Το παρόν κείμενο επιχειρεί να παραθέσει μία ευσύνοπτη ανάλυση αξιοποιώντας τη μέθοδο SWOT (Αγγλ. Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) και παραθέτοντας, επομένως, τα δυνατά σημεία, τις αδυναμίες, τις ευκαιρίες και τις απειλές του «νέου» Στρατηγικού Σχεδίου Απόδημου Ελληνισμού (εφεξής ΣΣΑΕ) του Υπουργείου Εξωτερικών, η τελική εκδοχή του οποίου παρουσιάστηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών στις 6 Νοεμβρίου 2024.
Συνολικά, το ΣΣΑΕ απαριθμεί 53 σελίδες και αποτελείται από έξι Στρατηγικούς Στόχους: 1. Υποστήριξη και ανάπτυξη δικτύων και δομών της Ομογένειας με έμφαση σε νέους τρόπους οργάνωσής της, 2. Αξιοποίηση της παρουσίας του ομογενειακού στοιχείου για την ενίσχυση της εικόνας της χώρας, 3. Διατήρηση των στοιχείων ελληνικότητας με ενίσχυση της ελληνικής γλώσσας, ιστορίας, παράδοσης και πολιτισμού – Προσέγγιση και ενδυνάμωση των σχέσεων με τη νέα γενιά, 4. Διατήρηση και ενδυνάμωση δεσμών με τους εκκλησιαστικούς θεσμούς της Ορθοδοξίας ως συνεκτικού παράγοντα μητροπολιτικού κέντρου – Ομογένειας, 5. Ενίσχυση των διμερών και πολυμερών συνεργασιών στον τομέα της Διασποράς, 6. Αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών από τις Προξενικές Αρχές.
Διαβάζοντας την παρουσίασή τους, δημιουργούνται ταυτόχρονα αισθήματα αισιοδοξίας και θλίψης. Αισιοδοξίας, καθώς μετά από ένα μεγάλο διάστημα ακινησίας τουλάχιστον μίας πενταετίας, το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών παρουσίασε κάτι που αφορά στον ελληνισμό της διασποράς με σχετικά συγκροτημένο τρόπο. Και θλίψης, διότι τα περισσότερα από όσα παρουσιάστηκαν έχουν ξανακουστεί, επιχειρηθεί ή/και υλοποιηθεί, κυρίως την περίοδο 1995-2008, τότε που μεσουρανούσε το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού (ΣΑΕ).
i) Δυνατά Σημεία
Σε κάθε περίπτωση, παραθέτοντας τα δυνατά σημεία του ΣΣΑΕ είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι το Υπουργείο Εξωτερικών κατέθεσε μία δομημένη πρόταση με άξονες, στόχους και δράσεις για τον Απόδημο Ελληνισμό, έστω και αργοπορημένα. Μερικές εξ αυτών των προτάσεων έχουν ήδη πραγματοποιηθεί (Ημέρες Καριέρας στο Ντίσελντορφ της Γερμανίας (14.12.2024), το 1ο (sic) Συνέδριο Νέων της Διασποράς (Αθήνα, 27-28 Νοεμβρίου 2024) με σχετική επιτυχία, ενώ κατά την ανοικτή διαβούλευση που προηγήθηκε εισακούστηκαν κάποιες από τις προτάσεις των Ελλήνων/νίδων της διασποράς. Συγκρίνοντας δε την αναθεωρημένη εκδοχή του ΣΣΑΕ (Ιούνιος 2024) με την αρχική (Φεβρουάριος 2024) είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η τελική εκδοχή είναι αρκετά πιο λεπτομερής, αναφέροντας φορείς υλοποίησης για κάθε στόχο της και παραθέτοντας παράλληλα σύντομα εισαγωγικά κείμενα.
ii) Αδύναμα σημεία
Συνεχίζοντας με τις αδυναμίες που εντοπίζονται, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι πολλές δράσεις του ΣΣΑΕ παρουσιάστηκαν ως νέες, ενώ αρκετές έχουν ήδη πραγματοποιηθεί κατά το παρελθόν. Σε αυτήν τη βάση, είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτή η προσήλωση σχεδόν όλων των φορέων της ελληνικής πολιτείας να παρουσιάζουν στις εξαγγελίες τις δράσεις τους ως πρωτοποριακές. Ενδεικτικά, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η ομογένεια είχε χαρτογραφηθεί παλαιότερα (Στρατηγικός Στόχος 1, σελ. 12-14) στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Διασπορά Ελλήνων» με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Ευάγγελο Λιβιεράτο (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης). Ακολουθώντας την ανάγκη για χαρτογράφηση, το 2015 η ελληνική διασπορά είχε καταγραφεί ψηφιακά, σε συνέχεια των προσπαθειών του South East European Studies (SEESOX) (Πανεπιστήμιο Οξφόρδης), υπό την καθοδήγηση του Υπουργείου Εξωτερικών και με τη συμβολή της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού και των κατά τόπους αρχών του Υπουργείου Εξωτερικών. Επιστημονικοί υπεύθυνοι του SEESOX ήταν οι καθηγητές Όθων Αναστασάκης και Αντώνης Καμάρας.
Αντίστοιχα, η λειτουργία ιστότοπου υπό τη διεύθυνση diaspora.gr η οποία προβλέπεται στο παρόν ΣΣΑΕ (Στρατηγικός Στόχος 1, σελ. 8) είχε δημιουργηθεί επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ με την ηλεκτρονική διεύθυνση Greece.gr. Ωστόσο, ο εν λόγω ιστότοπος έπαψε να λειτουργεί με την αλλαγή σκυτάλης στο Υπουργείο Εξωτερικών. Εν συνεχεία, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι συνέδρια ή δράσεις για επιχειρηματίες, γυναίκες, αιρετούς κ.ά. όπως είναι το 1ο Παγκόσμιο Forum Ελλήνων της Διασποράς, το 1ο Συνέδριο Νέων της Διασποράς και (Στρατηγικός Στόχος 1, σελ 10-11, 16-17, 23, 27) έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο της λειτουργίας του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού. Παράλληλα, η ανακήρυξη της Ημέρας Απόδημου Ελληνισμού έχει ανακοινωθεί από το 1990 στα Μακρίσια της Ολυμπίας ως «Μέρες Απόδημου Ελληνισμού». Παραμένοντας στην απαρίθμηση των αδυναμιών του ΣΣΑΕ, είναι σημαντικό να τονιστεί επίσης ότι οι βραβεύσεις των επιφανών Απόδημων Ελλήνων είχαν ήδη υλοποιηθεί ως θεσμός από τη Νομαρχία Αθηνών -προ Καλλικράτη- υπό την ονομασία Πρεσβευτές του Ελληνισμού από το 1998 μέχρι το 2010, βραβεύοντας ετησίως πολλούς αξιόλογους Έλληνες της διασποράς καθώς και Φιλέλληνες. Αναφορικά με την εξαγγελία Μουσείου για τον Απόδημο Ελληνισμό, η οποία επίσης αναφέρεται στο ΣΣΑΕ, είναι ουσιαστικό να αναφερθεί ότι σχετικές προτάσεις και σχέδια είχαν γίνει παλαιότερα από τον Δήμο Πειραιά, ο οποίος είχε προτείνει επίσης να διαθέσει σχετικό χώρο στο λιμάνι.
Στις παραπάνω αδυναμίες είναι σημαντικό να προστεθεί το έλλειμμα αναφορών του ΣΣΑΕ σε ένα ενδεικτικό προϋπολογισμό δράσεων, σε χρονοδιαγράμματα και σε ποσοτικά στοιχεία τεκμηρίωσης των δράσεων (evidence-based policy). Παράλληλα, στις αδυναμίες είναι σκόπιμο να προστεθεί ο έντονα διακηρυκτικός χαρακτήρας της παρουσίασης με αναφορές στη «Μητροπολιτική Ελλάδα και Ομογένεια». Συναρτήσει αυτών των αναφορών είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η σχηματοποίηση της ελληνικής διασποράς ως ακτίνες ποδηλάτου που όλες συναντώνται στο κέντρο (μητρόπολη, εθνικό κέντρο) είναι πεπερασμένη. Ο ελληνισμός της διασποράς κινείται πλέον στον αστερισμό των δικτύων. Οι απόδημοι δεν αναπτύσσουν μόνο σχέσεις με το εθνικό κέντρο, όπως ενδεχομένως να συνέβαινε σε κάποιο βαθμό παλαιότερα, τότε που η πλειονότητα των μεταναστών ανήκε στην πρώτη γενιά. Σήμερα, και λόγω παγκοσμιοποίησης, οι απόδημοι συναλλάσσονται με άλλους μετανάστες από την Ελλάδα στη χώρα παραμονής, με τους κατοίκους των χωρών αυτών, με μετανάστες άλλων χωρών, με το κράτος στη χώρα εγκατάστασης, αλλά και με κοινότητες αποδήμων σε άλλες χώρες. Έτσι, οι Πόντιοι για παράδειγμα, έχουν ανεξάρτητες σχέσεις με Ποντίους σε άλλες χώρες, έχοντας δημιουργήσει ένα αξιοθαύμαστο δίκτυο αλληλεπιδράσεων, χωρίς την εμπλοκή του ελληνικού κράτους απαραίτητα. Είναι χρήσιμο αυτό να λαμβάνεται υπόψη και να διαπερνά οποιοδήποτε κείμενο για την ελληνική διασπορά.
Την ίδια στιγμή, στις αδυναμίες είναι σημαντικό να αναδειχθεί η μη παράθεση συνοδευτικής έκθεσης τεκμηρίωσης κατά το στάδιο της διαβούλευσης του ΣΣΑΕ, δημιουργώντας προβληματισμό γύρω από τον νομικό χαρακτήρα του. Ταυτόχρονα, ως αδυναμία λογίζεται επίσης η ανάρτηση του ΣΣΑΕ αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα κατά το στάδιο της διαβούλευσης. με αποτέλεσμα η διαδικασία να απευθύνεται μόνο στα ελληνόφωνα μέλη της διασποράς, τα οποία πλέον αποτελούν ένα μικρό κλάσμα του συνόλου.
Τέλος, στις αδυναμίες του ΣΣΑΕ παρατίθεται η περιορισμένη αναφορά στο Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού, στο οποίο αφιερώνεται μόνο ένα bullet point (Στρατηγικός Στόχος 1, «Προετοιμασία επαναλειτουργίας Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού»), χωρίς καμία συγκεκριμένη δράση. Οι ελληνικές κυβερνήσεις φαίνεται να μην έχουν αντιληφθεί τη διεθνή τάση και τις προσπάθειες για αυξανόμενη αλληλεπίδραση και συμμετοχή των διασπορών. Σήμερα, περισσότερα από τα μισά κράτη της υφηλίου έχουν δημιουργήσει θεσμούς για τη διασπορά (τα αντίστοιχα Συμβούλια Απόδημου Ελληνισμού – ΣΑΕ), αυξάνοντάς τα με γεωμετρική πρόοδο κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Συγκεκριμένα, το 1970 μόλις δέκα κράτη είχαν τέτοιους θεσμούς. Μία δεκαετία αργότερα, τα κράτη ήταν 15. Το 1990, τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ που διαθέταν δομές και οργανισμούς πανομοιότυπους με αυτή του ΣΑΕ δεν ξεπερνούσαν τα 22. Το 2000 όμως, ο αριθμός των κρατών-μελών του ΟΗΕ με θεσμούς διασποράς είχε διπλασιαστεί σε 41. Το 2015, 118 κράτη διατηρούσαν τουλάχιστον έναν κρατικό θεσμό διασποράς, ενώ πολλά κράτη έχουν παραπάνω από έναν θεσμό (Gamlen, 2019:9).
Ωστόσο, στην περίπτωση της Ελλάδας διαφαίνεται ότι η επιταγή του Συντάγματος (Άρθρο 108) δεν αρκεί για την άμεση επαναλειτουργία του ΣΑΕ. Παρατηρώντας τα σχόλια που πραγματοποιήθηκαν από την ελληνική διασπορά κατά την διαβούλευση του ΣΣΑΕ, δεν είναι τυχαίο ότι αρκετοί/ες ήταν εκείνοι/ες που αναφέρθηκαν στο αίτημα επαναλειτουργίας του ΣΑΕ, καθώς έχουν περάσει σχεδόν τέσσερα χρόνια από την τελευταία νομοθετική πρωτοβουλία για το ζήτημα και τον κανονισμό του Υπουργείου Εξωτερικών, χωρίς αυτή ποτέ να έχει εφαρμοστεί.
iii) Ευκαιρίες
Συζητώντας τις ευκαιρίες που αναδεικνύονται στο μακρο-περιβάλλον του ΣΣΑΕ εντάσσεται η χρήση τεχνολογίας αιχμής, καθώς πολλές δράσεις του Σχεδίου προϋποθέτουν την αξιοποίηση Νέων Τεχνολογιών. Ταυτόχρονα, στις ευκαιρίες εντάσσεται η προτεινόμενη συνεργασία με άλλες διασπορές (ενδεικτικά Κύπρος, Αίγυπτος, Αρμενία) (Στρατηγικός Στόχος 5, σελ.46) καθώς η συγκεκριμένη πρακτική προσφέρει ευκαιρίες εξωστρέφειας στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον και στην προοπτική εξέλιξης των δράσεων σε «σχέσεις δικτύου» μακριά από τις πεπαλαιωμένες σχέσεις «μητροπολιτικού κέντρου – αποδήμων». Στις ευκαιρίες του ΣΣΑΕ λογίζεται επίσης η δυνατότητα συσπείρωσης των αποδήμων μέσω των δράσεων του ΣΣΑΕ, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στην επαναλειτουργία του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού.
iv) Aπειλές
Στις απειλές που φανερώνονται στο μακρο-περιβάλλον του ΣΣΑΕ, εντάσσεται η έλλειψη αναφορών στον προϋπολογισμού των δράσεων, γεγονός που οδηγεί σε ανησυχία για το υψηλό κόστος των δράσεων ή/και υποψίες για έλλειψη διαφάνειας. Ως απειλές στην υλοποίηση μπορεί επίσης να συνυπολογιστούν οι προηγούμενες αποτυχίες υλοποίησης του ΣΑΕ, διότι δημιούργησαν έντονο αίσθημα δυσπιστίας στις κοινότητες της διασποράς. Για να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα εμπιστοσύνης, θα χρειαστεί να καλλιεργηθεί επίσης η ενεργή συμμετοχή των αποδήμων. Στις απειλές εντάσσεται ακόμα η διαδικασία διαβούλευσης που ακολουθήθηκε, καθώς πιθανόν να γνώριζαν την εκπόνησή της μόλις ελάχιστοι απόδημοι. Έτσι, εάν και κατά την παρουσίαση του ΣΣΑΕ από το Υπουργείο Εξωτερικών όλοι οι ομιλητές/τριες αναφέρθηκαν στην επιτυχημένη διαβούλευση του OpenGov.gr., δεν μπορεί να αγνοηθεί ότι από τα εκατομμύρια των Ελλήνων της διασποράς πραγματοποιήθηκαν μόνο 33 σχόλια κατά τη διαβούλευση του ΣΣΑΕ. Παρατηρώντας τη διαδικασία, ούτε με την αντιπολίτευση στο σύνολό της πραγματοποιήθηκε διαβούλευση. Συνεπώς, δεν υπήρχε συναίνεση για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα. Ο ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει συνοπτικά όλα τα σημεία που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Εν κατακλείδι, το πρόσφατο Στρατηγικό Σχέδιο για τον Απόδημο Ελληνισμό του Υπουργείου Εξωτερικών αποτελεί μία αρχή, εάν υλοποιηθεί. Ωστόσο, είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν οι παρακαταθήκες του παρελθόντος είτε για βέλτιστες πρακτικές είτε για διδάγματα. Επίσης, είναι εξίσου σημαντικό να συζητηθούν τα δύσκολα εγχειρήματα που απασχολούν τη διασπορά, καθώς και να αξιοποιηθούν περισσότερο αποτελεσματικά οι πολύτιμες εμπειρίες των Ελλήνων/νίδων της διασποράς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Gamlen, A., (2019). Human Geopolitics: States, Emigrants and Diaspora Institutions. Oxford: Oxford University Press.
Υπουργείο Εξωτερικών (2024), Στρατηγικό Σχέδιο για τον Απόδημο Ελληνισμό 2024-2027 (Ι). Αθήνα: Υπουργείο Εξωτερικών.
Υπουργείο Εξωτερικών (2024), Στρατηγικό Σχέδιο για τον Απόδημο Ελληνισμό 2024-2027 (ΙI). Αθήνα: Υπουργείο Εξωτερικών. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ-ΣΧΕΔΙΟ-ΑΠΟΔΗΜΟΥ-ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ_27.6.2024_ΤΕΛΙΚΟ.pdf
ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ
EΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΚΑΣ (2024). Παρουσιάστηκε το Στρατηγικό Σχέδιο για τον Απόδημο Ελληνισμό 2024-2027. https://www.ekirikas.com/parousiastike-to-stratigiko-schedio-g/
ΕΘΝΟΣ (2024α). Απόδημος Ελληνισμός: όταν μια μπροσούρα ονομάζεται στρατηγικός σχεδιασμός! https://www.ethnos.gr/opinions/article/304054/apodhmosellhnismosotanmiamprosoyraonomazetaistrathgikossxediasmos
ΕΘΝΟΣ (2024β). Ποιους απόδημους και ομογενείς θέλει η Ελλάδα; https://www.ethnos.gr/opinions/article/307910/poioysapodhmoyskaiomogeneistheleihellada?fbclid=IwAR3pon0IARFpc2LffwIOIEOaX5YNJd3bman63kPXwnsGCXSTH7Ykq3b0Fpw
ΕΘΝΟΣ (2024γ). Πόσο καλά γνωρίζει η κυβέρνηση Μητσοτάκη τον Απόδημο Ελληνισμό;https://www.ethnos.gr/opinions/article/306737/posokalagnorizeihkybernhshmhtsotakhtonapodhmoellhnismo
EΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ (2024α). Οι απόδημοι και η ελληνόγλωσση εκπαίδευση. https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/457230_oi-apodimoi-kai-i-ellinoglossi-ekpaideysi
ERGON (2024a). About the Greek Government’s Updated Strategic Plan for the Diaspora. https://immigrations-ethnicities-racial.blogspot.com/2024/08/about-greek-governments-updated.html
ERGON (2024b). Installment II: Engaging Greece’s Strategic Plan for the Diaspora: The Democratic Diaspora Public Sphere and the Diasporic Paradigm. https://immigrations-ethnicities-racial.blogspot.com/2024/08/installment-ii-engaging-greeces.html
ERGON (2024α). Το «1ο Συνέδριο Νέων της Διασποράς»: Πολιτεία- Διασπορά – Έθνος & Πολιτική των Αισθημάτων. https://ergon.scienzine.com/article/blog/proto-synedrio-neon-tis-diasporas
IΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ «ΕΝΑ» (2024α). Στρατηγικό Σχέδιο του ΥΠΕΞ για την Ελληνική Διασπορά: Μία κριτική προσέγγιση. https://enainstitute.org/publication/stratigiko-schedio-tou-ypex-gia-tin-ell/
IΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ «ΕΝΑ» (2024β). Στρατηγικό Σχέδιο του ΥΠΕΞ για τον Απόδημο Ελληνισμό: Μία ακόμη κριτική προσέγγιση. https://enainstitute.org/publication/stratigiko-schedio-tou-ypex-gia-ton-apodimo-ellinismo-mia-akomi-kritiki-prosengisi/
NΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (2024α). Εθνική Στρατηγική για τον Απόδημο Ελληνισμό. https://neoskosmos.com/el/2024/01/26/news/diaspora/i-ethniki-stratigiki-tis-kyvernisis-mitsotaki-gia-ton-apodimo-ellinismo/
NΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (2024β). «Φοβάμαι όλα αυτά που θα γίνουν για μένα χωρίς εμένα». https://neoskosmos.com/el/2024/03/20/dialogue/opinion/fovamai-ola-afta-pou-tha-ginoun-gia-mena-choris-emena/
NEOS KOSMOS (2024a). Diatribe: Greece’s three year plan. https://neoskosmos.com/en/2024/03/09/dialogue/opinion/diatribe-greeces-three-year-plan/
YΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ (2024α). Σε διαβούλευση το Στρατηγικό Σχέδιο του Υπουργείου Εξωτερικών για τον Απόδημο Ελληνισμό (14.02.2024). https://www.mfa.gr/se-diabouleuse-to-strategiko-skhedio-tou-upourgeiou-exoterikon-gia-ton-apodemo-ellenismo-14022024/
YΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ (2024β). Ολοκλήρωση της δημόσιας ηλεκτρονικής διαβούλευσης σχετικά με το Στρατηγικό Σχέδιο για τον Απόδημο Ελληνισμό 2024-2027, Ενδυνάμωση των δεσμών με την Ελληνική Διασπορά του Υπουργείου Εξωτερικών. https://www.opengov.gr/ypex/?p=946
YΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ (2024γ). Χαιρετισμός του Υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Γεραπετρίτη για την παρουσίαση του Στρατηγικού Σχεδίου για τον Απόδημο Ελληνισμό. https://www.mfa.gr/chairetismos-ypourgou-exoterikon-giorgou-gerapetriti-stin-ekdilosi-gia-tin-parousiasi-tou-stratigikou-schediou-tou-ypourgeiou-exoterikon-gia-ton-apodimo-ellinismo-athina-06-11-2024/
* Η Μαρίνα Φράγκου είναι Διδάκτωρ Ανθρωπογεωγραφίας. Διετέλεσε πρώτη Διευθύντρια του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού (ΣΑΕ) και υπεύθυνη του προγράμματος Εκ περάτων της γης για τον ελληνισμό της διασποράς στη «Θεσσαλονίκη-Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης ’97». Έχει διδάξει τις θεματικές ενότητες «Ελληνισμός της Διασποράς» και «Ανθρωπογεωγραφία» στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ενώ άρθρα και εργασίες της έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς σε διάφορα έντυπα.
*Θεματικό Δίκτυο για την Ελληνική Διασπορά, Ινστιτούτο ΕΝΑ
The post Στρατηγικό Σχέδιο Απόδημου Ελληνισμού: Mια ακόμη ανάγνωση με ανάλυση SWOT appeared first on ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.