Οταν ως κάτοικοι της Αλβανίας και πόσω μάλλον ως μέλη της Ελληνικής Μειονότητας, πληροφορηθήκαμε ότι τοποθετήθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ένας Ελληνας ως Εξαρχος για την αναστήλωση της Ορθοδοξίας στην Αλβανία, μείναμε όλοι άναυδοι. Αναρωτιόμασταν πώς θα μπορούσε να πάρει το καθεστώς μια τέτοια στροφή χωρίς να ανατραπεί. Είχαμε γαλουχηθεί με τη φιλοσοφία του καθεστώτος, οπαδοί κι εχθροί του συστήματος. Η θρησκεία είχε απαγορευτεί από το 1967, αλλά και πιο πριν θεωρούνταν οπισθοδρομικότητα, κατάλοιπο της αντίδρασης.
Η κρατική τηλεόραση παραχώρησε συνέντευξη στον Εξαρχο Αναστάσιο κι εμείς, με κομμένη την ανάσα, περιμέναμε να ακούσουμε την τοποθέτησή του, αλλά και να τον γνωρίσουμε. Ο δημοσιογράφος του έδωσε ευγενικά τον λόγο ενώ κάποια στιγμή παρενέβη και του είπε ότι στην Αλβανία η επίσημη φιλοσοφία, καθιερωμένη συνταγματικά, ήταν ο διαλεκτικός υλισμός.
«Μα κι εγώ αποδέχομαι τον διαλεκτικό υλισμό» απάντησε ο προσκεκλημένος. «Ο υλισμός αφορά όλα όσα γνωρίζει ο άνθρωπος και μόνο αυτά. Απ’ εκεί και πέρα, για εκείνα που δεν γνωρίζει, υπάρχει η μεταφυσική». Δεν θυμάμαι αν το διατύπωσε έτσι ή χρησιμοποίησε άλλη λέξη, ιδεαλισμός ή κάτι άλλο. «Ακριβώς γι’ αυτό είναι η θρησκεία» είπε. «Για εκείνα που ο άνθρωπος δεν γνωρίζει και που δεν πρόκειται ποτέ να γνωρίσει. Ο υλισμός βρίσκει εφαρμογή μόνο στον γήινο κόσμο, ενώ ο ιδεαλισμός, είναι κάτι υπεράνω». «Μα δεν υπάρχει άλλος κόσμος», προσπάθησε να τον διακόψει ο δημοσιογράφος. «Αυτό δεν το ξέρουμε» ήταν η απάντηση.
Δεν μπορώ να πω πως όλα τα τέσσερα χρόνια που διδασκόμασταν στο γυμνάσιο τη μαρξιστική φιλοσοφία, ή ακόμα και όσα ακούγαμε καθημερινά, γκρεμίστηκαν μεμιάς, σαν χάρτινος πύργος που λένε, αλλά όσα πίστευα μέχρι εκείνη τη στιγμή, υπέστησαν έναν σοβαρό κλονισμό, μόνο με μια ολιγόλεπτη ομιλία του ανθρώπου του Θεού. Σαν να τράβηξε κάποιος μια πέτρα από τα θεμέλια των γνώσεών μου. Οπως όταν ήρθαν οι νόμοι της κλασικής φυσικής σε επαφή με τη θεωρία της σχετικότητας.
Τη μόνη φορά που τον είδα προσωπικά, πλέον ως Αρχιεπίσκοπο Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας, ήταν τη μέρα που συλλειτούργησε με τον τότε Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χριστόδουλο στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Αφού τελείωσε η λειτουργία, ύστερα από το πύρινο κήρυγμα του Χριστόδουλου, με τη βροντερή φωνή του που ταρακούνησε το ακροατήριο, η ψιθυριστή φωνή του Αναστασίου ανάγκασε τους παρευρισκόμενους να κρατήσουν σιγή για να τον ακούσουν. Ενας λόγος γεμάτος φιλοσοφία, που μόνο μερικοί τον κατάλαβαν και οι άλλοι απλώς προσπάθησαν. Αποφάσισα να πάω να τον ασπαστώ, αν και μη θρησκευόμενος. Μπήκα σε μια ατελείωτη ουρά. Οταν ήρθε η σειρά μου, ο πρόεδρος του Κόμματος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κ. Βαγγέλης Ντούλες που βρισκόταν μπροστά μου, με σύστησε στον Αρχιεπίσκοπο, ως συγγραφέα από την Ελληνική Μειονότητα.
Αφού μου έδωσε τα συγχαρητήρια, απευθυνόμενος και στους δύο, μας είπε: «Να είστε ενωμένοι. Να μη γίνετε τρίμματα και σας φάνε τα πουλιά!».
Ο Τηλέμαχος Κώτσιας είναι συγγραφέας.