Η τοξικότητα εδώ και μήνες έχει επικαθήσει στην πολιτική σκηνή. Ακραίες φωνές, εκατέρωθεν, αναπαράγονται στα μέσα επικοινωνίας και δίνουν τον τόνο της πολιτικής αντιπαράθεσης. Ωστόσο, αυτό δεν επιτρέπει να διακρίνουμε μεταξύ μετριοπαθών και ακραίων φωνών και διευκολύνει όσους επιθυμούν να περιθωριοποιήσουν τις πρώτες.
Η τοξικότητα αναπτύσσεται ως παράπλευρη συνέπεια προβλημάτων διακυβέρνησης. Δεν φταίει η τοξικότητα για την αδυναμία διασφάλισης της ασφάλειας των σιδηροδρόμων ή για την πατρωνία στις επιδοτήσεις. Αντίθετα, παρακολουθεί την αποκάλυψη των προβλημάτων και μετατοπίζει τη συζήτηση από την υπεύθυνη ανταλλαγή μετριοπαθών προτάσεων στην επικοινωνιακή σύγκρουση. Αυτή η μετατόπιση δυσχεραίνει την ορθή διακυβέρνηση του τόπου. Κρίσιμο επομένως είναι να δούμε πώς συντηρείται η τοξικότητα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα μας δίνει η επικοινωνιακή απαξίωση της επιλογής της αξιωματικής αντιπολίτευσης να ψηφίσει «παρών» σε σημαντική διάταξη που συζητήθηκε στη Βουλή την προηγούμενη εβδομάδα. Η διάταξη αναστέλλει για τρίμηνο τη δυνατότητα αιτήσεως παροχής ασύλου σε πρόσωπα που εισέρχονται από τη Βόρεια Αφρική, και ορίζει την επιστροφή δίχως καταγραφή τους.
Η ψήφος «παρών» προβλέπεται ρητά στον Κανονισμό της Βουλής. Στην πράξη, εξισώνεται με αρνητική ψήφο. Και αυτό διότι οι αποφάσεις κατά κανόνα λαμβάνονται με απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων (τα «ναι» πρέπει να υπερκαλύπτουν τα «όχι» και τα «παρών»). Η διαφοροποίηση μεταξύ αρνητικής ψήφου και «παρών» είναι πολιτική επιλογή. Συνήθως, το «παρών» υποδηλώνει ότι είναι κατανοητό το πρόβλημα, αλλά υπάρχει ένσταση ή αποστασιοποίηση προς τη συγκεκριμένη νομοθετική λύση. Επομένως, πρώτον, ζητούμενο εδώ δεν είναι το «παρών», αλλά η συγκεκριμένη διαφωνία πολιτικής που διατυπώθηκε: τι είναι προτιμότερο; Η αναστολή της διαδικασίας ή η ταχύρρυθμη διεκπεραίωσή της; Με δεδομένους τους κινδύνους διεθνούς ευθύνης της χώρας και την έμπρακτη αδυναμία μαζικών επιστροφών. Αυτό έπρεπε να αναδείξει ο δημόσιος διάλογος και να εκτεθούν εκατέρωθεν τα επιχειρήματα. Δεύτερον, το «παρών» είναι μετριοπαθής πολιτική τοποθέτηση. Λέει: καταλαβαίνω τι κάνεις, αλλά θεωρώ ότι είναι λάθος τρόπος. Σε τι επομένως συμβάλλει η απαξίωση μιας επιφυλακτικής στάσης σε ένα τόσο σύνθετο ζήτημα;
Η τοξικότητα εμποδίζει την ανάδειξη και αντιπαράθεση ρεαλιστικών και μετριοπαθών πολιτικών προσεγγίσεων. Και τη συνεννόηση στον βαθμό που μπορεί να επιτευχθεί. Η επικοινωνιακή απαξίωση συντηρεί την τοξικότητα. Μπορεί βραχυπρόθεσμα να ανακουφίζει, αλλά έχει αντίτιμο. Δεν επιτρέπει να δει κανείς τα περιθώρια επανεξέτασης μιας πολιτικής. Εγκλωβίζει σε μονό αφήγημα. Κυρίως όμως, η τοξικότητα καθιστά πιο δύσκολη τη στοιχειώδη αποδοχή που επιτρέπει σε μία κυβέρνηση να υλοποιεί πολιτικές. Κανένα σύστημα εξουσίας δεν μπορεί να μεταρρυθμίσει οτιδήποτε σε συνθήκες γενικευμένης απαξίωσης. Και αυτό θα το βρουν μπροστά τους σημερινοί και αυριανοί κυβερνώντες.
Ο Νίκος Παπασπύρου είναι αναπληρωτής καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ