Μεταξύ της έκδοσης, πριν από περίπου 35 χρόνια, του βιβλίου μου «Ο Θρίαμβος του Δημοκρατικού Καπιταλισμού», 1988, και του τελευταίου βιβλίου του Martin Wolf “The Crisis of Democratic Capitalism” (Η Κρίση του Δημοκρατικού Καπιταλισμού), 2023, μεσολάβησε, πριν από λίγο καιρό, η ανακάλυψη του Αλέξη Τσίπρα πως ο «δημοκρατικός καπιταλισμός» αποτελεί το πιο αποτελεσματικό σύγχρονο σύστημα διακυβέρνησης! Ολα βέβαια ξεκίνησαν από την πρωτοποριακή εργασία του Michael Novak “The Spirit οf Democratic Capitalism” (To Πνεύμα του Δημοκρατικού Καπιταλισμού), 1982, που αφορούσε τις προτεσταντικές εμπνεύσεις που επέβαλαν αυτές τις αρχές πάνω και επί των ξεπερασμένων αντιλήψεων του καθολικισμού στην Αμερική, και στην Ευρώπη, μέσω της Μεταρρύθμισης, του Αγγλικανισμού και του Καλβινισμού. Οι αρχές αυτές στη συνέχεια εδραιώθηκαν, οδηγώντας αργότερα στο θαύμα της οικονομίας της αγοράς και στην οριστική περιθωριοποίηση του Μαρξισμού.
Πώς ανακάλυψε αυτές τις αρχές τώρα ένας παλιός μαρξιστής, σε μια εποχή μάλιστα που αντιμετωπίζουν σοβαρότατα προβλήματα αυτοπροσδιορισμού και εσωτερικής αμφισβήτησης, είναι πραγματικά αξιοπερίεργο. Εκτός πια κι αν χρησιμοποιούμε ίδιους όρους, αλλά καταλαβαίνουμε εντελώς διαφορετικά πράγματα. Η σημερινή κρίση του δημοκρατικού καπιταλισμού οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αμφισβήτηση των δημοκρατικών κανόνων που κυριαρχούσαν για δεκαετίες στις δυτικές κοινωνίες. Οταν έγραψα τον «Θρίαμβο του Δημοκρατικού Καπιταλισμού», ο κόσμος βρισκόταν στην κορύφωση του αστερισμού της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς. Ο Ρόναλντ Ρίγκαν και η Μάργκαρετ Θάτσερ κυριαρχούσαν στη διεθνή πολιτική σκηνή, το Τείχος του Βερολίνου είχε καταρρεύσει, οι σκιές του ολοκληρωτισμού πάνω από την Ευρώπη είχαν εξαφανιστεί, η δημοκρατία είχε παντού θριαμβεύσει, ακόμα και η Ρωσία φαινόταν έτοιμη να συμμετάσχει σε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Τα μεγάλα ιδεολογικά, πολιτικά και οικονομικά σχίσματα που είχαν τις ρίζες τους πίσω στη Γαλλική Επανάσταση είχαν σχεδόν ολότελα τελειώσει. Το επικύρωσε αυτό λίγο αργότερα και ο Francis Fukuyama με το περίφημο άρθρο του, και βιβλίο έπειτα, «The End of History?» (Το Τέλος της Ιστορίας;), 1989!
Οταν όμως ο Martin Wolf έγραψε το βιβλίο “The Crisis of Democratic Capitalism”, 2023, τα πράγματα είχαν αλλάξει πολύ. Η οικονομική αστάθεια και αβεβαιότητα είχαν αρχίσει να κυριαρχούν στις περισσότερο κρατικιστικές πια διεθνείς οικονομίες, η παγκοσμιοποίηση είχε αναδείξει χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία προκαλώντας φτώχεια και ανισότητες σε πολλές δυτικές οικονομίες, ενώ οι κοινωνικές ελίτ, αποκομμένες από τους λαούς τους, άρχισαν να μιλούν διαφορετική γλώσσα και να μην αφουγκράζονται τις ανησυχίες και τις αγωνίες τους. Ως αποτέλεσμα, οι δημοκρατικοί θεσμοί άρχισαν να κλονίζονται στην ίδια τη Δύση, ενώ αυταρχικά καθεστώτα (Βλαντίμιρ Πούτιν, Σι Τζινπίνγκ, Ερντογάν, Ναρέντρα Μόντι, μεταξύ άλλων) κερδίζουν έδαφος παγκοσμίως σαν μοντέλα σύγχρονης διακυβέρνησης. Οι αντιπροσωπευτικοί θεσμοί λοιπόν μένουν πολύ πίσω και η πραγματική δημοκρατία κλονίζεται. Οι λεγόμενες «δικτατορίες του σπιναρίσματος» (“Spin Dictatorships”, όπως στο βιβλίο των Sergei Guriev και Daniel Treisman) – σε αντίθεση με τις παλιές «δικτατορίες του φόβου» – αποκτούν παντού οπαδούς και ερείσματα. Οπως και οι «μη φιλελεύθεροι δημοκράτες» ηγέτες σε χώρες της Δύσης (Λεπέν, Φάρατζ, Βίλντερς, Ορμπαν, Σαλβίνι, Στράχε, Καζίνσκι, ακόμα και ο Τραμπ).
Σε ποιον λοιπόν ακριβώς «δημοκρατικό καπιταλισμό» προσβλέπει ο Αλέξης Τσίπρας, σύμφωνα με τις τελευταίες του εξαγγελίες; Σύμφωνα με το βιβλίο του Martin Wolf, η σημερινή του κρίση οφείλεται στις οικονομικές απογοητεύσεις της καπιταλιστικής ρητορικής και στις θεσμικές αδυναμίες του δημοκρατικού του αφηγήματος. Ο διεθνής οικονομικός ανταγωνισμός, δηλαδή, υπονομεύει την οικονομική ισορροπία, ενώ οι μετανάστες και ο δικαιωματισμός τινάζουν στον αέρα τις κατοχυρωμένες για δεκαετίες εξουσίες των απλών γηγενών πολιτών. Η αγορά και η δημοκρατία ψάχνουν μια νέα ισορροπία. Πώς αντιμετωπίζονται αυτά;