Υπό κανονικές συνθήκες ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός δεν είναι παρά μια σημαντική αλλά κάπως βαρετή γραφειοκρατική άσκηση, προκειμένου να καταγραφούν οι υφιστάμενες χρήσεις στις θαλάσσιες ζώνες του παράκτιου κράτους ώστε να διευκολύνονται οι κυβερνητικές αποφάσεις για την περαιτέρω επέκτασή τους ή την αντικατάστασή τους με νέες με την έκδοση διοικητικών πράξεων. Εδώ και κάμποσα χρόνια με μια ομάδα νέων νομικών από το Πανεπιστήμιο Αθηνών μετείχαμε σε ερευνητικά προγράμματα του Πανεπιστημίου Αιγαίου που σκοπό είχαν να ξεκαθαρίσουν τη ζούγκλα των πολλαπλών αρμοδιοτήτων και να εντοπίσουν τόσο τις άδειες που απαιτούνταν για συγκεκριμένες δράσεις σε συγκεκριμένες περιοχές όσο και τις αντίστοιχες διαδικασίες ως το αναγκαίο πρώτο βήμα για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τις χρήσεις των ελληνικών θαλασσών. Η λογική του συστήματος προϋποθέτει ότι το παράκτιο κράτος γνωρίζει επακριβώς τα όρια της κυριαρχίας του στην αιγιαλίτιδα ζώνη και των κυριαρχικών δικαιωμάτων του στην υφαλοκρηπίδα και την (πιθανή) Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και απλώς νοικοκυρεύει τα του οίκου του.
Αυτή ήταν και η υποχρέωση της Ελληνικής Δημοκρατίας υπό την Οδηγία 2014/89/ΕΕ, η οποία προέβλεπε την κατάθεση του ΘΧΣ στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως τις 21 Μαρτίου 2021. Και ήταν και ο λόγος που το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (υπόθεση C-128/24) θεώρησε ότι η συμφωνία οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών με την Αίγυπτο τον Σεπτέμβριο 2020 δεν δικαιολογούσε καμία καθυστέρηση και καταδίκασε τη χώρα μας στις 27 Φεβρουαρίου 2025. Αν ο Σχεδιασμός δεν είχε κατατεθεί δύο μήνες αργότερα, δηλαδή ως τις 27 Απριλίου 2025, θα πληρώναμε πρόστιμο πολλών χιλιάδων ευρώ για κάθε ημέρα καθυστέρησης.
Αυτά βέβαια στις χώρες που δεν έχουν εκκρεμείς οριοθετήσεις και διεκδικούμενες περιοχές στις θάλασσές τους. Η έμφαση στον ελληνικό Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό δεν βρίσκεται στις χρήσεις που επιλέγει ή μη η ελληνική κυβέρνηση αλλά στις θαλάσσιες ζώνες στις οποίες αυτές αναπτύσσονται. Αυτονοήτως, περιλαμβάνονται σε αυτόν η αιγιαλίτιδα ζώνη της χώρας, που στο Ιόνιο εκτείνεται στα 12 ναυτικά μίλια και στο Αιγαίο και στην Κρήτη στα 6 ν.μ.· η περιοχή της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης που έχει οριοθετηθεί με την Ιταλία (έστω και αν τυπικά δεν έχει τεθεί σε ισχύ)· και φυσικά η περιοχή της (μερικής) ΑΟΖ με την Αίγυπτο. Πλέον αυτών, ο ΘΧΣ περιλαμβάνει και περιοχές στην ήδη αυτοτελώς υπάρχουσα υφαλοκρηπίδα (σε αντίθεση με την ΑΟΖ, που πρέπει να ανακηρυχθεί), η οποία δεν έχει μεν οριοθετηθεί με διμερείς συμφωνίες με την Τουρκία ή τη Λιβύη, αλλά, με βάση τον νόμο Μανιάτη (Ν. 4001/2011), η Ελλάδα θεωρεί ότι εξικνείται ως τη μέση γραμμή της απόστασης από την αντικείμενη ακτή. Είναι προφανές ότι αν, σε δεύτερο χρόνο, συμφωνηθούν με τις γειτονικές χώρες ακριβέστερα όρια στις μη οριοθετημένες περιοχές, η οριοθέτηση αυτή θα καταγραφεί και στον ΘΧΣ. Σε κάθε περίπτωση, η αποτύπωση των ελληνικών θαλάσσιων ζωνών περιλαμβάνεται πλέον σε ένα επίσημο κείμενο της Ευρωπαϊκής Ενωσης και αποτελεί κομμάτι του ενωσιακού κεκτημένου.
Μια ματιά στον χάρτη καταδεικνύει ότι ένα τμήμα τουλάχιστον των περιοχών που καλύπτονται από το τουρκολιβυκό μνημόνιο περιλαμβάνεται στον ελληνικό ΘΧΣ. Στις αντιρρήσεις της, η Τουρκία αναφέρεται στην UNESCO και στην πραγματικότητα στη Διεθνή Ωκεανογραφική Επιτροπή, που έχει αναλάβει (με χρήματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης) την επιστημονική υποστήριξη αντίστοιχων προσπαθειών σε όλες τις χώρες του κόσμου – και είναι προφανές ότι απέχει πολύ από το κύρος και τη νομική βεβαιότητα που δημιουργεί η ενωσιακή διαδικασία. Θα προκαλέσει άμεση κρίση ή ρήξη των σχέσεών μας με τη γειτόνισσα; Αποπειρώμενη να μιμηθώ την Πυθία, εικάζω πως όχι, αλλά πάντως αν είναι να έχουμε σειρά ενεργειών που μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα (λέγε με: καλώδιο διασύνδεσης), μήπως θα ήταν καλύτερα να τα αντιμετωπίσουμε όλα μαζί;
Η Μαρία Γαβουνέλη είναι καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου στη Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και γενική διευθύντρια του ΕΛΙΑΜΕΠ