Κάθε χρόνο στις 27 Αυγούστου είναι η ημέρα που γιορτάζει ο Άγιος Φανούριος και προς τιμήν του ένα έθιμο τιμάται από τους πιστούς σε διάφορα σημεία στην Ελλάδα. Πρόκειται για το έθιμο της φανουρόπιτας. Σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη, η φανουρόπιτα βοηθά να «φανερωθούν» χαμένα αντικείμενα, ευκαιρίες, δουλειές ή ακόμα και έρωτες.
Επίσης, γίνεται προκειμένου να έχει κάποιος υγεία (σύμφωνα με τη δοξασία), ενώ στην Κρήτη, την Κύπρο και άλλες περιοχές, η φανουρόπιτα φτιαχνόταν για να βρουν οι ανύπαντρες κόρες γαμπρό.
Ο συμβολισμός γύρω από την φανουρόπιτα
Η φανουρόπιτα είναι παραδοσιακή γλυκιά νηστίσιμη πίτα (στην ουσία κέικ) της ελληνικής κουζίνας και προσφέρεται ανήμερα στην ημέρα μνήμης του Αγίου Φανουρίου, στις 27 Αυγούστου, οπότε και η πίτα δίνεται στους πιστούς σαν ευλογία.
Δεν περιέχει βούτυρο, είναι λοιπόν ένα κέικ λαδιού και οι πιστοί ζητούν με την προσφορά της πίτας τη «φανέρωση» αντικειμένων ή ανθρώπων ή γενικά να βρουν κάτι που ψάχνουν.
Η πίτα σύμφωνα με την παράδοση είναι για τη συγχώρεση της μητέρας του Αγίου, που ήταν μια αμαρτωλή γυναίκα πολύ σκληρή με τους φτωχούς.
Ο λόγος που ο αριθμός των υλικών της Φανουρόπιτας είναι σημαντικός
Τα υλικά πρέπει κατά την παράδοση να είναι μονός αριθμός, κατά περιοχή εφτά, εννιά ή έντεκα υλικά.
Τα υλικά πρέπει να είναι όλα νηστίσημα, γι’ αυτό και περιέχει ελαιόλαδο ή σπορέλαιο.
Τα βασικά / συνηθέστερα υλικά είναι: αλεύρι, ελαιόλαδο ή σπορέλαιο, ζάχαρη, χυμός πορτοκάλι, μπέικιν πάουντερ, καρύδια, σταφίδες. Άλλα υλικά μπορεί να περιλαμβάνουν κανέλα, γαρίφαλο, μαγειρική σόδα και νερό.
Στην πιο απλή της εκδοχή η φανουρόπιτα έχει μονο 7 υλικά, όσα και τα μυστήρια της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Λαογραφική παράδοση
Ο Άγιος Φανούριος θεωρείται από τη λατρευτική παράδοση ως ο κατ’ εξοχήν άγιος που μπορεί να βοηθήσει στην ανεύρεση («φανέρωση») οποιουδήποτε χαμένου αντικειμένου, προφανώς από την παρετυμολογική σύνδεση του ονόματός του με τη λέξη «φανερώνω».
Οι γυναίκες όταν χάσουν κάτι, επικαλούνται τη βοήθειά του, τάζοντάς του μια φανουρόπιτα (κέικ με αλεύρι, μαύρες σταφίδες, ζάχαρη, λάδι, ξύσμα πορτοκαλιού κ.ά.) και τη μοιράζουν για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες της μάνας του Αγίου, που σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση ήταν αμαρτωλή.
Πολλές φανουρόπιτες φτιάχνονται κατά την ημέρα της εορτής του Αγίου, ως ευχαριστήρια προσφορά προς αυτόν ή ως ένα είδος προληπτικής αίτησης βοηθείας για μελλοντικές απώλειες.
Στην Κρήτη, το κέντρο της λαϊκής λατρείας του Αγίου βρίσκεται στην περιοχή Βαλσαμόνερου Ηρακλείου, όπου υπήρχε παλαιότερα μονή αφιερωμένη και στο όνομα του Αγίου Φανουρίου.
Εκεί οδηγούν τους υπόπτους για ζωοκλοπή και μπροστά στην εικόνα του αγίου «ξεφανερώνονται», ορκίζονται δηλαδή για την αθωότητα τους.