Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Εθνικής Υπηρεσίας Αστυνομίας της Ιαπωνίας, το φαινόμενο των «μοναχικών θανάτων» (kodokushi) σημείωσε δραματική αύξηση το 2024. Συγκεκριμένα, 76.020 άτομα που ζούσαν μόνα τους βρέθηκαν νεκρά στα σπίτια τους, με το 76% αυτών να είναι ηλικίας 65 ετών και άνω. Αυτό υποδηλώνει ότι 58.044 ηλικιωμένοι πέθαναν μόνοι τους, χωρίς κανείς να αντιληφθεί τον θάνατό τους για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Το φαινόμενο του kodokushi, που περιγράφει περιπτώσεις όπου άτομα πεθαίνουν μόνα και παραμένουν αδιάγνωστα για μεγάλο χρονικό διάστημα, έχει γίνει σύνηθες στην Ιαπωνία τις τελευταίες δεκαετίες. Η αύξηση των μοναχικών θανάτων αποδίδεται σε κοινωνικούς και δημογραφικούς παράγοντες, όπως η γήρανση του πληθυσμού και η αυξανόμενη κοινωνική απομόνωση.
Η έρευνα αποκαλύπτει ότι 40% των περιπτώσεων εντοπίστηκαν την ίδια ή την επόμενη ημέρα από τον θάνατο, 70% βρέθηκαν μέσα σε μία εβδομάδα, αλλά 6.945 περιπτώσεις (περίπου 10%) παρέμειναν ακατάγραπτες για πάνω από έναν μήνα.
Το kodokushi πρωτοαναγνωρίστηκε ως κοινωνικό φαινόμενο τη δεκαετία του 1980, μετά την οικονομική «φούσκα» στην Ιαπωνία. Η ραγδαία αστικοποίηση, η διάλυση των παραδοσιακών οικογενειακών δομών, η μείωση των γάμων και η έλλειψη κοινωνικής συνοχής συνέβαλαν στην απομόνωση πολλών ανθρώπων, ιδιαίτερα ηλικιωμένων.
Η Ιαπωνία αντιμετωπίζει σοβαρά δημογραφικά προβλήματα, με τον αριθμό των ατόμων άνω των 65 ετών που ζουν μόνα να αυξάνεται συνεχώς. Το 2020 ο αριθμός αυτός ήταν 7,38 εκατομμύρια και αναμένεται να φτάσει σχεδόν τα 11 εκατομμύρια έως το 2050.
Οι Αρχές και οι τοπικές κοινότητες έχουν ξεκινήσει πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Στην περιοχή Tokiwadaira, για παράδειγμα, έχουν εγκατασταθεί αισθητήρες κίνησης σε κατοικίες ηλικιωμένων και οργανώνονται εθελοντικές περιπολίες για την παρακολούθηση της ευημερίας των κατοίκων.
Το kodokushi δεν είναι μόνο στατιστική. Είναι ένδειξη κοινωνικής αποτυχίας: έλλειψη δικτύων υποστήριξης, ατομικοποίηση, αποσύνδεση από την κοινότητα.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο; Ανδρες άνω των 60 ετών που ζουν μόνοι, άτομα χωρίς στενούς συγγενείς ή φίλους, συνταξιούχοι που αποσύρονται από τον κοινωνικό και επαγγελματικό κύκλο τους, αλλά και άνεργοι ή πρώην άστεγοι σε περιθωριοποιημένες καταστάσεις.
Η ιαπωνική λογοτεχνία και ο κινηματογράφος, ιδιαίτερα από τη μεταπολεμική περίοδο και έπειτα, έχουν καταγράψει με σπαρακτικό ρεαλισμό τη σταδιακή απομόνωση του ατόμου και την απόσταση από τις παραδοσιακές κοινότητες. Η ταινία «Tokyo Story» (1953) του Yasujirō Ozu, αν και δεν αναφέρεται ρητά σε kodokushi, αποτελεί προάγγελο του φαινομένου: ένα ηλικιωμένο ζευγάρι ταξιδεύει από την επαρχία στο Τόκιο για να δει τα παιδιά του, που είναι υπερβολικά απασχολημένα για να τους αφιερώσουν χρόνο.