Ο,τι δεν κατάφερε από μόνη της η Ευρώπη, δηλαδή τη δημιουργία μιας αυτόνομης ασφάλειας και ενιαίας εξωτερικής πολιτικής, φαίνεται πως ο αμερικανός πρόεδρος Τραμπ τη σπρώχνει για να το πράξει. Ο αρχηγός του γερμανικού Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος Μερτς, νικητής των εκλογών στη Γερμανία, παραμονή των εκλογών πρότεινε να αναλάβουν Γαλλία και Αγγλία – οι δύο ευρωπαϊκές πυρηνικές δυνάμεις – την πυρηνική προστασία της Ευρώπης.
Εάν η πρόταση Μερτς δεν αποτελεί ένα προεκλογικό πυροτέχνημα, η πραγματοποίησή της είναι σίγουρα ένα σημαντικότατο ιστορικό γεωπολιτικό γεγονός. Η αυτονομία της ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας που θα βασίζεται και μόνον σε ευρωπαϊκή πυρηνική αποτροπή είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την άσκηση ενιαίας ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής.
Αναμφισβήτητα η Ευρώπη έχει τα απαραίτητα αντικειμενικά γεωπολιτικά, οικονομικά και στρατηγικά θεμέλια για οικοδόμηση του συγκεκριμένου εγχειρήματος. Μέχρι στιγμής τής έλειπε η απαραίτητη βούληση. Σήμερα της δίνεται, ίσως ανορθόδοξα, η ιστορική ευκαιρία να αποκτήσει το τηλέφωνο που ο πολύς Χένρι Κίσινγκερ αναζητούσε σε στιγμές κρίσεως.
Η γερμανική πρόταση, που έρχεται ως θαρραλέα απάντηση στην αμερικανική τραμπική ύβρη κατά της γηραιάς αλλά θαλερής μητέρας Ευρώπης, που κορυφώθηκε πριν από λίγες μέρες στη Σύσκεψη του Μονάχου, φαίνεται ότι αποτελεί κρίσιμο βήμα στην κατεύθυνση κατευνασμού του γεωπολιτικού αναβρασμού που άρχισε λίγο μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης το 1991.
Το 1997, ο γνωστός αμερικανός διανοούμενος και πολιτικός Μπρεζίνσκι, που εντάσσεται στη ρεαλιστική σχολή των διεθνών σχέσεων, διατύπωσε αναλυτικά στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Σκακιέρα» τη θεωρία ότι η Ευρασία αποτελεί το κέντρο της παγκόσμιας ισχύος και κύριο στόχο στη διαμόρφωση της αμερικανικής γεωστρατηγικής. Συγκεκριμένα προτείνει να αντικατασταθεί σταδιακά ο πρώην ψυχροπολεμικός αντίπαλος των ΗΠΑ, η Ρωσία, με την ανερχόμενη Κίνα ως η κορυφαία αντίπαλος και η μεγαλύτερη απειλή για την αμερικανική ασφάλεια και την παγκόσμια ηγεμονία της. Οι ΗΠΑ οφείλουν να προσεγγίσουν φιλικά τη Ρωσία διότι θεωρείται ο «περισσότερο επικίνδυνος και λιγότερο προβλέψιμος αντίπαλος». Τόσο απλά! Εκτοτε, όλοι οι αμερικανοί πρόεδροι επεδίωκαν να πετύχουν τον στόχο του δόγματος Μπρεζίνσκι. Ισως με περισσότερο συνετές προσπάθειες από ό,τι ο πρόεδρος Τραμπ που ανέλαβε με ενθουσιασμό την εφαρμογή του στην πρώτη προεδρική θητεία του το 2017. Η αιρετική προσωπικότητά του όμως περιφρονούσε τα κυβερνητικά πρωτόκολλα και τις κλασικές συμπεριφορές των πολιτικών ηγετών. Πρόσβαλλε επανειλημμένα πολιτικούς ηγέτες, φίλους και πιστούς συμμάχους της χώρας του ενώ ταυτόχρονα προσπαθούσε να κάνει φίλους του δηλωμένους εχθρούς και αντιπάλους των ΗΠΑ και των συμμαχιών της. Ωστόσο, καταλυτική για την πορεία της αμερικανικής πολιτικής υπήρξε η ανορθόδοξα φιλική στάση του απέναντι στη Ρωσία (περιγράφεται τεκμηριωμένα στο βιβλίο μου «Το Τελευταίο Λάθος», Κεφ. 7, Εκδ. Παπαδόπουλος 2023). Μετά από δύο χρόνια ρηξικέλευθης συμπεριφοράς του προέδρου Τραμπ, οι αντιδράσεις του ισχυρού στρατιωτικού-βιομηχανικού συμπλέγματος της Αμερικής υπήρξαν άμεσες. Τα εδραιωμένα συμφέροντα που άρχιζαν να διακυβεύονται ήταν τεράστια. Η πολιτική του Λευκού Οίκου ήταν εμφανώς αντίθετη από αυτή της πανίσχυρης αμερικανικής διοίκησης – ΥΠΕΞ, Πεντάγωνο και CIA. Ο πρόεδρος Τραμπ άρχισε να απολύει χωρίς δισταγμό και με αλαζονική προκλητικότητα όποιον του αντιστεκόταν. Πριν από έναν μήνα επανήλθε όμως πανίσχυρος και προετοιμασμένος, από ό,τι ήδη μας έδειξε, για να συνεχίσει αποφασιστικά την ίδια πολιτική. Τρεις εκδοχές έχουν υποστηριχθεί διεθνώς, με λιγότερο ή περισσότερο αξιόπιστα στοιχεία, για να εξηγήσουν τη στάση του απέναντι στη Ρωσία, τον πρόεδρο Πούτιν και την Ευρώπη: 1) Συνειδητή προσωπική επιλογή, 2) Ικανοποίηση κέντρων εξουσίας που πρεσβεύουν το δόγμα Μπρεζίνσκι, και 3) Προσωπικός εκβιασμός. Οποια από τις τρεις ισχύει, και ανεξάρτητα αν κάποτε η Ιστορία την καταγράψει αντικειμενικά, η πραγματικότητα είναι μία: Ο πρόεδρος Τραμπ, πέρα από τη μεγάλη πιθανότητα τερματισμού της αιματοχυσίας στην Ουκρανία, ίσως και στη Μέση Ανατολή, παρέχει σήμερα στην Ευρώπη μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για ουσιαστική πολιτική ολοκλήρωσή της. Και η Ευρώπη, μετά την πρόσφατη πρόταση του επόμενου γερμανού καγκελαρίου Μερτζ, φαίνεται πως την άδραξε.
Ίσως θα πρέπει η Ευρώπη τελικά να ευγνωμονεί τον Τραμπ. Αρκεί η ενδεχόμενη γεωπολιτική χειραφέτησή της να μην της γίνει μπούμερανκ. Οι πειρασμοί που θα κληθεί να αποφύγει είναι πολλοί, με κυριότερους την εκδίκηση προς τα υπερατλαντικά παιδιά της και τη ρωσοφοβία για τον ανατολικό της γείτονα, προϊόν εν πολλοίς ενός πολυετούς βρώμικου Ψυχρού Πολέμου. Τελικά την πολιτική τη διαμορφώνουν οι άνθρωποι, τη γεωγραφία όμως όχι. Μάλλον θα συμβιώνουμε για πολλές χιλιάδες χρόνια ακόμη σε αυτή την Ευρασιατική χερσόνησο. Ελπίζω ειρηνικά.
Ο δρ Παντελής Φ. Οικονόμου είναι πρώην ανώτερο στέλεχος της ΙΑΕΑ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ