Το 2024 ήταν παγκοσμίως μια εκλογική χρονιά – στήθηκαν κάλπες σε δεκάδες χώρες. Αυτός ήταν ο λόγος που το περιοδικό των «Financial Times» (FT Magazine) είχε επιλέξει τον Ιανουάριο εκείνης της χρονιάς να απευθύνει προειδοποιήσεις ότι «είναι θέμα χρόνου πριν η παραπληροφόρηση οδηγήσει στην καταστροφή». Και το είχε κάνει με ένα αφιέρωμα στα deepfakes (στο κατασκευασμένο, ψεύτικο πλην πιστευτό ψηφιακό οπτικό ή και ηχητικό περιεχόμενο), δημοσιεύοντας τη γνωστή πια εικόνα με το δήθεν παθιασμένο φιλί στο στόμα μεταξύ Ντόναλντ Τραμπ και Τζο Μπάιντεν. «Fake» (ψεύτικο) ήταν ο πρωτοσέλιδος τίτλος. Είχε περάσει ένας χρόνος από τη στιγμή που τα social media έπαιρναν φωτιά με κάθε λογής εκτιμήσεις και αναλύσεις για μια φωτογραφία του Πάπα Φραγκίσκου, που έπεισε για την αυθεντικότητά της περισσότερους από εκείνους στους οποίους προκάλεσε υποψίες: κι ας ήταν λες και ο ποντίφικας με το ογκώδες, ολόλευκο, φουσκωτό μπουφάν να βγήκε από τη χορευτική ομάδα στο σόου της Ριάνα στο Superbowl.
Από τον Πάπα στον Ζελένσκι
Από την εποχή του λευκού μπουφάν και του φιλιού μέχρι σήμερα, σε μόνο δύο χρόνια δηλαδή, η τεχνολογία έχει προχωρήσει με απίστευτη ταχύτητα. «Το μοντέλο εξελίχθηκε, η τεχνητή νοημοσύνη εκπαιδεύεται ραγδαία. Είχαμε την εικόνα, τώρα έχουμε και βίντεο και ήχο και ολόκληρες σκηνές να περνούν μπροστά στα μάτια μας, παρότι στην πραγματικότητα δεν έχουν συμβεί ποτέ», λένε οι γνωρίζοντες. Οι προκλήσεις από τα deepfakes δεν πρωτοεμφανίστηκαν με εκείνες τις εικόνες: για παράδειγμα το 2022 υπήρξαν ψεύτικες αναρτήσεις με τον ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι να ζητάει από τα στρατεύματά του να παραδοθούν – και με τον ίδιο να οδηγείται δημοσίως σε διευκρινίσεις, κόβοντας την εντεινόμενη συζήτηση στο Διαδίκτυο. Και ακόμα χειρότερα, το 2023, πριν από τις κοινοβουλευτικές εκλογές στη Σλοβακία κυκλοφόρησαν ψεύτικες ηχογραφήσεις υποψηφίων – μια «κλωνοποίηση» της φωνής τους –, με πολλούς να πιστεύουν ότι τα fake news επηρέασαν τότε το εκλογικό αποτέλεσμα.
Η ανησυχία της κυβέρνησης
Το ζήτημα των εικόνων, των βίντεο και των ηχογραφήσεων, που παράγονται με AI, στην κατεύθυνση αλλοίωσης της πραγματικότητας έως εξαπάτησης του κοινού έχουν θορυβήσει και την Αθήνα. «Φανταστείτε το Σάββατο πριν από την Κυριακή των εκλογών, που έχουν πάψει οι προεκλογικές δραστηριότητες: κυκλοφορεί ξαφνικά ένα ηχητικό ή ένα deepfake βίντεο, διαδίδεται παντού και δεν υπάρχει τρόπος αντίδρασης» έλεγε ο Κυριάκος Μητσοτάκης τον χειμώνα του 2024 από τη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου σε ειδική εκδήλωση εταιρειών τεχνολογίας για την καταπολέμηση της παραπλανητικής χρήσης της AI. Πριν από μερικές εβδομάδες, ο Πρωθυπουργός επανήλθε στο θέμα, συνομιλώντας με τον καθηγητή και πρόεδρο της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την τεχνητή νοημοσύνη, Κωνσταντίνο Δασκαλάκη. «Πρέπει ως πολιτικός να έχω προστασία των δικών μου πνευματικών δικαιωμάτων, της εικόνας μου, του προσώπου μου, όταν κάποιος με χρησιμοποιεί χωρίς να με ρωτάει; Μιλάμε για πνευματικά δικαιώματα. Εμείς έχουμε και το μειονέκτημα ότι όσο πιο πολύ σε έχουν βιντεοσκοπήσει και φωτογραφίσει τόσο πιο ακριβής είναι και η αναπαράσταση» είπε και ανοιχτά εξέφρασε την ανησυχία της κυβέρνησης ενόψει των εθνικών εκλογών: «Φοβάμαι ότι πια θα είναι τέτοια η σύγχυση για το τι είναι πραγματικό, που στο τέλος θα δημιουργείται μία τεράστια αναταραχή».
Το ραντεβού με τους Δανούς
Εγκυρες πηγές αναφέρουν ότι οι συζητήσεις στο παρασκήνιο για δραστική παρέμβαση κατά των deepfakes είναι προχωρημένες με στόχο να συνταχθεί το συντομότερο νομοσχέδιο περί κατοχύρωσης της πνευματικής ιδιοκτησίας στο πρόσωπο και στη φωνή – κάτι σαν copyright προσώπου. Αυτό δείχνει και το γεγονός ότι προγραμματίζονται για τον Σεπτέμβριο ραντεβού κυβερνητικών στελεχών με τεχνοκράτες και κυβερνητικά στελέχη της Δανίας στην Αθήνα. Το σκανδιναβικό μοντέλο για την προστασία από τα deepfakes υπάρχει και η ελληνική πλευρά επιδιώκει προσαρμογή της δανέζικης τεχνογνωσίας στα ελληνικά δεδομένα. Οι Δανοί είναι οι πρώτοι στην Ευρώπη που παρεμβαίνουν νομοθετικά για την αντιμετώπιση των ψηφιακών απομιμήσεων της ταυτότητας των ανθρώπων (με εξαίρεση τις περιπτώσεις σάτιρας), αλλάζοντας τη νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων. Με τα λεγόμενα του δανού υπουργού Πολιτισμού Γιάκομπ Ενγκελ-Σμιτ («Guardian), «οι άνθρωποι μπορούν να περάσουν από την ψηφιακή μηχανή αντιγραφής και να χρησιμοποιηθούν καταχρηστικά για κάθε είδους σκοπούς και δεν είμαι διατεθειμένος να δεχτώ κάτι τέτοιο». Στην Ελλάδα, κάθε υπουργείο έχει πάρει οδηγία να ενσωματώνει στη στρατηγική και τις πολιτικές του τις εξελίξεις στην ΑΙ ενώ για τις επαφές σε πρώτη φάση με τους Δανούς κινητοποιείται ο ειδικός γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού και συντονιστής της Επιτροπής για την τεχνητή νοημοσύνη Γιάννης Μαστρογεωργίου, με αρκετά υπουργεία επί ποδός – όπως το Εσωτερικών, το Παιδείας, το Πολιτισμού κ.ά.
Ενημερωτική καμπάνια
«Πάμε προς τις εκλογές της ΑΙ και των δυσδιάκριτων fake news» λέει χαρακτηριστικά κυβερνητικός παράγοντας, επισημαίνοντας τη σημασία εκπαίδευσης του εκλογικού σώματος και συνολικά της κοινωνίας σχετικά με κακόβουλες δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης. Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με πληροφορίες, προετοιμάζεται ενημερωτική καμπάνια η οποία θα τρέξει και στα σχολεία. Προς το παρόν οι χώρες κινούνται ή σκέφτονται τα δικά τους μεμονωμένα εργαλεία: η ΕΕ απαιτεί από τους παρόχους συστημάτων AI να επισημαίνουν το προϊόν τους ως περιεχόμενο που παράγεται από τεχνητή νοημοσύνη, η Βρετανία ποινικοποιεί τα πορνογραφικά deepfakes, οι ΗΠΑ δίνουν εντολή στις πλατφόρμες να κατεβάζουν τα deepfakes εντός 48 ωρών κ.ο.κ.