Γιατί τα σχολεία αδειάζουν σε κάποια χωριά, ενώ στις πόλεις δεν επαρκούν οι θέσεις στους παιδικούς σταθμούς; Γιατί δυσκολευόμαστε να βρούμε νοσηλευτές, φροντιστές, ανθρώπους για βασικές υπηρεσίες; Τι σημαίνει για την ανταγωνιστικότητα μιας χώρας η μείωση του ενεργού δυναμικού; Ποια επαγγέλματα θα έχουν μεγάλη ζήτηση τις επόμενες δεκαετίες;
Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δεν διαμορφώνονται μόνο από την οικονομία ή την πολιτική. Η αιτία των παραπάνω αλλαγών εντοπίζεται στις δημογραφικές εξελίξεις.
Συνήθως, οι αναφορές στη δημογραφία περιορίζονται στην απογραφή πληθυσμών και στην καταγραφή γεννήσεων και θανάτων. Δημογραφία, όμως, δεν είναι μόνο στατιστικές και δείκτες. Η δημογραφία είναι ένα ερμηνευτικό εργαλείο που βοηθά στην κατανόηση της δυναμικής εξέλιξης των κοινωνιών στον χρόνο. Η μελέτη των δημογραφικών τάσεων μας επιτρέπει να διακρίνουμε εγκαίρως πού κατευθύνεται μια κοινωνία – αρκεί να έχουμε την ευαισθησία να τις αναγνώσουμε και την πολιτική βούληση να τις αντιμετωπίσουμε. Οι δημογραφικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών αύξησαν δραματικά τη διάρκεια της ζωής μας, άλλαξαν το μέγεθος και τη μορφή των οικογενειών μας, μετέβαλαν τη σύνθεση των κοινωνιών και θέτουν πλέον σε αμφισβήτηση το οικονομικό και παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης. Η μείωση των γεννήσεων δεν είναι απλώς η επιλογή ζωής μιας γενιάς. Η γήρανση του πληθυσμού δεν είναι ένα ακόμα στατιστικό φαινόμενο: είναι δομική πρόκληση για την αναδιοργάνωση της εργασίας, του συστήματος υγείας, των συντάξεων, της εκπαίδευσης, της κοινωνικής φροντίδας.
Οι δημογραφικές αλλαγές συντελούνται αργά και συχνά αθόρυβα. Δεν γίνονται άμεσα αντιληπτές γιατί δεν προκαλούν κραδασμούς στο παρόν. Καθορίζουν, όμως, το μέλλον. Και όταν οι συνέπειες γίνουν εμφανείς, οι δυνατότητες αντιστροφής της κατάστασης έχουν σημαντικά περιοριστεί.
Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση γύρω από τις δημογραφικές εξελίξεις είναι υπόθεση όλων: της πολιτείας, των θεσμών, των τοπικών κοινωνιών, της οικογένειας, του καθενός και της καθεμιάς από εμάς. Κάθε αλλαγή στο μέγεθος και τη σύνθεση του πληθυσμού επηρεάζει την οικονομία, το περιβάλλον και τις κοινωνικές δομές. Από τη γήρανση των πληθυσμών και τις μετακινήσεις μέχρι την κοινωνική συνοχή και τη βιωσιμότητα των πόλεων, η δημογραφία επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής μας. Μέσα στις επόμενες δεκαετίες θα συντελεστούν ουσιαστικές αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης της οικονομίας και δομής της κοινωνίας. Είναι κρίσιμο αυτές οι αλλαγές να μην αφεθούν στην τύχη τους, αλλά να αποτελέσουν προϊόν συντονισμένου πολιτικού σχεδιασμού, με στόχο μια δίκαιη και βιώσιμη προσαρμογή.
Η δημογραφία μάς δίνει όχι μόνο δεδομένα αλλά και σενάρια για το αύριο. Είναι στο χέρι μας να τα αξιοποιήσουμε εγκαίρως. Γιατί κάθε κοινωνία έχει το δικαίωμα – αλλά και την ευθύνη – να γνωρίζει πού πηγαίνει ώστε να διασφαλίσει τα κεκτημένα.
Η Αλεξάνδρα Τραγάκη είναι καθηγήτρια Οικονομικής Δημογραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο