Η Ιβηρική Χερσόνησος έστειλε στις 28 Απριλίου 2025 ένα ηχηρό μήνυμα στην υπόλοιπη Ευρώπη -και στον Κόσμο- ότι η ενεργειακή μετάβαση μπορεί να αποτελεί ταυτόχρονα μια ιστορία επιτυχίας αλλά και ένα πεδίο λεπτών ισορροπιών.
Ένα διπλό ενεργειακό σοκ, που διήρκεσε μόλις ενάμιση δευτερόλεπτο, ήταν αρκετό για να «βυθίσει» τις δύο χώρες στο σκοτάδι, να παγώσει τις μεταφορές, να παραλύσει τις επικοινωνίες και να προκαλέσει απώλειες δισεκατομμυρίων.
Πέρα όμως από τα επιχειρησιακά δεδομένα, η κρίση στην Ιβηρική Χερσόνησο γέννησε ένα μεγαλύτερο ερώτημα: μπορεί ένα ηλεκτρικό δίκτυο που στηρίζεται κυρίως στις ανανεώσιμες πηγές – που προσφέρουν συγκριτικά πάμφθηνη ενέργεια- να αντέξει τα δικά του όρια;
Μπορεί, είναι η απάντηση. Αρκεί να επικαιροποιηθεί.
Η αλληλουχία των γεγονότων ήταν σύντομη, σχεδόν απίστευτης ταχύτητας: στις 12:32 το μεσημέρι, η Red Eléctrica de España κατέγραψε το πρώτο σοβαρό επεισόδιο αποσύνδεσης σε εγκαταστάσεις παραγωγής, πιθανότατα ηλιακής, ενέργειας, στη νοτιοδυτική Ισπανία, εξαιτίας αυξομειώσεων στην παραγωγή.
Το σύστημα απορρόφησε το πρώτο σοκ. Ωστόσο, 1,5 δευτερόλεπτο αργότερα, ένα δεύτερο επεισόδιο προκάλεσε κατάρρευση της συχνότητας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ενεργοποιώντας αλυσιδωτά τους διακόπτες ασφαλείας σε όλη την Ιβηρική.
Αποτέλεσμα; Η παραγωγή και η κατανάλωση έπεσαν κατακόρυφα. Η Ισπανία απομονώθηκε από την ηπειρωτική Ευρώπη. Η Πορτογαλία βυθίστηκε στο σκοτάδι. Μέσα σε λιγότερο από πέντε λεπτά, ολόκληρες πόλεις σταμάτησαν να λειτουργούν.
Στις 12:32 το μεσημέρι της Δευτέρας (28/4), το σύστημα της Ισπανίας απορρόφησε το πρώτο σοκ. Ωστόσο, 1,5 δευτερόλεπτο αργότερα, ένα δεύτερο επεισόδιο προκάλεσε κατάρρευση της συχνότητας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ενεργοποιώντας αλυσιδωτά τους διακόπτες ασφαλείας σε όλη την Ιβηρική.
Αρχικά πολλοί μίλησαν για κυβερνοεπίθεση. Στη συνέχεια, δημοσιεύματα ήθελαν τη διαχειρίστρια Αρχή ηλεκτρικής ενέργειας (Redes Energéticas Nacionais – REN) της Πορτογαλίας να υποστηρίζει ότι ακραίες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας προκάλεσαν έντονες ταλαντώσεις, κάτι που την Τρίτη απέρριψε ως παραπληροφόρηση που δεν έχει καμία σχέση με την Αρχή.
Πλέον ως πιο πιθανή αιτία θεωρείται η υπερπαραγωγή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ιβηρική Χερσόνησο.
Σύμφωνα με τις ισπανικές El Confidencial και El Mundo, η Red Eléctrica de España είχε προειδοποιήσει, ήδη από τον Φεβρουάριο 2025 στην ετήσια έκθεσή της προς την Εθνική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (CNMV) ότι η υψηλή διείσδυση ανανεώσιμων ενέχει βραχυπρόθεσμο κίνδυνο «γενεσιουργών αποσυνδέσεων». Το κλείσιμο θερμικών και πυρηνικών μονάδων μειώνει την αδράνεια και τη σταθερότητα του συστήματος, ενώ αυτό θα μπορούσε να πλήξει τόσο την ασφάλεια του εφοδιασμού όσο και τη φήμη της εταιρείας.
Ωστόσο, δημόσια, όπως λένε τα δημοσιεύματα, η διοίκηση της εταιρείας υποβάθμιζε κάθε κίνδυνο μπλακ άουτ.
ΤΑ ΔΥΟ… ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΑ
Όπως εξήγησε στην «Καθημερινή» ο Νίκος Μάντζαρης, συνιδρυτής του Green Tank και αναλυτής ενεργειακής πολιτικής, «η Ισπανία είναι συνδεδεμένη με την Πορτογαλία και περιοχές της Γαλλίας, ενώ η Πορτογαλία δεν συνδέεται με καμία άλλη χώρα. Το πρώτο κρατούμενο, λοιπόν, είναι ότι η πηγή του προβλήματος εντοπίζεται στην Ισπανία, η οποία το μετάγγισε στις δύο χώρες», κάτι που, εξάλλου, έχει επιβεβαιώσει και η Red Eléctrica de España, αλλά και η αντίστοιχη Αρχή της πορτογαλίας, REN.
Ήδη από τη Δευτέρα, οι ισπανικές Αρχές, η Κομισιόν –διά της εκπροσώπου– και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο –διά του προέδρου του, Αντόνιο Κόστα– απέκλειαν το ενδεχόμενο κυβερνοεπίθεσης στο ηλεκτρικό δίκτυο της Ισπανίας.
Το δεύτερο κρατούμενο, σύμφωνα με τον Νίκο Μάντζαρη, είναι «ότι δεν γνωρίζουμε διόλου τι μπορεί να προκάλεσε αυτές τις αστοχίες του συστήματος».
«Έχοντας απορρίψει μια κυβερνοεπίθεση, δύο θεωρώ ότι είναι οι πιθανότερες αιτίες», λέει στην «Κ» ο Χαβιέ Μερέγιο. «Είτε η συστημική βλάβη, ανθρώπινη ή τεχνική, είτε η υπερβολική προσφορά ενέργειας από ΑΠΕ. Και στις δύο περιπτώσεις, υποδηλώνεται έλλειψη προετοιμασίας. Η πρώτη περίπτωση δείχνει ότι η αρχιτεκτονική του συστήματος δεν είναι καλά μελετημένη. Το σύστημα υποτίθεται ότι είναι σε θέση να διαχωρίσει το δίκτυο, σε μια σειρά από δακτυλίους ή περιοχές. Είναι έτσι κατασκευασμένο, που θα ‘θυσιαζόταν’ μία περιοχή για να προστατευθεί το μεγαλύτερο μέρος του δικτύου και δεν θα είχαμε καθολικό μπλακ άουτ. Για παράδειγμα, δεν θα χάναμε την ηλεκτροδότηση σε ολόκληρο το σπίτι, αλλά μόνο σε ένα δωμάτιο».
Η ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Νίκος Μάντζαρης εξηγεί ότι το σύστημα, όπως όλα δείχνουν εκ του αποτελέσματος, «δεν είναι σχεδιασμένο ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί σε τόσο μεγάλη απώλεια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η πρώτη πρόκληση, λοιπόν, εδώ, ώστε να δημιουργηθούν προληπτικοί μηχανισμοί, είναι ξαναδούμε τους κανόνες καθημερινής λειτουργίας του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας».
Μάλιστα, όπως λέει ο Χαβιέ Μερέγιο, τη στιγμή της κατάρρευσης, περίπου το 70% του μείγματος ηλεκτρικής ενέργειας (όλες οι πηγές ενέργειας μαζί) ήταν ηλιακή και αιολική. Μια διαταραχή στη συχνότητα του δικτύου –ανεξάρτητα από την αιτία και από την πηγή προέλευσης– απαιτεί άμεση αντίδραση (εντός δευτερολέπτων) για την αντιμετώπιση της ανισορροπίας. «Η αιολική και η ηλιακή ενέργεια δεν μπορούν να κληθούν να επιταχύνουν ή να φρενάρουν. Αυτό απαιτεί άλλα μηχανικά συστήματα που είναι πολύ ακριβά ή γεννήτριες που βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα. Οι περιστρεφόμενες μάζες των γεννητριών παρέχουν βασικές υπηρεσίες δικτύου. Μία από αυτές τις υπηρεσίες, η αδράνεια, σχετίζεται με την αποθηκευμένη περιστροφική ενέργεια των σύγχρονων γεννητριών –βασικά των στροβίλων– που είναι συνδεδεμένες με το δίκτυο. Με τη σταδιακή κατάργηση των θερμικών και πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, η διαθέσιμη αδράνεια του δικτύου μειώνεται και αυτό καθιστά τη διατήρηση της σταθερότητας του δικτύου, μια μεγάλη πρόκληση. Αλλά αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο», τονίζει.
Στη συνέχεια, πάντως, η δεύτερη περίπτωση –της υπερπαραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές– επαναφέρει ένα ζήτημα που συζητείται από ετών. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Χαβιέ Μερέγιο, οι ΑΠΕ είχαν δώσει προειδοποιητικά σημάδια. «Το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ισπανία αυξάνεται σημαντικά εδώ και πολλά χρόνια. Ο Διαχειριστής Συστήματος Μεταφοράς (TSO) θα έπρεπε να είχε προετοιμαστεί γι’ αυτό. Ωστόσο, αυτό απαιτεί επενδύσεις και καταναλωτές πρόθυμους να πληρώσουν το τίμημα», υπογραμμίζει.
Είτε η συστημική βλάβη, ανθρώπινη ή τεχνική, είτε η υπερβολική προσφορά ενέργειας από ΑΠΕ. Και στις δύο περιπτώσεις, υποδηλώνεται έλλειψη προετοιμασίας.
Βέβαια, κάθε μετάβαση, όπως εν προκειμένω, έχει πάντοτε τα μαθήματά της. «Χρειαζόμαστε και πράσινη μετάβαση αλλά και ευελιξία», επισημαίνει ο Νίκος Μάντζαρης. «Η πρόκληση εδώ είναι μία δεύτερη, απαραίτητη επικαιροποίηση: να δούμε πώς θα γίνει ευέλικτα η μετάβαση από ένα δίκτυο που τροφοδοτείται από μία κεντρική μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας προς ένα αποκεντρωμένο δίκτυο, όπου, για παράδειγμα, στο μείγμα θα συμβάλλουν ταυτόχρονα ο Εβρος και το Καστελλόριζο».
The post Γιατί «βυθίστηκαν» στο σκοτάδι Ισπανία και Πορτογαλία; appeared first on ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.