Καθώς η Σαντορίνη βρίσκεται στο προσκήνιο λόγω των πρόσφατων σεισμικών δονήσεων στον θαλάσσιο χώρο της, η προσοχή όλων στρέφεται στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπος. Ο Κολούμπος, αν και αόρατος από την επιφάνεια στα 7 χλμ. βορειοανατολικά της Σαντορίνης, είναι ένα από τα πιο ενεργά υποθαλάσσια ηφαίστεια της Μεσογείου. Η τελευταία του έκρηξη το 1650 προκάλεσε την εκπομπή τοξικών αερίων που κόστισαν τη ζωή σε πάνω από 70 κατοίκους της Σαντορίνης, ενώ το τσουνάμι που την ακολούθησε προκάλεσε σοβαρές υλικές ζημιές στη Σαντορίνη, την Ιο και τη Σίκινο.
Παρότι έγινε πρόσφατα γνωστός στο ευρύ κοινό, ο Κολούμπος για τους επιστήμονες αποτελεί ένα μοναδικό φυσικό εργαστήριο το οποίο μελετούν εδώ και μία εικοσαετία. Σκοπός της ερευνητικής μας ομάδας στο πρόγραμμα SANTORY είναι η συνεχής παρακολούθηση της δραστηριότητάς του με όργανα τελευταίας τεχνολογίας για να εκτιμήσουμε πόσο ενεργό είναι το υδροθερμικό του πεδίο και να αναλύσουμε πόσο επικίνδυνο είναι για τον πληθυσμό των κοντινών νησιών. Για να το πετύχουμε αυτό, τοποθετήσαμε στο εσωτερικό τού κρατήρα, στα 500 μέτρα βάθος, ειδικούς αισθητήρες που μετρούν φυσικές και χημικές παραμέτρους (θερμοκρασία, pH, συγκεντρώσεις αερίων, πίεση κ.ά.), κλισιόμετρα και ρευματογράφους για τη μέτρηση των θαλάσσιων ρευμάτων μέσα στον κρατήρα και ειδικά θερμόμετρα για τη μέτρηση των αλλαγών της θερμοκρασίας των καμινάδων του. Επίσης για πρώτη φορά μετρήθηκε σε πραγματικό χρόνο η ακτινοβολία Cherenkov και η γ-ακτινοβολία.
Στο πλαίσιο της έρευνάς μας, πραγματοποιήθηκαν στο εσωτερικό του κρατήρα δειγματοληψίες νερού για μικροβιολογικές αναλύσεις με στόχο τον εντοπισμό υπερανθεκτικών βακτηρίων και αναλύσεις για τη χημική σύσταση του νερού. Συλλέχθηκαν επίσης αέρια και υδροθερμικά υγρά από τις πολύ ενεργές καμινάδες.
Μέσα από αυτές τις προσπάθειες, διαθέτουμε για πρώτη φορά χρονοσειρά δεδομένων για δύο χρονικές περιόδους από τον κρατήρα του Κολούμπου, δηλαδή όχι μεμονωμένες μετρήσεις αλλά ένα μοτίβο που μας αποκαλύπτει την καθημερινότητα του ηφαιστείου. Τα δεδομένα αυτά είναι πολύτιμα καθώς εάν γνωρίζουμε την τυπική του δραστηριότητα, τυχόν αλλαγές στις φυσικο-χημικές και ακουστικές παραμέτρους θα μας δείξουν αλλαγές στην ενεργή συμπεριφορά του. Η συνεχής παρακολούθηση του Κολούμπου είναι απαραίτητη για την εκτίμηση της ηφαιστειακής επικινδυνότητας, όπως εφαρμόζεται διεθνώς στην επιτήρηση των υποθαλάσσιων ηφαιστείων.
Ενα παράδειγμα που ανέδειξε τη σημασία της παρακολούθησης είναι η πρόβλεψη της έκρηξης του ηφαιστείου Axial Seamount στον Ειρηνικό Ωκεανό το 2015. Η έκρηξη προβλέφθηκε σε χρονικό παράθυρο ενός έτους και καταγράφηκε στο παρατηρητήριο OOI Cabled Array, ενώ σύγχρονες τεχνικές υποδεικνύουν πιθανή νέα έκρηξη το 2025. Αντίστοιχα, ο Κολούμπος μάς δείχνει πόσο σημαντικό είναι να τον γνωρίσουμε για την πρόοδο της επιστήμης, αλλά κυρίως για να προστατέψουμε τους κατοίκους των νησιών που τόσο αγαπάμε.
Η Αννα Κατσίγερα είναι υποψήφια διδάκτωρ Θαλάσσιας Γεωλογίας και Ηφαιστειακής Επικινδυνότητας του ΕΚΠΑ
Στη διεθνή ομάδα του SANTORY συμμετέχουν επιστήμονες από το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών, το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος και το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, το Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, το Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας του Παλέρμου, το Πανεπιστήμιο του Μιλάνο – Μπικόκα και την ισπανική εταιρεία Ploatech με συντονίστρια την καθηγήτρια Γεωλογικής Ωκεανογραφίας του ΕΚΠΑ Παρασκευή Νομικού.