Στην Ευρώπη, η Ιστορία δεν αποτελεί μόνο την πρώτη ύλη για εφιάλτες και τραύματα, αλλά και για το όραμα ενός κοινού ειρηνικού μέλλοντος. Προκειμένου όμως να ξεπεράσουμε τούτη την ιστορία βίας, χρειάζεται να τη γνωρίζουμε και να την αποδεχόμαστε, αντλώντας από αυτήν κοινά πρότυπα και μέσα, που θα μας φανούν χρήσιμα σε σημερινές και μελλοντικές προκλήσεις, υποστηρίζει εύστοχα η γερμανίδα καθηγήτρια Αλάιντα Ασμαν στο βιβλίο της «Το ευρωπαϊκό όνειρο. Τέσσερα διδάγματα από την Ιστορία» (ΠΕΚ, 2022).
Ο αναστοχασμός της Ασμαν συναντά τη σκέψη του Βίκτωρος Ουγκώ, όταν μιλούσε για τις καταστροφικέςσυνέπειες των αλλεπάλληλων ευρωπαϊκών πολεμικών συγκρούσεων. Εννοούσε την αναγκαιότητα μιας Ενωμένης Ευρώπης, όπου «…δεν θα υπήρχαν σύνορα, ούτε τελωνοφύλακες, ούτε δασμοί, και οι συναλλαγές θα ήταν ελεύθερες…», μιας Ευρώπης με «…ένα κοινό νόμισμα, σε δύο μορφές, μεταλλική και χάρτινη, που θα είχε για στήριγμά του το κεφάλαιο “Ευρώπη” και για κινητήρια δύναμή του την ελεύθερη εργασία διακοσίων εκατομμυρίων ανθρώπων…».
Φωτισμένοι πολιτικοί και τεχνοκράτες εργάστηκαν ώστε μέσα από τις στάχτες του Β’ ΠΠ να προκύψει μια καινοτόμος θεσμική πρόταση. Η ιδέα ήταν να τεθούν υπό μια κοινή αρχή η παραγωγή και η διαχείριση του άνθρακα και του χάλυβα, απαραίτητων πόρων για την ανάπτυξη των βιομηχανιών. Tην ιστορική πρόταση του Ζαν Μονέ ανέλαβε να την προωθήσει πολιτικά ο Ρομπέρ Σουμάν, ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας. Εξι κράτη (Γαλλία, Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, Βέλγιο, Ιταλία, Ολλανδία και Λουξεμβούργο) αποδέχτηκαν το σχέδιο μιας «λειτουργικής» κοινότητας «υπερεθνικού» χαρακτήρα.
Στις 9 Μαΐου 1950 (έκτοτε Ημέρα της Ευρώπης), ο Ρομπέρ Σουμάν θα παρουσιάσει αυτή τη θεσμική καινοτομία με την ιστορική δήλωσή του, η οποία υπογράμμιζε ότι «η παγκόσμια ειρήνη δεν μπορεί να διατηρηθεί αν δεν αναληφθούν δημιουργικές προσπάθειες ανάλογες των κινδύνων που την απειλούν. Η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί διαμιάς, ούτε σε ένα συνολικό οικοδόμημα: θα διαμορφωθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που θα δημιουργήσουν πρώτα μια πραγματική αλληλεγγύη. Η από κοινού διαχείριση της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα… θα αλλάξει το πεπρωμένο αυτών των περιοχών».
Σήμερα, 80 χρόνια από το τέλος του Β΄ ΠΠ και 75 χρόνια μετά το ιστορικό γεγονός της 9ης Μαΐου 1950, περισσότερο από κάθε άλλη φορά η ευρωπαϊκή ενοποίηση σηματοδοτεί πρωτίστως την ειρήνη και την αλληλεγγύη. Σήμερα, η ΕΕ και μια μεγάλη ομάδα δημοκρατικών κρατών εκφράζουν την αλληλεγγύη τους προς την Ουκρανία. Γιατί με την αλληλεγγύη θα συμβάλουμε και στη διαχείριση του τραύματος του πολέμου στην Ουκρανία. Η ΕΕ είναι αυτή που θα παίξει καθοριστικό ρόλο στη μεταπολεμική συμφιλίωση Ουκρανών και Ρώσων, γιατί η ίδια χτίστηκε πάνω στις στάχτες και την καταστροφή του Β’ ΠΠ και στη συμφιλίωση Γάλλων και Γερμανών.
Σήμερα, η ενοποιητική διαδικασία πρέπει να συνεχίσει να συνδυάζει πολιτικές αλληλεγγύης που να συμπληρώνεται όμως από την απαραίτητη κυριαρχία. Για να καθορίζει η ίδια το μέλλον της, χρειάζεται περισσότερη κυριαρχία. Προς αυτή την κατεύθυνση είναι προφανής η ανάγκη για ένα πιο λειτουργικό σύστημα που θα οδηγήσει στην εμβάθυνση και ολοκλήρωση της ενοποιητικής διαδικασίας και θα στηρίζεται σε περισσότερες κοινές πολιτικές.
Ο Σωτήρης Ντάλης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, πρόεδρος στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών
του Πανεπιστημίου Αιγαίου