Η Ευρώπη διέψευσε αυτούς που θεωρούσαν ότι παραμένει στο περιθώριο των εξελίξεων παρακολουθώντας τα γεγονότα – Ο πόλεμος δεν τέλειωσε χθες, αλλά το τέλος του δεν θα το αποφασίσουν μόνοι τους ο Τραμπ με τον Πούτιν
Οι δηλώσεις μπροστά στις κάμερες ήταν χαρακτηριστική του ύφους του. Υποσχέσεις για ταχείες και θεαματικές εξελίξεις, χωρίς να δεσμεύεται στις λεπτομέρειες. Το αποτέλεσμα; Θολό και αμφίβολο, καθώς ο Τραμπ μπορεί να αλλάξει τις θέσεις του, ακόμα και τις δεσμεύσεις του, χωρίς εξηγήσεις και όποτε το κρίνει σκόπιμο, για τον ίδιο.
Η Ευρώπη από θεατής, συμπρωταγωνιστής
Αν θα έπρεπε να σημειωθεί μια σημαντική διαφορά, των χθεσινών επαφών, με άλλες που είχε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, ήταν η έντονη και ορατή παρουσία της Ευρώπης. Για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, οι ηγέτες των πιο ισχυρών κρατών της Ηπείρου κάθισαν στο ίδιο τραπέζι με τον Αμερικανό Πρόεδρο και τον Ζελένσκι, όχι ως παρατηρητές, αλλά ως συνομιλητές με βαρύνοντα λόγο.
Η Πρόεδρος της Commission, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, το είπε καθαρά: «Η Ευρώπη στέκεται στο πλευρό της Ουκρανίας. Δεν είμαστε εδώ για να δούμε τι θα αποφασίσουν οι άλλοι. Είμαστε εδώ για να χτίσουμε μαζί μια δίκαιη και διαρκή ειρήνη».
Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, με τον γνωστό διπλωματικό του τόνο, σημείωσε: «Η ειρήνη δεν είναι μια λέξη κενή. Είναι ευθύνη να αποτρέψουμε να επιβραβευθεί η επιθετικότητα. Και αυτό είναι ευρωπαϊκή όσο και αμερικάνικη ευθύνη».
Η Ευρώπη έστειλε το μήνυμα ότι δεν προτίθεται να αφεθεί σε έναν αμερικανο-ρωσικό διάλογο που θα καθόριζε το μέλλον της Ηπείρου ερήμην της.
Μιλώντας για ειρήνη με το αίμα να ρέει
Ενώ στην Ουάσιγκτον κυριαρχούσαν χαμόγελα (έστω και διπλωματικά) και κάμερες, στην Ουκρανία ο ήχος στα αυτιά των ανθρώπων, ήταν για ακόμα μια φορά απόκοσμος. Πυροβολικό, drones, κραυγές, πολεμικές ιαχές και θάνατος.
Στη Ντονέτσκ, η Ρωσία επιχείρησε μέσα στον Αύγουστο να προωθηθεί προς το Ντομπροπίλια και να αποκόψει τον δρόμο προς το Κραματόρσκ. Οι ουκρανικές δυνάμεις μιλούν για «σφαγή» ρωσικών μονάδων, με εκατοντάδες νεκρούς σε λίγες ημέρες, αλλά παραδέχονται ότι η πίεση είναι διαρκής.
Η Μόσχα, αντίθετα, παρουσιάζει εικόνα «νίκης», χωρίς βιασύνη. Το αφήγημα του Κρεμλίνου λέει ότι «ο χρόνος δουλεύει υπέρ της Ρωσίας» και είναι κάτι το οποίο ακούμε για μισό αιώνα στη Κύπρο για την Τουρκία. Η πραγματικότητα όμως είναι πιο σύνθετη. Η Ρωσία έχει πλεονέκτημα σε αριθμούς και παραγωγή πολεμικού υλικού, αλλά οι ουκρανικές επιθέσεις φτάνουν πλέον πια βαθιά στο εσωτερικό της. Αεροδρόμια, αποθήκες καυσίμων, βιομηχανικές εγκαταστάσεις δέχονται πλήγματα που κάνουν θρύψαλα το κύρος του Πούτιν στο εσωτερικό.
Σενάρια ειρήνης: Από το εφικτό στο επικίνδυνο
Στην Ουάσιγκτον, πέρα από τα χαμόγελα, η πραγματική συζήτηση αφορούσε τα σενάρια ειρήνης, γιατί κανένας πόλεμος δεν διήρκεσε για πάντα. Έτσι και αυτός, κάποτε θα τελειώσει, αλλά κανείς δεν ξέρει πότε, πως και με ποιους όρους.
• Ειρήνη με κατάπαυση πυρός και πάγωμα γραμμών.
Στην καλύτερη περίπτωση, θα υπάρξει συμφωνία για κατάπαυση του πυρός και διατήρηση των σημερινών γραμμών. Αυτό θα έδινε ανάσα στην Ουκρανία και θα σταθεροποιούσε την Ευρώπη, αλλά θα άφηνε στα χέρια της Ρωσίας εδάφη που κατέκτησε με τη βία. Ο κίνδυνος; Να παγιωθεί μια νέα «παγωμένη σύγκρουση» όπως στη Κύπρο, στη Γεωργία και στη Μολδαβία (Υπεδνειστερία).
• Συμφωνία με εγγυήσεις ασφαλείας «τύπου ΝΑΤΟ»
Είναι το σχέδιο που προωθεί η Ευρώπη. Ένα σύστημα δεσμεύσεων, με συμμετοχή ΗΠΑ, ΕΕ και ΝΑΤΟ, που θα παρέχει στρατιωτική και οικονομική ασφάλεια στην Ουκρανία χωρίς τυπική ένταξη στο ΝΑΤΟ. Αυτό θα μείωνε τον κίνδυνο νέας ρωσικής εισβολής και θα έστελνε μήνυμα αποτροπής, αλλά θα απαιτούσε τεράστιους πόρους και πολιτική βούληση.
• Συμβιβασμός με εδαφικές παραχωρήσεις
Είναι το σενάριο που φέρεται να προωθεί ο Τραμπ, μιλώντας για «ρεαλιστικές λύσεις». Η Ουκρανία θα αναγκαζόταν να εγκαταλείψει την Κριμαία ή και τμήματα του Ντονμπάς, με αντάλλαγμα ειρήνη. Για το Κίεβο, αυτό είναι αδιανόητο. Για την Ευρώπη, θα ήταν μήνυμα παραίτησης από τις ίδιες τις αξίες της.
• Μια νέα διάσκεψη τύπου Ελσίνκι
Ορισμένοι Ευρωπαίοι μιλούν για την ανάγκη μιας «μεγάλης συμφωνίας» που θα αναδιαμορφώσει την αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ευρώπη, όπως το 1975, αλλά σήμερα, με έναν Πούτιν που έχει παραβιάσει κάθε κανόνα, αυτό μοιάζει περισσότερο με ευχή παρά με ρεαλιστική προοπτική.
Η Ευρώπη ως δύναμη ασφάλειας
Η χθεσινή εικόνα στην Ουάσιγκτον έδειξε κάτι που μέχρι πρόσφατα θα μπορούσε να θεωρηθεί «όνειρο θερινής νυκτός». Μια Ευρώπη που δεν αρκείται να σχολιάζει και να καταδικάζει φραστικά, αλλά να συμμετέχει ενεργά στις εξελίξεις που την αφορούν.
Από τον Στάρμερ που μίλησε για «ιστορικό βήμα» έως τον Μακρόν που έθεσε την έννοια της «δίκαιης ειρήνης», όλοι οι Ευρωπαίοι έδειξαν ότι δεν θέλουν να είναι θεατές σε μια αμερικανορωσική διαπραγμάτευση. Η παρουσία τους δίπλα στον Ζελένσκι είχε τον σαφή συμβολισμό, ότι η Ουκρανία δεν είναι μόνη.
Αυτό έχει και πρακτική διάσταση, καθώς η Ευρώπη θα χρειαστεί να βάλει βαθιά το χέρι στην τσέπη. Εγγυήσεις ασφαλείας σημαίνουν όπλα, εκπαίδευση, αεράμυνα και δισεκατομμύρια ευρώ. Η χθεσινή «φωτογραφία ενότητας» θα κριθεί από το αν η Ευρώπη μπορέσει να μετατρέψει τα λόγια σε πράξεις.
Μας αφορά και εμάς
Για την Κύπρο και την Ελλάδα, το μήνυμα είναι διπλό.
Από τη μια, η σταθεροποίηση στην Ουκρανία μειώνει τον ενεργειακό κίνδυνο, ευνοεί επενδύσεις και δημιουργεί χώρο για τα μεγάλα έργα υποδομών στην Ανατολική Μεσόγειο και από την άλλη, υπάρχει το πολιτικό μήνυμα, πως αν η Ευρώπη μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια της Ουκρανίας, τότε δεν υπάρχει καμία δικαιολογία να μην αντιμετωπίσει με την ίδια σοβαρότητα την τουρκική κατοχή στην Κύπρο. Όπως ανέφερε στη Cyprus Times πολιτικός παράγοντας με μακρά εμπειρία στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, «η εδαφική ακεραιότητα δεν είναι α λα καρτ. Αν ισχύει για την Ουκρανία, πρέπει να ισχύει και για την Κύπρο και τώρα αποκτούμε πιο ισχυρά επιχειρήματα να πείσουμε για το αυτονόητο».
Ο Τραμπ με τα μάτια στο Νόμπελ και το εσωτερικό
Δεν μπορεί να καταλάβει κανείς τη στάση του Ντόναλντ Τραμπ στο Ουκρανικό χωρίς να δει το αμερικανικό εσωτερικό σκηνικό… αν και πάλι θα δυσκολευτεί. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ εισέρχεται στον δεύτερο χρόνο της θητείας του με τα βλέμματα στραμμένα στο 2026, όπου οι ενδιάμεσες εκλογές θα κρίνουν την πολιτική του ισχύ. Για τον Τραμπ, η εικόνα του «ειρηνοποιού» είναι πολύτιμη, γιατί μπορεί να του χαρίσει πόντους, τόσο απέναντι στους Δημοκρατικούς όσο και απέναντι σε εσωκομματικούς αμφισβητίες στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα.
Δεν είναι τυχαίο ότι δήλώνει σε όλους τους τόνους, «είμαι ο μόνος που μπορεί να φέρει τον Πούτιν και τον Ζελένσκι στο ίδιο τραπέζι. Είμαι ο μόνος που μπορεί να σταματήσει αυτόν τον πόλεμο».
Δεν απευθύνεται μόνο σε ξένους ηγέτες, αλλά και στο εσωτερικό ακροατήριο, στους ψηφοφόρους που θέλουν να δουν τον Αμερικανό Πρόεδρο να «φέρνει αποτελέσματα» και να μειώνει τις αμερικανικές δαπάνες για πολέμους που δεν εμπλέκονται άμεσα οι ΗΠΑ.
Η αμερικανική κοινή γνώμη, λόγω ρωσικής διείσδυσης και παραπληροφόρησης, δείχνει κόπωση με τη συνεχιζόμενη στήριξη στην Ουκρανία. Δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι περίπου οι μισοί Αμερικανοί θεωρούν πως η χώρα τους ξοδεύει «πάρα πολλά» σε αυτό τον πόλεμο. Ο Τραμπ το γνωρίζει και γι’ αυτό μίλησε χθες για την ανάγκη «η Ευρώπη να σηκώσει το μεγαλύτερο βάρος».
«Δεν είναι σωστό να πληρώνουμε μόνοι μας», είπε. «Η Ευρώπη πρέπει να αναλάβει πολύ περισσότερα. Αυτή είναι η δική τους γειτονιά».
Το μήνυμα ήταν σαφές. Θέλει να αποδείξει στους ψηφοφόρους του ότι προστατεύει τον αμερικανικό προϋπολογισμό και περιορίζει τις «απώλειες» από έναν πόλεμο που για πολλούς στις ΗΠΑ μοιάζει μακρινός.
Η προσωπική σχέση με τον Πούτιν
Η εικόνα του Τραμπ ως ανθρώπου που «μπορεί να μιλήσει» με τον Πούτιν έχει δύο όψεις. Από τη μια, δίνει την αίσθηση του διαπραγματευτή που δεν φοβάται τον διάλογο με τη Μόσχα και από την άλλη, ενισχύει τις κατηγορίες ότι «παραχαϊδεύει» το Κρεμλίνο. Χθες, με το τηλεφώνημα στον Ρώσο πρόεδρο, τροφοδότησε ξανά αυτές τις εντυπώσεις, ότι δίνει λογαριασμό στον Πούτιν για το τί συζητάει με τους εταίρους των ΗΠΑ στην Ευρώπη και το ΝΑΤΟ. Οι Δημοκρατικοί ήδη τον κατηγορούν ότι «παίζει με τη φωτιά». Ένας Δημοκρατικός Γερουσιαστής σχολίασε δηκτικά: «Δεν χρειαζόμαστε έναν Πρόεδρο που να λειτουργεί ως αγγελιαφόρος του Πούτιν».
Πάνω από όλα η εικόνα
Ο Τραμπ ξέρει να δημιουργεί σκηνικά. Το χθεσινό ήταν ένα τέτοιο σκηνικό. Μια σειρά από ηγέτες γύρω του, δηλώσεις περί επικείμενης συνάντησης, τηλεφώνημα στον Πούτιν… Ακόμη κι αν η ουσία δεν ήταν θεαματική, η εικόνα ήταν «χολιγουντιανή». Αυτό είναι που μετρά για τον ίδιο, ώστε να φανεί ότι παίρνει πρωτοβουλίες και «κινεί τα νήματα» παγκοσμίως.
Λέγεται, δύναμη της εικόνας και ο Τραμπ τη γνωρίζει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον.
Τι έδειξε η χθεσινή μέρα
• Ο Τραμπ βιάζεται γιατί θέλει να παρουσιάσει νίκη στο εσωτερικό των ΗΠΑ.
• Ο Ζελένσκι αντιστέκεται, γνωρίζοντας ότι κάθε εδαφική παραχώρηση θα είναι πολιτική αυτοκτονία.
• Η Ευρώπη, για πρώτη φορά μετά από καιρό, στάθηκε χθες ενωμένη και δίπλα στον Ουκρανό Πρόεδρο, δείχνοντας ότι δεν θα δεχτεί να γίνει κομπάρσος σε μια αμερικανορωσική παράσταση.
• Και ο Πούτιν; Περιμένει να δει ποιος θα κουραστεί πρώτος.
Η μάχη δεν είναι μόνο στα χαρακώματα του Ντονμπάς, αλλά και στις αίθουσες της Ουάσιγκτον και των Βρυξελλών. Εκεί όπου η Ευρώπη χθες έδειξε ότι μπορεί να είναι παρούσα, δυνατή, ενωμένη. Αν αυτό συνεχιστεί, ίσως τα σενάρια ειρήνης να αποκτήσουν πραγματική πιθανότητα.
Το άρθρο Τραμπ-Ζελένσκι-Ευρωπαίοι ηγέτες: Μια μέρα που έμοιαζε με πρόβα ιστορίας εμφανίστηκε πρώτα στο Cyprus Times.