Είχα διαβάσει αρκετά λογοτεχνικά έργα στο χώρο της Ελληνικής Λογοτεχνίας και της Αγγλικής/Παγκόσμιας Λογοτεχνίας όταν άρχισα να αντιλαμβάνομαι και να αποκτώ περαιτέρω γνώσεις για τα λογοτεχνικά έργα που ήταν γραμμένα από τη δική μας ελληνική παροικία. Η επίδρασή τους και το τι αισθάνθηκα αυτή τη φορά δεν ήταν σαν την έκρηξη που αισθάνθηκα πρωτοδιαβάζοντας ελληνική λογοτεχνία, αλλά κάτι εξίσου άμεσο: μια βαθιά αγάπη για αυτά τα ποιήματα και πεζογραφήματα που αντικατόπτριζαν τις εμπειρίες των γονιών μου, τις εμπειρίες της παροικίας μας, τις δικές μου εμπειρίες.
Θυμάμαι τον αγαπημένο μας καθηγητή των νεοελληνικών στις τελευταίες τάξεις του λυκείου, τον απαράμιλλο παιδαγωγό Κυριάκο Αμανατίδη, που κάποια στιγμή μας είπε για ένα περιοδικό που σκεφτόταν να ιδρύσει. Περίπου ένα χρόνο αργότερα, παρουσιάστηκε επίσημα το περιοδικό Αντίποδες. Αυτό το πρωτοποριακό περιοδικό εξακολουθεί να παράγεται και να δημοσιεύεται μισό αιώνα αργότερα! Φυσικά, εμείς ήμασταν σχετικά μικροί και άπειροι όσον αφορά τα θέματα της παροικίας – ήμασταν έφηβοι εκείνη την εποχή – για να καταλάβουμε πλήρως την σημασία αυτής της σημαντικότατης πρωτοβουλίας.
Επίσης κατά μια ενδιαφέρουσα σύμπτωση, χάρη στην σύζυγο του Κυριάκου Αμανατίδη, τη γνωστή συγγραφέα Ντίνα Αμανατίδη, άρχισα να μπαίνω στο νόημα της Ελληνο-Αυστραλιανής λογοτεχνίας, διαβάζοντας το διήγημά της «Ο Γάμος της Λενιώς». Το διάβασα όταν ήμουν φοιτήτρια τη δεκαετία του 1970, αλλά όχι σε κανένα από τα μαθήματα λογοτεχνίας που παρακολουθούσα στο πανεπιστήμιο, ούτε στα πλαίσια της αγγλικής ούτε της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Είναι βέβαια περιττό να πω ότι τότε η λογοτεχνία μας, η παροικιακή μας λογοτεχνική έκφραση, δεν συμπεριλαμβανόταν πουθενά!
«Ο Γάμος της Λενιώς» ήταν το πρώτο ελληνο-αυστραλιανό λογοτεχνικό κείμενο που είχα διαβάσει. Δεν είχε πάει ο νους μου ποτέ στην αγωνία των οικογενειών που έμειναν πίσω στην Ελλάδα. Ποτέ δεν είχα συνειδητοποιήσει πόσο σπαρακτικό ήταν το σενάριο να παντρευτεί ένα παιδί σε μια ξένη χώρα, με την απουσία των γονιών του – τόσο για τη κόρη ή για τον γιο στη ξένη γη όσο και για τους φτωχούς γονείς πίσω στην πατρίδα. Η μητέρα πρωταγωνίστρια πεθαίνει από τη θλίψη της στο τέλος του διηγήματος, από καρδιακή προσβολή, μη μπορώντας να αντέξει το γεγονός ότι η λατρεμένη της κόρη παντρεύτηκε στην άλλη άκρη της γης.
Με συγκλόνισε αυτό το διήγημα. Συγκλονίστηκα κι από τα επόμενα διηγήματα/ποιήματα/θεατρικά έργα που διάβασα. Συνειδητοποίησα πολύ γρήγορα ότι αυτά τα έργα κατείχαν καθοριστική θέση στη λογοτεχνική, πολιτιστική και ιστορική ευρύτερη αφηγηματική σκοπιά αυτής της πολυπολιτισμικής χώρας.
Άρχισα να πηγαίνω εντατικά σε λογοτεχνικά απογεύματα και, μόλις αποφοίτησα, μου ζητούσαν να κάνω την παρουσίαση καινούριων βιβλίων διάφορων συγγραφέων που, εκείνο το καιρό, ήταν όλα στην ελληνική γλώσσα. Θυμάμαι ότι η παρουσίαση κάποιου νέου περιοδικού θεωρούνταν σπουδαίο γεγονός, όπως ήταν με το περιοδικό Χρονικό χάρη στην πρωτοβουλία και την στενή επίβλεψη του Γιώργου Μιχελακάκη, που έφερνε κάτω από αμφισβήτηση τις ιδέες που είχαμε τότε για το τι σημαίνει να είναι κανείς μετανάστης συγγραφέας/καλλιτέχνης και τη θέση του στην αναδυόμενη πολυπολιτισμικότητα της Αυστραλίας των δεκαετιών του 1970 και του 1980. Ο Λόγος εμφανίστηκε λίγο αργότερα από τον Αλέκο Αγγελίδη, τον Ιάκωβο Γαριβάλδη και τον Σύνδεσμο Ελλήνων Λογοτεχνών και Συγγραφέων Αυστραλίας.
Τη δεκαετία του 1980 άρχισα να παίζω σε διάφορα θεατρικά έργα γραμμένα από δικούς μας θεατρικούς συγγραφείς. Ένα από αυτά ήταν και η παραγωγή της Λαϊκής Σκηνής του έργου της Βάσω Καλαμαρά, Μια Φάκα με Ψωμάκι, στο Astor Theatre. Η πρεμιέρα σημείωσε τεράστια επιτυχία αφού ο χώρος είχε γεμίσει από θεατρόφιλους.
Ακολούθησε η μακροχρόνια συνεργασία μου, ως ηθοποιός, με την Tes Lyssiotis της οποίας τα πρωτοποριακά πολύγλωσσα έργα έφεραν τα θέματα των μεταναστών στην επιφάνεια της θεατρικής σκηνής της Μελβούρνης: το I’ll Go to Australia and Wear a Hat και το Hotel Bonegilla θα είναι για πάντα χαραγμένα στην μνήμη μου. Εκτός από το γεγονός ότι το ακροατήριο πάντοτε γέμιζε τις θέσεις από τη μία σεζόν στην άλλη, αυτές οι παραστάσεις απέσπασαν θετικές και ενθουσιώδεις αξιολογήσεις τόσο από τις παροικιακές εφημερίδες μας, όσο και από τις αγγλόφωνες εφημερίδες της ευρύτερης κοινωνίας.
Η ενασχόλησή μου με την Ελληνο-Αυστραλιανή λογοτεχνία είναι μακρόχρονη και πολύπλευρη. Προωθώντας την ως ακαδημαϊκός δια μέσω συνεδρίων και σεμιναρίων. Ολοκληρώνοντας ως ερευνήτρια τρία μεταπτυχιακά πτυχία, με πολλές επιστημονικές δημοσιεύσεις (μελέτες, μονογραφίες) καθώς και με δημοσιογραφικά άρθρα. Μεταφράζοντας αποκλειστικά από τα ελληνικά στα αγγλικά έργα συγγραφέων της πρώτης γενιάς. Διοργανώνοντας ως ενεργό μέλος αυτής της παροικίας φεστιβάλ συγγραφέων και παρουσιάσεις βιβλίων. Επίσης ως συγγραφέας της δεύτερης γενιάς, ασχολήθηκα με την έκδοση της δικής μου ποίησης και πεζογραφίας.
Η Eλληνο-Aυστραλιανή λογοτεχνία, βαθμιαία, όλο και περισσότερο συνέχισε να καθρεφτίζει τις εμπειρίες της ελληνικής διασποράς και της εδώ παροικίας μας, με την οποία είχα μια συμβιωτική, περίπλοκη αλλά και ακλόνητη σχέση. Από αυτά τα γραπτά έμαθα πολλά. Λεπτομέρειες και περιπέτειες της παροικίας μας που συμπλήρωναν τα κενά που άφηναν τα διάφορα δημοσιεύματα – άρθρα, βιβλία – ιστορικού περιεχομένου. Με βοήθησαν να προχωρήσω σε βάθος και να διευρύνω τη γνώση μου σχετικά με τη μετανάστευση.
Τα έργα των συγγραφέων – Ιωάννα Λιακάκου, Χρήστος Φίφης, Αικατερίνη Μπαλούκα, Αλέκος Δούκας, Γιώτα Κριλή, Γιάννης Λιάσκος, Έρμα Βασιλείου, Αγγελική Βογδάνη, Νίκος Πιπέρης, Ιάκωβος Γαριβάλδης, Σοφία Καθαρίου, Σούλα Μούσουρα-Τσουκαλά, Ελένη Φραγκούλη-Νίκα, Δημήτρης Τζουμάκας, Κούλα Τέο, Νίκος Νινολάκης, Γεράσιμος Κλωνής, Φωτεινή Τρουπή, Νίκος Νομικός, Άνδρια Γαριβάλδη, Θύμιος Χαραλαμπόπουλος, Στάθης Ραφτόπουλος, Λίτσα Νικολοπούλου-Γκόγκα, Λούλα Παπαζώη, Μάρω Νικολάου, Κετι Πάυλου, Πιπίνα Δ. Έλλη (για να αναφέρω μόνο μερικούς σαν παράδειγμα – οι συγγραφείς της πρώτης γενιάς είναι εκατοντάδες) – υποδεικνύουν πόσο σημαντικό είναι να μην τοποθετούμε τη αξιολόγηση των θεμάτων αυτής της πρώτης γενιάς συγγραφέων σε στερεότυπα καλούπια. Δηλαδή ότι μόνο καταπιάνονταν με «τη νοσταλγία και τον πόλεμο».
Παρόλο που χωρίς αμφιβολία ασχολήθηκαν με τέτοια φλέγοντα θέματα, κατέγραψαν επίσης τον ρατσισμό της μεταπολεμικής περιόδου, τη συντροφικότητα των εργατών στα εργοστάσια και το πνεύμα αδελφοσύνης μεταξύ μεταναστών από διαφορετικές φυλές (Ιταλοί, Μαλτέζοι, Γιουγκοσλάβοι, κ.τ.λ.) που έθεσε τα θεμέλια για την πολυπολιτισμικότητα της Αυστραλίας, τον πόνο της γλωσσικής απομόνωσης, τις χαρές και τις δυσκολίες του να αναθρέφεις παιδιά σε ξένο τόπο, το στίγμα της ψυχικής ασθένειας, τη φρίκη της οικογενειακής βίας, τον φόβο του θανάτου σε ξένη γη.
Οι συγγραφείς της δεύτερης γενιάς διεύρυναν περαιτέρω τις θεματικές τους ενασχολήσεις, πειραματιζόμενοι συχνά με τη γλώσσα έτσι ώστε να ενσωματώνει τη δίγλωσση πραγματικότητα που χαρακτήριζε τις ιδιαίτερες πολιτισμικές τους καταβολές και τρόπο έκφρασης. Οι συγγραφείς – Angela Costi, Dorothy Poulopoulos, George Athanasiou, Vicky Tsaconas, Olympia Panagiotopoulos, N. N. Trakakis, Maria Katsonis, M. G. Michael, Efi Hatzimanolis, Petr Malapanis, George Alexander, Helen Spyrou, Komninos Zervos, Jeana Vithoulkas, Melissa Petrakis, Chrisoula Papadopoulos Papas (και πάλι εσωκλείω μόνο μερικά παραδειγματικά ονόματα) – φανερώνουν μια διεύρυνση των θεματικών παραμέτρων.
Διερευνούν και εκφράζουν εμπειρίες αποξένωσης, τραυματικές εμπειρίες που περνούν από γενιά σε γενιά, προσωπικές προκλήσεις σε σχέση με την σεξουαλικότητά τους, την απόγνωση που αισθάνθηκαν με το θάνατο των γονέων τους που είχαν θυσιάσει τα πάντα για μια καλύτερη ζωή για τα παιδιά τους, μέχρι και την χαρά της μαγειρικής, του χορού και τις ευθύνες της πολιτιστικής κληρονομιάς των προγόνων τους. Εν τω μεταξύ, οι νεότεροι μετανάστες, όπως για παράδειγμα η Ντίνα Γερολύμου και ο Δημήτρης Τρωαδίτης, εμπλουτίζουν περαιτέρω τη θεματική μας γκάμα και τη διεθνική μας εμβέλεια.
Είχαμε πολλούς υποψηφίους για βραβεία αλλά και νικητές βραβείων που εδραίωσαν την ελληνο-αυστραλιανή διασπορά ως εξαιρετικά «λογοτεχνική» μέσα στα πλαίσια των καθιερωμένων παραμέτρων της ευρύτερης αυστραλέζικης κοινωνίας. Από τους συγγραφείς της πρώτης γενιάς ξεχωρίζουν ο Δημήτρης Τσαλουμάς, η Αντιγόνη Κεφαλά, η Ντίνα Αμανατίδου, και η Βάσω Καλαμαρά.
Μεταξύ των συγγραφέων της δεύτερης γενιάς που γράφουν κυρίως στα αγγλικά, οι υποψήφιοι/νικητές είναι αρκετά περισσότεροι στον αριθμό. Ανάμεσά τους οι: Christos Tsiolkas, Π. Ο., Koraly Dimitriadis, Will Kostakis, Andrea Demetriou, Dmetri Kakmi, Tom Petsinis, Anna Couani, Spiros Zavos, Tina Giannoukos, Peter Lyssiotis, Zeny Giles, Angelo Loukakis, Fotini Epanomitis, Jim Sakkas, Thomas Papathanassiou, Luka Lesson, Hariklia Heristanidis.
Οι τελευταίες εβδομάδες, καθώς ολοκλήρωνα αυτό το άρθρο, ήταν πολύ ενδιαφέρουσες όσον αφορά την εξαιρετική ανομοιογένεια και την ποικιλομορφία που χαρακτηρίζουν τις λογοτεχνικές δραστηριότητες της παροικίας μας. Η Koraly Dimitriadis κυκλοφόρησε μια πολυαναμενόμενη συλλογή διηγημάτων, The Mother Must Die. Παραβρέθηκα στη επίσημη παρουσίαση του πολυετούς περιοδικού του Ελληνο-Αυστραλιανού Πολιτιστικού Συνδέσμου, Αντίποδες, καθώς και στην παρουσίαση του περιοδικού του Συνδέσμου Ελλήνων Συγγραφέων, Ο Λόγος.
Παραβρέθηκα επίσης και στην παρουσίαση της συλλογής διηγημάτων του Κώστα Καλυμνιού, Εικονοκλάσματα, γραμμένα στα ελληνικά, και όπως μας πληροφόρησε ο συγγραφέας τα βιβλία της πρώτης έκδοσης έχουν ήδη εξαντληθεί στην Ελλάδα! Έλαβα το τελευταίο βιβλίο του Γιώργου Βασιλακόπουλου, Το Σκοτάδι της Παλάμης, επίσης στην ελληνική γλώσσα: μια πολύ αξιόλογη συλλογή ποιημάτων όπου συμπλέκονται το πάθος του ποιητή για την σύντροφο της ζωής του με την ενυπάρχουσα δύναμη της γλωσσικής έκφρασης.
Ήμουν παρούσα στην παρουσίαση του πιο πρόσφατου βιβλίου του ακαδημαϊκού Νίκου Παπαστεργιάδη με τίτλο John Berger and Me, που έγινε στη μορφή μιας καταπληκτικής συνομιλίας μεταξύ του Παπαστεργιάδη και του κορυφαίου συγγραφέα Χρήστου Τσιόλκα. Ολοκλήρωσα αυτόν τον κύκλο εκδηλώσεων παρακολουθώντας την τελετή για τα βραβεία του Ελληνο-Αυστραλιανού Πολιτιστικού Συνδέσμου, με την ανακοίνωση και βράβευση των νικητών του λογοτεχνικού διαγωνισμού και την βράβευση βιβλίων.
Όπως συνηθίζω να κάνω, θα αφήσω έναν από τους συγγραφείς να έχει το τελευταίο λόγο – σε αυτήν την περίπτωση το ποίημα, «Έμπνευση» από την καταπληκτική συγγραφέα της πρώτης γενιάς, Γιώτα Κριλή, την οποία συνάντησα για πρώτη φορά πριν από τουλάχιστον 40 χρόνια:
Συναπαντήματα
καθορίζουν την πορεία της ζωής.
Άμα εμφανίζεται το απροσδόκητο
μερικοί κλονίζονται
μπορεί και να βουλώνουν τ’ αυτιά
ή να δένονται στο κατάρτι.
Όμως κάποιοι άλλοι
οιστρηλατούνται
κολυμπούν ενάντια στο κύμα
δημιουργώντας δικό τους ρεύμα.
*Δρ Κωνσταντίνα Ντούνη
Monash Education Academy, Monash University.
*Μετάφραση: Χρήστος Αβραμούδας
The post Τα ταξίδια μου σε ελληνικούς λογοτεχνικούς κόσμους:μια διαρκής ιστορία αγάπης σε τρία μέρη appeared first on ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.