H νίκη του Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από μια ιστορική ψήφο διαμαρτυρίας, έγραψε πρόσφατα ένας βρετανός αναλυτής. Η ψήφος αυτή δεν περιορίζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες, τιμωρεί πολλές εν ενεργεία κυβερνήσεις, αν και θα ήταν λάθος να της προσδοθεί οικουμενικός χαρακτήρας: στις 50 μεγαλύτερες δημοκρατίες, οι απερχόμενες κυβερνήσεις κέρδισαν φέτος τις εκλογές στο 14% μόλις των ανεπτυγμένων χωρών, αλλά στο 73% των αναπτυσσόμενων χωρών. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ποσοστά δημοτικότητας: οι ηγέτες είναι σε γενικές γραμμές μη δημοφιλείς στον ανεπτυγμένο κόσμο, εξακολουθούν όμως να είναι δημοφιλείς στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Το σημερινό κύμα «αντισυστημισμού» δεν είναι λοιπόν ομοιόμορφο, αφορά κυρίως τις μετα-καπιταλιστικές οικονομίες. Ο βασικός του χαρακτήρας είναι οικονομικός: το ύψος του πληθωρισμού, η ακρίβεια, η εκτόξευση των τιμών της ενέργειας ως αποτέλεσμα και των τελευταίων πολέμων, προκαλούν οργή και δυσαρέσκεια. Ομως η διαμαρτυρία που αποτυπώνεται στις κάλπες έχει βαθύτερα αίτια. Συνδέεται με μια απώλεια εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς, με μια δυσπιστία προς τις ελίτ, με μια εντεινόμενη αίσθηση ότι όλα στο παρελθόν ήταν καλύτερα. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι αυτοί που υπόσχονται επιστροφή σε αυτό το παρελθόν βγαίνουν (πρόσκαιρα) κερδισμένοι. Αλλοτε ήταν κυρίως αριστεροί. Σήμερα είναι κυρίως δεξιοί.
Ο αντισυστημισμός στην Ελλάδα υπολογίζεται σε 20% – 25%, ανάλογα με τα κόμματα που περιλαμβάνει κανείς σε αυτή την κατηγορία. Και ο πολιτικός που προσπαθεί τελευταία να τον εκφράσει με πιο επιθετικό τρόπο, εστιάζοντας πρωτίστως στα εθνικά ζητήματα, είναι ο Αντώνης Σαμαράς. Επιλέγοντας να τον διαγράψει, ο Πρωθυπουργός δείχνει να πιστεύει ότι το φαινόμενο είναι μεμονωμένο και ότι, σε κάθε περίπτωση, μπορεί να το ελέγξει. Σε άλλες εποχές, αυτό θα ήταν δεδομένο. Στις σημερινές συνθήκες κατακερματισμού του αντιπροσωπευτικού συστήματος και απορρύθμισης των ιδεολογικών ταυτίσεων, όμως, τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. To κενό που αφήνει η αποσύνθεση της ριζοσπαστικής Αριστεράς δεν αποκλείεται να καλυφθεί, και μάλιστα σχετικά σύντομα, από έναν πολυσυλλεκτικό πόλο με ακροδεξιό προσανατολισμό και αντισυστημική σημαία.
Χρειάζεται λοιπόν προσοχή. Η κυβέρνηση και ο Πρωθυπουργός πρέπει να προσπαθήσουν να ακούσουν τον σφυγμό της κοινωνίας. Η αλαζονεία είναι ο χειρότερος σύμβουλος.