Το καλοκαίρι τελειώνει ημερολογιακά, πολλοί και πολλές όμως εξακολουθούν να βρίσκονται μακριά από τα αστικά κέντρα, σε νησιά και σε χωριά της Ελλάδας. Εκεί, δεν είναι τόσο σπάνιο, ακόμα και σήμερα, καταστηματάρχες (π.χ. το καφενείο του χωριού) να κρατούν ένα τεφτέρι με τις οφειλές των πελατών τους που πληρώνουν «βερεσέ». Οταν η οικονομική τους κατάσταση το επιτρέψει, ακόμη και το επόμενο πρωί σε κάποιες περιπτώσεις, ξεπληρώνουν μέρος της οφειλής. Αυτή η διαδικασία μπορεί να συνεχίζεται επ’ άπειρον σε ένα μικρό χωριό, με τα «βερεσέδια» να… δίνουν και να παίρνουν.
Κι όμως, το μοντέλο αυτό υπάρχει και στην πόλη! Μόνο που έχει αποκτήσει νέο όνομα, κι αυτό ξενικό – όχι τουρκικό όπως ο βερεσές, αλλά αγγλικό. Το σύστημα «Buy Now, Pay Later» (Αγόρασε Τώρα, Πλήρωσε Αργότερα – BNPL) είναι επί της ουσίας η μοντέρνα εκδοχή αυτής της παλιάς παράδοσης. Οταν ο πελάτης δεν μπορεί να πληρώσει άμεσα για αυτό που θέλει, δεν είναι ανάγκη να το στερηθεί∙ μπορεί απλά να αναβάλει την πληρωμή για το μέλλον.
Το BNPL δίνει αυτή τη δυνατότητα με έναν δομημένο τρόπο – και μερικούς μεσάζοντες, βεβαίως. Για όσους δεν έχουν χρησιμοποιήσει αυτή τη μέθοδο πληρωμών, εξηγούμε: Βρίσκεστε σε ένα κατάστημα και θέλετε να αγοράσετε ένα προϊόν, π.χ. μια τηλεόραση που κοστίζει 500 ευρώ. Ομως, ο μήνας είχε ήδη αρκετά έξοδα, οι αποταμιεύσεις είναι ελάχιστες και μια τέτοια αγορά σημαίνει ότι θα ζητείτε δανεικά στο τέλος του μήνα. Ο υπάλληλος του καταστήματος σας βλέπει να ζορίζεστε και σας προτείνει να σκεφτείτε την πληρωμή με τρεις άτοκες μηνιαίες δόσεις. Τα 500 ευρώ γίνονται 166 σήμερα, 166 τον επόμενο μήνα κι άλλα 166 τον τρίτο – έτσι η αγορά φαντάζει πιο εφικτή. Το BNPL είναι διαθέσιμο κυρίως σε ηλεκτρονικά καταστήματα, αλλά και σε ορισμένα φυσικά.
Το μοντέλο των άτοκων δόσεων είχε σημειώσει μεγάλη επιτυχία στην Ελλάδα στις αρχές της χιλιετίας μέσω των πιστωτικών καρτών. Οι πιστωτικές κάρτες συνεχίζουν βεβαίως να έχουν πέραση στην ελληνική αγορά, σαφώς μικρότερη όμως από αυτήν που είχαν πριν από την κρίση. Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ), στα τέλη του 2024 υπήρχαν 3,2 εκατ. πιστωτικές κάρτες στη χώρα. Το 2008 ο αριθμός τους ξεπερνούσε τα 6,9 εκατομμύρια! Οι πιστωτικές κάρτες χρησιμοποιούνται σήμερα για το 8% του αριθμού των πληρωμών με κάρτα (το 92% με χρεωστικές) και το 7% της συνολικής τους αξίας (το 93% με χρεωστικές). Το 2024 πραγματοποιήθηκαν 186 εκατ. συναλλαγές, με κάθε πιστωτική κάρτα να πραγματοποιεί συνολικές συναλλαγές ύψους 2.616 ευρώ μέσα στο έτος.
Ομως, οι πιστωτικές κάρτες έχουν σχεδόν μηδενική διείσδυση στα νεανικά κοινά (Millenials και γενιά Ζ). Το κενό στην αγορά έχουν έρθει να καλύψουν εταιρείες που παρέχουν υπηρεσίες BNPL. Το BNPL διαφοροποιείται από την πιστωτική κάρτα στα εξής σημεία: Αρχικά, η πληρωμή έχει συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης, οι δόσεις είναι ισόποσες και δεν υπάρχει επιτόκιο. Επιπλέον, δεν υπάρχει κόστος συνδρομής για τις υπηρεσίες BNPL. Τέλος, σε περίπτωση αθέτησης της πληρωμής της δόσης ο πελάτης δεν επιβαρύνεται με ποσοστό επί της οφειλής, αλλά με σταθερή χρηματική ποινή της τάξης των 6–8 ευρώ.
Παγκόσμια τάση
Το BNPL έχει γίνει δημοφιλής τρόπος πληρωμών τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως, ως αποτέλεσμα της αύξησης του κόστους ζωής, αλλά και της γενικότερης τάσης που ευνοεί την κατανάλωση νέων προϊόντων, ειδικά σε κλάδους όπως η μόδα (ένδυση – υπόδηση) και οι τεχνολογικές συσκευές. Επιπλέον, υπάρχουν και ψυχολογικοί – συμπεριφερικοί λόγοι, όπως είναι το γεγονός ότι το ακρωνύμιο BNPL ακούγεται καλύτερα από την «πίστωση» και τα βάρη που αυτή συνεπάγεται – ειδικά σε μια κοινωνία όπως η ελληνική, που έχει καταλάβει με τον πλέον σκληρό τρόπο τις συνέπειές της.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Εκθεση Πληρωμών της εταιρείας Worldpay, το 2024 η παγκόσμια αγορά του BNPL σε ηλεκτρονικά καταστήματα υπολογιζόταν σε 342 δισ. δολάρια. Δέκα χρόνια νωρίτερα, το 2014, η ίδια αγορά δεν ξεπερνούσε τα 2,3 δισ. δολάρια. Μέχρι το 2030 εκτιμάται ότι το μέγεθός της θα διαμορφωθεί κοντά στα 580 δισ. δολάρια, σημειώνοντας ετήσια αύξηση της τάξης του 9%. Οπως αναφέρει η έκθεση, οι τράπεζες και τα δίκτυα καρτών έχουν περιορίσει τη δυναμική ανάπτυξης του BNPL παρέχοντας εναλλακτικές επιλογές για πληρωμές σε δόσεις, όμως αυτή δεν μοιάζει να μπορεί να καμφθεί απόλυτα.
Αλλες εκτιμήσεις είναι πιο αισιόδοξες για την παγκόσμια αγορά BNPL. Σύμφωνα με έρευνα της μεγάλης διεθνούς πλατφόρμας ερευνών αγοράς ResearchAndMarkets.com, η συνολική αξία της αγοράς BNPL παγκοσμίως ανήλθε σε 492,8 δισ. δολάρια το 2024. Για το 2025, η ίδια έρευνα εκτιμά ότι η αξία θα αυξηθεί στα 560,1 δισ. δολάρια και υπολογίζει ότι θα φτάσει τα 911,8 δισ. δολάρια μέχρι τα τέλη του 2030.
Το 2024, το BNPL χρησιμοποιούνταν στο 5% των συναλλαγών σε ηλεκτρονικά καταστήματα παγκοσμίως και στο 1% των φυσικών σημείων πώλησης. Το 2030 εκτιμάται ότι θα εξακολουθεί να εκπροσωπεί το 5% των πωλήσεων σε ηλεκτρονικά καταστήματα και το 2% αυτών σε φυσικά καταστήματα. Σε κάποιες χώρες, όμως, το μοντέλο έχει «πιάσει» για τα καλά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι σκανδιναβικές χώρες. Για παράδειγμα, στη Σουηδία το 23% των αγορών σε ηλεκτρονικά καταστήματα γίνεται με BNPL, στη Νορβηγία το 18% και στη Δανία το 11%. Υψηλά ποσοστά έχουν επίσης η Γερμανία (20%), η Φινλανδία (16%), το Βέλγιο (12%), αλλά και η Αυστραλία (15%) και η Νέα Ζηλανδία (13%).
Στις ΗΠΑ, το ποσοστό των αγορών σε ηλεκτρονικά καταστήματα που πραγματοποιείται με BNPL ανέρχεται σε 6%. Ωστόσο, το BNPL έχει αποκτήσει μεγάλη δημοφιλία τα τελευταία χρόνια στην αμερικανική αγορά. Το 2024, 86,5 εκατ. Αμερικανοί χρησιμοποίησαν υπηρεσίες BNPL, ενώ ο αριθμός τους αναμένεται να αυξηθεί στα 91,5 εκατ. το 2025 και να φτάσει τα 105 εκατ. το 2028.
Υπαρκτοί οι κίνδυνοι
Οπως είναι αναμενόμενο, το μοντέλο BNPL έχει και τη σκοτεινή του πλευρά. Στο κάτω κάτω, είναι ένας τρόπος συσσώρευσης χρέους. Αν και δεν υπάρχει επιτόκιο, μια πιθανή αθέτηση πληρωμής της δόσης επιφέρει «πρόστιμο» που μπορεί να αντιστοιχεί σε σημαντικό ποσοστό επί του ποσού της αγοράς: η ποινή 7 ευρώ στο πλαίσιο της αγοράς ενός προϊόντος που κοστίζει 100 ευρώ ισούται με το 7% της αξίας.
Αν πρόκειται για μία πληρωμή, το κόστος είναι μάλλον διαχειρίσιμο. Αν όμως ένας καταναλωτής πέσει στην «παγίδα» του BNPL και προχωρήσει σε αγορές στις οποίες δεν μπορεί να ανταποκριθεί μπορεί γρήγορα να βρεθεί αντιμέτωπος με ένα δυσβάστακτο χρέος που θα επιβαρύνεται περαιτέρω από ποινές καθυστέρησης. Ειδικά στις ΗΠΑ έχουν αναφερθεί αρκετές περιπτώσεις ατόμων που εγκλωβίστηκαν σε μια «φυλακή χρέους» αφού άνοιξαν πολλούς λογαριασμούς πληρώνοντας με BNPL.
Οπως είναι προφανές, πιο ευάλωτοι στους κινδύνους του BNPL είναι οι πιο αδύναμοι οικονομικά πολίτες, οι οποίοι είναι και πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν την υπηρεσία λόγω μειωμένης ρευστότητας. Σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed), νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα χρησιμοποιούν το BNPL σε ποσοστό άνω του 30%, την ώρα που το αντίστοιχο ποσοστό στα μεσαία και υψηλά εισοδηματικά στρώματα είναι 10%-15%.
Εξάλλου, η αγορά BNPL παραμένει εν πολλοίς εκτός ρυθμιστικού πλαισίου, με αποτέλεσμα οι τακτικές που χρησιμοποιούνται να είναι εν πολλοίς ανεξέλεγκτες. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση, οι εταιρείες παροχής υπηρεσιών BNPL έχουν ενταχθεί στην Οδηγία 2023/2225 σχετικά με τις συμβάσεις πίστωσης. Ωστόσο, η Οδηγία, που προβλέπει μέτρα προστασίας για τους καταναλωτές αντίστοιχα με αυτά που αφορούν τις εκταμιεύσεις δανείων, θα τεθεί σε εφαρμογή τον Νοέμβριο του 2026.