Η ανασκόπηση μιας περιόδου επηρεάζεται από τη χρονική απόσταση και από τον βαθμό εμπλοκής του εκάστοτε αφηγητή. Με αυτό το πρίσμα θα επιχειρήσουμε με κριτική ματιά μια διαφορετική προσέγγιση σε σημαντικά σημεία της πρώτης περιόδου του 2015.
α. Η συντριπτική πλειονότητα των μελών του ΣΥΡΙΖΑ ήταν υπέρ της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας, ωστόσο μεγάλο μέρος του κόμματος έλκονταν από την ιδέα της εξόδου από την ευρωζώνη. Η προτεραιοποίηση αυτής της ιδιαίτερης εσωκομματικής ισορροπίας δεν επέτρεπε την ύπαρξη και τη δημιουργία συναντίληψης για τη συνθετότητα της κατάστασης. Παράλληλα η διαπραγματευτική τακτική σημαντικών προσώπων της πρώτης περιόδου συνέβαλε στην όξυνση των σχέσεων μεταξύ των πλευρών οδηγώντας τα πράγματα σε οριακές καταστάσεις και παραλίγο σε αδιέξοδο, που σωστά αποτράπηκε την ύστατη ώρα.
β. Στην Ευρώπη υπήρχαν δυνάμεις που επιδίωκαν την αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ προκειμένου να αποτραπεί η άνοδος αντίστοιχων κομμάτων σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ταυτόχρονα οι ίδιες δυνάμεις επιθυμούσαν τη δημιουργία μιας Ευρώπης δύο ταχυτήτων, ενώ η πιθανή έξοδος της Ελλάδας από την ευρωζώνη θα χρησιμοποιούνταν ως φόβητρο για την επιβολή αυστηρών και απαιτητικών πολιτικών στις πιο αδύναμες οικονομικά χώρες. Σε αρκετά μέλη της διαπραγματευτικής ομάδας ήταν αντιληπτό ότι η χρήση της απειλής του Grexit αποτελούσε επί της ουσίας επιλογή των «σκληρών» της Ευρώπης, επομένως αδρανές εργαλείο για την ελληνική πλευρά και ισχυρό ατού για την άλλη.
γ. Η οικονομική και κοινωνική κατάσταση στη χώρα στις αρχές του 2015 ήταν οριακή. Το δεύτερο πρόγραμμα ήταν εκτός τροχιάς, τα αποθεματικά επαρκούσαν για δυο μήνες, ενώ η φτωχοποίηση και η περιθωριοποίηση μεγάλου μέρους της κοινωνίας ήταν γεγονός. Πολιτικά είχαν δημιουργηθεί οι συνθήκες για μια ανεξέλεγκτη κοινωνική έκρηξη. Η εκλογική επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ και οι πρώτες κυβερνητικές αποφάσεις αποτέλεσαν την απάντηση στη διατήρηση της δημοκρατικής κανονικότητας και τη διέξοδο – διοχέτευση της κοινωνικής αγανάκτησης εντός του δημοκρατικού και συνταγματικού τόξου συμβάλλοντας στη δημιουργία ενός αναχώματος στα κύματα της αντιπολιτικής και της Ακροδεξιάς.
δ. Η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος σαφώς πρόκειται για τη δραματική κορύφωση μιας ατελέσφορης διαδικασίας. Οι ευθύνες αφορούν, όχι αναλογικά, και τις δύο πλευρές. Από τη μια πλευρά, η αδυναμία προσαρμογής στη διαμορφωμένη ισορροπία δυνάμεων, η ελλιπής ανάγνωση των πραγματικών προθέσεων μέρους των δανειστών, η αναποτελεσματική διαπραγματευτική τακτική κρίσιμων εκ της θέσης τους παραγόντων και το έλλειμμα ενιαίας εσωκομματικής στάσης. Από την άλλη, η άρνηση συζήτησης σε κρίσιμα θέματα όπως η επαρκής χρηματοδότηση και η διαχείριση του δημόσιου χρέους, οι συνεχείς νέες απαιτήσεις και κυρίως οι πραγματικές πολιτικές επιδιώξεις ορισμένων δυνάμεων. Χωρίς αμφιβολία ήταν μια πολιτική κίνηση υψηλού ρίσκου που αποτέλεσε την πρώτη μαγιά για τη δημιουργία του μετέπειτα αποκαλούμενου «αντι-ΣΥΡΙΖΑ» μετώπου. Για τα κίνητρα του δημοψηφίσματος δόθηκαν πολλές και κυρίως αντικρουόμενες ερμηνείες. Ωστόσο οφείλουμε να υπενθυμίσουμε τις διαγγελματικές δηλώσεις του τότε πρωθυπουργού Αλ. Τσίπρα ότι το δημοψήφισμα δεν αφορούσε με κανέναν τρόπο την πιθανή έξοδο από την ευρωζώνη αλλά τη βελτίωση της διαπραγματευτικής θέσης της χώρας. Μια αντικειμενική σύγκριση μεταξύ του αρχικού σχεδίου και της τελικής συμφωνίας αναδεικνύει τις σαφείς βελτιώσεις σε πολλά καίρια σημεία με σημαντικότερο όλων τη συμπερίληψη λύσης για τη διευθέτηση του δημόσιου χρέους. Παρά τη δραματοποίηση το δημοψήφισμα αποτέλεσε το turning point, κάτι το οποίο ανέδειξε και παραδέχθηκε η Ανγκελα Μέρκελ στο πρόσφατο βιβλίο της.
ε. Η τελική συμφωνία, ως αποτέλεσμα του δύσκολου συμβιβασμού, καθόρισε την πορεία του ΣΥΡΙΖΑ και της χώρας ως το 2018- 2019, επηρεάζοντας σημαντικά τις πολιτικές εξελίξεις έως σήμερα. Ας μη λησμονούμε ότι η επιλογή του κυβερνητικού σχήματος για την εφαρμογή της αποφασίσθηκε από τους έλληνες πολίτες στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015.
Η κριτική για τα πεπραγμένα της συνολικής κυβερνητικής πορείας απαιτεί μεγαλύτερη και βαθύτερη ανάλυση. Καταληκτικά θα σημειώσουμε ότι εάν κάθε κυβερνητική θητεία πρέπει να αφήνει κάτι θετικό ως παρακαταθήκη, οφείλουμε να καταγράψουμε τα δύο σημαντικά επιτεύγματα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, το τέλος της μνημονιακής εποχής και τη Συμφωνία των Πρεσπών.
Ο Δημήτρης Λιάκος είναι πρώην υφυπουργός (2016 – 2019)