Στις Ηνωμένες Πολιτείες λίγο πριν από τις εκλογές, ένας υποψήφιος ακυρώνει πολιτικές συνεντεύξεις προκειμένου να εμφανιστεί με παλαιστές. Στην Ελλάδα παραπονούμαστε για επιλογές lifestyle, ενώ στις περιπέτειες της αξιωματικής αντιπολίτευσης απουσιάζει ο προγραμματικός λόγος. Αν (εγκαταλείποντας την πολιτική) προσπαθούμε να ξεδώσουμε με τηλεόραση, προσκρούομε σε τείχος ριάλιτι. Εχει εξήγηση η γενίκευση της αποβλάκωσης; Μπορεί να σταματήσει ο κατήφορος;
Το κυνήγι της μετριότητας και την απουσία επιλογών εξηγεί η «Οικονομική Θεωρία της Δημοκρατίας»: Ο J. Downs το 1958 εξειδίκευσε ένα μαθηματικό μοντέλο που εξηγούσε πού θα εγκατασταθούν δύο παγωτατζήδες σε πλαζ με ομοιόμορφα διασκορπισμένους λουόμενους. Ενας μόνος του θα κάτσει στη μέση, ελαχιστοποιώντας την (μέση) απόσταση που διανύουν οι πελάτες. Ομως, στην απουσία έξωθεν καταναγκασμού, δύο παγωτατζήδες θα επιλέξουν πάλι τη μέση της παραλίας, ο ένας δίπλα στον άλλο – αποτέλεσμα εμφανώς αναποτελεσματικό.
Μεταφράστε την παραλία σε φάσμα απόψεων – ας πούμε από αριστερά στα δεξιά. Οι παγωτατζήδες είναι τα κόμματα. Το αποτέλεσμα προκύπτει αβίαστα: τα δύο κόμματα, για να μεγιστοποιήσουν την εκλογική τους επιρροή, θα τοποθετηθούν και τα δύο στο μέσο του φάσματος. Οι θέσεις τους θα είναι πανομοιότυπες και θα προσεγγίζουν τις απόψεις του μεσαίου ψηφοφόρου – όπως τουλάχιστον τις φαντάζεται το καθένα. Και αυτό, διότι σε ένα πλειοψηφικό σύστημα το αποτέλεσμα κρίνεται αποκλειστικά από το πού θα κλίνει ο μεσαίος («διάμεσος») ψηφοφόρος. Μιλώντας απλουστευτικά, πλειοψηφική δημοκρατία δεν είναι παρά δικτατορία του μεσαίου ψηφοφόρου. Ο,τι θέλει εκείνος, γίνεται.
Η Οικονομική Θεωρία της Δημοκρατίας μπορεί να είναι απλουστευτική, αλλά εξηγεί σημαντικότατα τμήματα της πραγματικότητας. Τα κόμματα προσπαθούν εναγωνίως να εντοπίσουν την ταυτότητα, τις απόψεις και τις προτιμήσεις του μεσαίου ψηφοφόρου. Εχοντας κάνει αυτό, σπεύδουν να υιοθετήσουν τις απόψεις του, να τον κολακεύσουν, πιθανώς, αν γίνεται, να διορίσουν την κόρη του. Οι ηγέτες δεν ηγούνται, ακολουθούν. Προσαρμόζονται στα καπρίτσια και στις ιδιομορφίες που (τεκμαίρουν ότι) διαθέτει ο μεσαίος ψηφοφόρος.
Υπάρχουν προτάσεις που αλλάζουν τις παραμέτρους του μοντέλου – την εκφώνηση της εκλογικής άσκησης. Για παράδειγμα, ένα τρίτο κόμμα εισάγει μια διαφοροποίηση – ιδίως αν κάποιο κοινό χαρακτηριστικό διακρίνει τους οπαδούς του. Τα προβλήματα του ΣΥΡΙΖΑ θυμίζουν, όμως, ότι αυτό που γίνεται μεταξύ κομμάτων, επεκτείνεται και στο εσωτερικό τους. Ενα περισσότερο αναλογικό σύστημα θεωρητικά προάγει τη συνεννόηση (μεταξύ κομμάτων). Ομως, το Ισραήλ δείχνει ότι ο κατακερματισμός ενισχύει ακραίες απόψεις.
Η λύση, αντιθέτως, βρίσκεται στην ανατροπή του πυρήνα του μοντέλου: Στο ότι η παραλία είναι ομοιόμορφη και οι απόψεις αποκρυσταλλωμένες. Οι εκλογείς διαφέρουν μόνο ως προς μια διάσταση, συνυφασμένη με το DNA τους. Αντιθέτως, αν το άτομο σκέφτεται ως πολίτης, τότε ακούει, σκέφτεται, τον ενδιαφέρει κάτι περισσότερο από κολακεία. Οι πολιτικοί συνδιαλέγονται μαζί του, τον εκπαιδεύουν, εξηγούν γιατί η ζωή είναι περισσότερο από παθητική παρακολούθηση σίριαλ. Αλλιώς, η αποβλάκωση καταλήγει αυτοεπιβεβαιούμενη προφητεία.
Το τελευταίο διάστημα παρατηρούμε σε κάποιες χώρες – αν και όχι στην Ελλάδα – αύξηση συμμετοχής στις εκλογές. Αυτό γίνεται όπου τίθενται ουσιαστικές επιλογές – αποφάσεις που απαιτούν υπεύθυνο πολίτη και όχι χαβαλετζή ευκαιριακό ψηφοφόρο. Αλλού, στις ΗΠΑ λόγου χάριν, ασχολούνται με την ταυτοποίηση, τις γεωγραφικές συντεταγμένες, και, εν τέλει, τη δικαστική ανάκριση του μεσαίου ψηφοφόρου.
Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά