Για πρώτη φορά τόσο έντονα μετά το 1962 και την κρίση των πυραύλων στην Κούβα, ο κόσμος μετεωρίζεται πάνω από το κενό. Με βασικές απειλές τη σύμμειξη πολλών πολεμικών συρράξεων σε μια μεγάλη και την υποχώρηση της δημοκρατίας προς όφελος ενός ανοικτού ή καλυμμένου αυταρχισμού. Το μείγμα είναι παραπάνω από εκρηκτικό. Παγίωση της Ρωσίας, και λιγότερο φωναχτά, της Κίνας ως επιθετικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και αντίστοιχη αποδυνάμωση της «Δύσης» και ιδίως της Ευρώπης. «Επίλυση» πολεμικών συγκρούσεων με τρόπο ευνοϊκό για τους επιτιθέμενους και άνοιγμα του ασκού του Αιόλου για μια συγκρουσιακή διεθνή τάξη. Συνδυασμός απορρύθμισης, προστατευτισμού και εθνικισμού στην οικονομία. Και, ίσως πάνω απ’ όλα, το «παράδειγμα Τραμπ» που έφερε, μέσα σε δυο μήνες, κατάργηση της συνταγματικής δημοκρατίας στις ΗΠΑ και ήδη εμπνέει πολλές χώρες και ηγεσίες: Τουρκία, Ισραήλ, Ουγγαρία, Ιταλία, Σερβία περιορίζουν χωρίς αναστολές την ελευθερία λόγου, φυλακίζουν αντιπάλους του καθεστώτος, παραβιάζουν την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Οποιον δρόμο και να επιλέξει η ανθρωπότητα, θα συμβεί κάποιου είδους καταστροφή – αυτή είναι η έννοια, ήδη από τους αρχαίους Ελληνες, του τραγικού διλήμματος.
Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα, την οποία, για να ενταθεί ακόμα περισσότερο η τραγικότητα, όλοι έβλεπαν να έρχεται, οι βασικές προκλήσεις του δικού μας κόσμου, δηλαδή της Ευρώπης, δεν αποτελούν, κατά κυριολεξία, διλήμματα, αφού οι «απαντήσεις» είναι δεδομένες. Τόσο η αμυντική-πολεμική προετοιμασία, όσο και η στενότερη και βαθύτερη συνεργασία των κρατών-μελών σε πεδία ως τώρα δοκιμασμένα (οικονομία, διπλωματία) αλλά και πρωτόγνωρα (βιομηχανία, ασφάλεια, εξωτερική πολιτική), αποτελούν αδήριτες ανάγκες. Ασχέτως αν συγκροτήθηκε και ως τώρα λειτούργησε ως ήπια δύναμη και παρά το ότι στην πορεία απέκτησε χαρακτηριστικά από τα οποία δεν μπορεί να απεμπλακεί από τη μια μέρα στην άλλη – αργά αντανακλαστικά, γραφειοκρατία, πολυδιάσπαση – η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί, και δεν δικαιούται, να μείνει ούτε άμαχη, ούτε απαθής, ούτε διαιρεμένη.
Τα προβλήματα, και τα διλήμματα, γεννώνται όχι σε σχέση με το αν θα κινηθεί – ήδη έχει κάνει πρωτόγνωρα, για άλλες εποχές, βήματα – αλλά με το πώς, δηλαδή πάνω σε ποιες ισορροπίες και με τι θυσίες. Η στρατιωτική συγκρότηση και προετοιμασία θα αφεθεί να εξουδετερώσει, έστω και σε πρώτο χρόνο, την πολιτιστική, παιδαγωγική και ανθρωπιστική διάσταση; Στον βωμό της αναγκαίας ταχύτητας, θα θυσιαστεί ή θα καμφθεί υπέρμετρα το Κράτος Δικαίου στην τυπική και κυρίως στην ουσιαστική του μορφή; Η «ιδέα» της Επιτροπής για επισημοποίηση της κράτησης μεταναστών σε «κέντρα» εκτός Ευρώπης δεν αποτελεί μόνο «νίκη» της ακραίας ιταλικής κυβέρνησης αλλά και συνολική υποχώρηση του ανθρωπιστικού προσανατολισμού της Ενωσης. Ακόμα και η κατά τα άλλα αναγκαία και θετική «μεταρρύθμιση» του συνταγματικού «κανόνα του χρέους» στη Γερμανία, ώστε να μην προσμετρώνται οι αμυντικές δαπάνες, έγινε με τρόπο δημοκρατικά προβληματικό: από την «παλιά», και βολικότερη, Βουλή και όχι από αυτή που βγήκε μέσα από τις πρόσφατες εκλογές και στην οποία δεν θα μπορούσε να συγκεντρωθεί η απαιτούμενη πλειοψηφία δύο τρίτων. Λεπτομέρειες θα πουν ίσως κάποιοι, μπροστά στο επείγον και το δραματικό της κατάστασης. Προσοχή όμως: η ποιότητα, και το κύρος, της Ενωμένης Ευρώπης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη διαφοροποίησή της από τις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι επίδοξοι μακελάρηδες της ανθρωπότητας. Αλλαγή και αποτελεσματικότητα με διατήρηση του πλουραλισμού και της δημοκρατίας: να το Εβερεστ στο οποίο καλείται να ανέβει, χωρίς πιθανότατα να έχει τις δυνάμεις, η γηραιά και πολύτιμη ήπειρός μας.
Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος