκαν περίπου 300 άνθρωποι, το κίνημα Γκιουλέν προστέθηκε στον κατάλογο με τις τρομοκρατικές οργανώσεις της Τουρκίας ως Φετουλαχιστική Τρομοκρατική Οργάνωση.
Ο Σόνερ Τσαγαπτάι, από το Ινστιτούτο της Ουάσιγκτον για την Πολιτική της Εγγύς Ανατολής, πιστεύει ότι ο Γκιουλέν και το κίνημά του προκάλεσαν τη μεγαλύτερη ζημιά στην τουρκική δημοκρατία το 2008, όταν οι εισαγγελείς ισχυρίστηκαν στην υπόθεση Εργκένεκον ότι το τουρκικό βαθύ κράτος σχεδίαζε πραξικόπημα.
Στη συνέχεια, ο Ερντογάν κάλεσε τις ΗΠΑ να εκδώσουν τον Γκιουλέν και η άρνηση της Ουάσιγκτον να το πράξει αποτέλεσε σημαντική πηγή διαμάχης μεταξύ των δύο χωρών.
Ο Τσαγαπτάι πιστεύει ότι ο θάνατος του Γκιουλέν θα μπορούσε τώρα να αφαιρέσει ένα μεγάλο διπλωματικό αγκάθι.
Μετά τον θάνατο του Γκιουλέν, ο Φιντάν, τώρα υπουργός Εξωτερικών, διαμήνυσε ότι θα συνεχίσει να μάχεται ενάντια στο κίνημα : «Ο αρχηγός αυτής της σκοτεινής οργάνωσης είναι νεκρός. Η αποφασιστικότητά μας στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας παραμένει συνεχής. Η είδηση του θανάτου του δεν θα μας οδηγήσει σε εφησυχασμό», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου στην Άγκυρα αυτή την εβδομάδα.
Το ερώτημα τώρα που τίθεται είναι εάν οι Γκιουλενιστές θα καταφέρουν να διατηρήσουν τις δυνάμεις τους και τη ακρά παράδοση στη χειραγώγηση της εξουσίας παρασκηνιακά με τον ιδρυτή και τον πνευματικό τους ηγέτη νεκρό.