Η ανθρωπότητα θα συρρικνωθεί πολύ πιο γρήγορα από όσο νομίζετε – Πόσοι θα κατοικούν στον πλανήτη το 2050 – Ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αρχίσει να συρρικνώνεται, κάτι που δεν έχει συμβεί από τον 14ο αιώνα, όταν η «μαύρη πανώλη» εξαφάνισε ίσως το ένα πέμπτο της ανθρωπότητας
Δεν έχει αρχίσει να συμβαίνει ακόμα, αλλά η τάση φαίνεται ασταμάτητη: η ανθρωπότητα θα συρρικνωθεί πολύ πιο γρήγορα από όσο νομίζουμε.
Μέχρι το 2050, πολλές χώρες του κόσμου θα έχουν τόσο χαμηλά ποσοστά γονιμότητας που δεν θα είναι σε θέση να διατηρήσουν το μέγεθος του πληθυσμού τους.
Αντί, η ανθρωπότητα να σκαρφαλώσει μέχρι το 2084, όπως προβλέπει σήμερα ο ΟΗΕ στα 10,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους, μπορεί να σταματήσει να αυξάνεται τη δεκαετία του 2050 και να μην ξεπεράσει ποτέ τα 9 δισεκατομμύρια.
Σε εκείνο το σημείο, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αρχίσει να συρρικνώνεται, κάτι που δεν έχει συμβεί από τον 14ο αιώνα, όταν η «μαύρη πανώλη» εξαφάνισε ίσως το ένα πέμπτο της ανθρωπότητας.
Τα ποσοστά γονιμότητας μειώνονται εδώ και αιώνες. Αυτό που είναι εντυπωσιακό και απροσδόκητο είναι ότι η μείωση της γονιμότητας επιταχύνεται. Ο ρυθμός της παγκόσμιας μείωσης διπλασιάστηκε μεταξύ της δεκαετίας του 2000 και του 2010 και έχει διπλασιαστεί ξανά αυτή τη δεκαετία, μειώνοντας, κατά μέσο όρο, σχεδόν 2% ετησίως.
Η ανθρωπότητα συρρικνώνεται
Ο ρυθμός της παγκόσμιας μείωσης διπλασιάστηκε μεταξύ της δεκαετίας του 2000 και του 2010 και διπλασιάστηκε ξανά αυτή τη δεκαετία, μειώνοντας κατά μέσο όρο σχεδόν 2% ετησίως.
Σε πολλά μέρη, το ποσοστό γονιμότητας μειώνεται πολύ πιο γρήγορα. Επίπεδα που κάποτε θα ήταν αδιανόητα χαμηλά γίνονται πλέον ρουτίνα. Η Νότια Κορέα έχει δείκτη γονιμότητας κάτω του ενός εδώ και επτά χρόνια. Αν αυτό συνεχιστεί, ο πληθυσμός της θα μειωθεί κατά περισσότερο από το ήμισυ σε μια μόνο γενιά.
Ο ΟΗΕ είχε προβλέψει ότι οι γυναίκες της Ταϊλάνδης θα καταγράψουν δείκτη γονιμότητας 1,2 το 2024. Ο πραγματικός αριθμός ήταν μόλις 1. Στην Κολομβία, αναμενόταν συνολικός δείκτης γονιμότητας 1,63 και η πιθανότητα να πέσει κάτω από 1,4 ήταν μόλις 2,5%. Ωστόσο, η εθνική στατιστική υπηρεσία εκτιμά ότι η Κολομβία έχει ήδη πέσει κάτω από αυτό το επίπεδο, με 1,2 γεννήσεις ανά γυναίκα το 2023.
Ο Jesús Fernández-Villaverde, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, πιστεύει ότι ο δείκτης γεννητικότητας της Κολομβίας μπορεί να έχει πέσει στο 1,06 το 2024. Πέρυσι γεννήθηκαν λιγότερα από 2 εκατομμύρια μωρά στην Αίγυπτο, ένα όριο που δεν αναμενόταν να ξεπεραστεί πριν από το 2100.
Σημάδια συρρίκνωσης σε όλο τον κόσμο
Η πτώση των γεννήσεων δεν περιορίζεται στις παραπάνω χώρες. Σε όλο τον κόσμο, τόσο στις φτωχές και μεσαίου εισοδήματος χώρες όσο και στις πλούσιες, η γονιμότητα μειώνεται πολύ περισσότερο από ό,τι ανέμεναν οι περισσότερες προβλέψεις.
Το Συνολικό Ποσοστό Γονιμότητας (TFR) στην Ελλάδα το 2025 εκτιμάται σε 1,27 παιδιά ανά γυναίκα. Η μείωση των δεικτών γονιμότητας στην Ελλάδα, από το 2,23 που ήταν το 1980, αποτελεί σημαντική δημογραφική μεταβολή.
Πέρυσι, το συνολικό ποσοστό γονιμότητας (TFR) της Τουρκίας, ο αριθμός των γεννήσεων μειώθηκε στο 1,48. Αυτό είναι πολύ κάτω από το επίπεδο που απαιτείται για να διατηρηθεί ο πληθυσμός σταθερός μακροπρόθεσμα, το οποίο είναι περίπου 2,1.
Ήταν επίσης κάτω από τις προσδοκίες των δημογράφων. Η Υπηρεσία Πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών πίστευε ότι το TFR της Τουρκίας δεν θα μειωνόταν τόσο χαμηλά τουλάχιστον μέχρι το έτος 2100.
Το συνολικό ποσοστό γονιμότητας στην Ινδία έχει μειωθεί κάτω από το επίπεδο που απαιτείται για να διατηρηθεί ο πληθυσμός της σταθερός μακροπρόθεσμα.
Ο πληθυσμός της Κίνας ήδη συρρικνώνεται. Ο πληθυσμιακός δείκτης tfr του Μεξικού ανέρχεται στο 1,6, περίπου στο ίδιο επίπεδο με αυτόν του πλουσιότερου βόρειου γείτονά του, των Ηνωμένων Πολιτειών.
Ο κόσμος δεν αποκτά τόσα μωρά όσα πίστευε ο ΟΗΕ
Για το 2024, ο ΟΗΕ είχε προβλέψει 701.000 γεννήσεις στην Κολομβία. Είχε υπολογίσει την πιθανότητα ο αριθμός των γεννήσεων να είναι μικρότερος από 553.000 σε μόλις 2,5%. Τελικά, η Κολομβία είδε μόνο 445.000 γεννήσεις το 2024. Αυτό μεταφράζεται σε ποσοστό γονιμότητας 1,06 γεννήσεων ανά γυναίκα, μειωμένο περισσότερο από το μισό από το 2008.
Το αντίστοιχο ποσοστό της Χιλής είναι ακόμη χαμηλότερο: Με τους τρέχοντες ρυθμούς, 100 Χιλιανοί αναπαραγωγικής ηλικίας μπορούν να περιμένουν να έχουν 52 παιδιά και μόνο 27 εγγόνια. (Οι δημογράφοι γενικά θεωρούν ένα ποσοστό γεννήσεων περίπου 2,1 ως «επίπεδο αντικατάστασης» ή το σημείο στο οποίο μια κοινωνία δεν συρρικνώνεται από τη μία γενιά στην άλλη.)
Το 2024, οι γεννήσεις στην Πολωνία ήταν επίσης κάτω από το όριο πιθανότητας του 2,5%, όπως και στην Εσθονία, την Κούβα, το Αζερμπαϊτζάν, τη Σρι Λάνκα και την Αίγυπτο. Αυτά τα υποτιθέμενα ακραία αποτελέσματα δεν είναι καθόλου ακραία – ο κόσμος απλώς δεν αποκτά τόσα μωρά όσα πίστευε ο ΟΗΕ.
Το 2024 η Γαλλία κατέγραψε λιγότερες γεννήσεις από ό,τι το 1806, όταν ο πληθυσμός ήταν λιγότερος από το μισό του σημερινού μεγέθους του. Η Ιταλία κατέγραψε τον χαμηλότερο αριθμό γεννήσεων από την ενοποίηση το 1861.
Οι λόγοι…
Σύμφωνα με τον Economist, οι λόγοι για τους οποίους τα ποσοστά γονιμότητας μειώνονται εδώ και αιώνες, δεν είναι απαραίτητα κακοί.
Οι άνθρωποι πλέον δεν χρειάζεται να βασίζονται στους απογόνους τους για να τους συντηρήσουν στα γηρατειά τους. Επίσης η παιδική θνησιμότητα είναι πολύ χαμηλότερη, δεν αισθάνονται την ανάγκη να κάνουν περισσότερα παιδιά.
Μετά το 1960 στην Αμερική, και σε πολλά μέρη του κόσμου σήμερα, η μείωση της γονιμότητας αντανακλούσε την απελευθέρωση των γυναικών, οι οποίες άρχισαν να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στην εκπαίδευση και να ασκούν μεγαλύτερο έλεγχο στις επαγγελματικές τους επιλογές και στη χρήση αντισυλληπτικών. Οι εγκυμοσύνες εφήβων έχουν γίνει πιο σπάνιες.
Μόνο το ένα τρίτο περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε χώρες όπου η γονιμότητα είναι αρκετά υψηλή ώστε να διατηρείται η αύξηση του πληθυσμού. Ωστόσο και σε αυτές τις χώρες, τα ποσοστά μειώνονται ραγδαία.
Η Αφρική εξακολουθεί να παράγει πολύ περισσότερα μωρά από τον παγκόσμιο μέσο όρο, αλλά δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα της ταχύτερης από την αναμενόμενη μείωσης. Όλα αυτά σημαίνουν ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός είναι πιθανό να φτάσει στο αποκορύφωμά του πολύ νωρίτερα από ό,τι προβλέπουν οι ειδικοί, και σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο.
Τεράστιες επιπτώσεις για την ανθρωπότητα
Η χαμηλότερη από την αναμενόμενη κορύφωση του πληθυσμού και η πιο επικείμενη μείωση έχουν τεράστιες επιπτώσεις για την ανθρωπότητα. Δεν είναι απλώς θέμα σχεδιασμού, αν και η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και πολλές κυβερνήσεις βασίζονται στις στατιστικές του ΟΗΕ για αυτό.
Η παγκόσμια οικονομία ενδέχεται να δυσκολευτεί να αντιμετωπίσει μια παρατεταμένη συρρίκνωση του πληθυσμού, αν και οι προφήτες της καταστροφής μάλλον υπερβάλλουν.
Η διεθνής ισορροπία δυνάμεων, το περιβάλλον, οι κοινωνικές και πολιτικές δομές: όλα είναι πιθανό να αναδιαμορφωθούν ριζικά.
Όσο ανησυχητικό και αν ακούγεται αυτό, είναι επίσης περισσότερο ή λιγότερο αναπόφευκτο.
Οι -μάλλον- υπερβολικές εκτιμήσεις
Πολλές προβλέψεις για τον πληθυσμό, συμπεριλαμβανομένων και αυτών του ΟΗΕ, είναι υπερβολικές λόγω μη αληθοφανών υποθέσεων, όπως θα δείτε και στο παρακάτω διάγραμμα.
Οι δημογράφοι είναι φυσικά απρόθυμοι να προβλέψουν ότι ο τρέχων ρυθμός μείωσης των ποσοστών γονιμότητας θα συνεχιστεί μακροπρόθεσμα, καθώς αυτό θα οδηγούσε τελικά σε μηδενικό παγκόσμιο πληθυσμό. Ωστόσο, ακόμη και αν υποθέσουμε ότι τα ποσοστά γονιμότητας θα σταθεροποιηθούν ή θα ανακάμψουν σε κάποιο σημείο, είναι δύσκολο να δικαιολογηθεί η επιλογή ενός συγκεκριμένου έτους ως της στιγμής που θα συμβεί αυτή η μεταβολή.
Κατά την άποψη των δημογράφων του ΟΗΕ, η λιγότερο αυθαίρετη λύση σε αυτό το πρόβλημα είναι να υποθέσουμε ότι η ανάκαμψη θα ξεκινήσει αμέσως.
Ως εκ τούτου, ο ΟΗΕ προβλέπει ότι όλες οι χώρες που έχουν μεταβεί σε χαμηλή γονιμότητα θα ακολουθήσουν μία από τις δύο μόνο πορείες: σταθεροποίηση ή αύξηση των γεννήσεων.
Για παράδειγμα, τοποθετεί τις Ηνωμένες Πολιτείες στην πρώτη πορεία. Ο δείκτης συνολικής γονιμότητας της χώρας έχει μειωθεί σχεδόν συνεχώς από 1,9 γεννήσεις το 2010 σε 1,6. Και εκεί, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, θα παραμείνει για το υπόλοιπο του αιώνα.
Στη δεύτερη πορεία βρίσκεται η Νότια Κορέα, όπου ο δείκτης γονιμότητας έχει πέσει από 1,2 σε 0,72 την τελευταία δεκαετία. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι θα αυξηθεί αργά ξανά στο 1,3 τα επόμενα 80 χρόνια.
Σε καμία από αυτές τις χώρες ο ΟΗΕ δεν προβλέπει ότι τα ποσοστά γονιμότητας θα συνεχίσουν να μειώνονται. Η απίθανη συνέπεια είναι ότι η χαμηλή γονιμότητα είναι ένα πρόβλημα που διορθώνεται από μόνο του και ότι η διόρθωση θα ξεκινήσει αμέσως σε ορισμένες από τις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο.
Είναι πράγματι πιθανό να φανταστεί κανείς ότι η γονιμότητα θα ανακάμψει σε ορισμένες χώρες. Αυτό έχει συμβεί και στο παρελθόν, με την αύξηση της γονιμότητας στις αρχές της δεκαετίας του 2000 στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε μεγάλο μέρος της Βόρειας Ευρώπης, καθώς οι γυναίκες που είχαν αναβάλει την απόκτηση παιδιών αποφάσισαν τελικά να το κάνουν.
Ωστόσο, δεν είναι καθόλου σαφές ότι ο κόσμος είναι προορισμένος να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα και, σε κάθε περίπτωση, τα ποσοστά γεννήσεων στα περισσότερα μέρη που φαινόταν γόνιμα μειώνονται και πάλι. Έχουν μειωθεί κατά ένα πέμπτο στις σκανδιναβικές χώρες από το 2010.
Διίστανται οι εκτιμήσεις των ειδικών
Ο John Wilmoth της Διεύθυνσης Πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών εξηγεί έναν από τους λόγους για τους οποίους πιστεύει ότι τα ποσοστά γονιμότητας θα ανακάμψουν: «η προσδοκία για συνεχή κοινωνική πρόοδο προς την ισότητα των φύλων και την ενδυνάμωση των γυναικών».
Εάν εξαλειφθούν οι αρνητικές επιπτώσεις που έχει η απόκτηση παιδιών στην καριέρα και τα οικονομικά των γυναικών, η γονιμότητα μπορεί να αυξηθεί. Ωστόσο, τα μέχρι τώρα στοιχεία για την ενδυνάμωση των γυναικών σε όλο τον κόσμο δείχνουν ότι αυτή οδηγεί σε χαμηλότερα ποσοστά γονιμότητας. Δεν είναι «απόλυτα σίγουρο», παραδέχεται ο κ. Wilmoth.
Η Anne Goujon του iiasa, ενός ινστιτούτου στην Αυστρία που δημοσιεύει ανταγωνιστικές προβλέψεις για τον πληθυσμό, χαρακτηρίζει την προσδοκία για ανάκαμψη της γονιμότητας «λίγο ευσεβή σκέψη». Άλλοι δημογράφοι αμφισβητούν επίσης αυτή την άποψη. Η κ. Goujon αναφέρει ότι το ινστιτούτο ετοιμάζεται να συμπεριλάβει σενάρια στα οποία η μείωση της γονιμότητας θα συνεχιστεί στον επόμενο γύρο των προβλέψεών του.
Πράγματι, υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να υποθέσουμε ότι τα ποσοστά γονιμότητας θα μειωθούν περαιτέρω σε πολλές χώρες. Στην Ινδία, για παράδειγμα, η γονιμότητα ποικίλλει σημαντικά. Στο Δελχί, οι γυναίκες μπορούν να αναμένουν να αποκτήσουν μόλις 1,2 παιδιά.
Στις φτωχότερες βόρειες πολιτείες Ουτάρ Πραντές και Μπιχάρ, όπου ζουν συνολικά περίπου 300 εκατομμύρια άνθρωποι, το ποσοστό γονιμότητας είναι υπερδιπλάσιο, αλλά και αυτό μειώνεται.
Στην πραγματικότητα, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της βόρειας Ινδίας ακολουθεί την ίδια δημογραφική πορεία με τις πλουσιότερες περιοχές της χώρας, με μια καθυστέρηση περίπου μιας δεκαετίας. Αυτό έχει σημασία επειδή ο εθνικός μέσος όρος, που σήμερα είναι 1,9, συνδυάζει περιοχές που βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια μείωσης της γονιμότητας.
Ακόμη και αν τα ποσοστά σταθεροποιηθούν στις πλουσιότερες περιοχές, το εθνικό ποσοστό θα συνεχίσει να μειώνεται καθώς οι φτωχότερες περιοχές θα καλύψουν τη διαφορά.
Οι απίθανες προβλέψεις και τα σενάρια
Μια παρόμοια λογική ισχύει σε πολλές άλλες χώρες, από την Κολομβία έως την Τουρκία. Αν μη τι άλλο, η ιδέα ότι η σύγκλιση των κοινωνικών τάσεων που έχουν μειώσει τη γονιμότητα θα αντιστραφεί σε όλο τον κόσμο ακριβώς την ίδια στιγμή είναι απίστευτη. Ωστόσο, ακόμη και μικρές καθυστερήσεις κάνουν μεγάλη διαφορά στις μακροπρόθεσμες προβλέψεις για τον παγκόσμιο πληθυσμό.
Για να δείξει πόσο ευαίσθητη είναι η προβλεπόμενη ημερομηνία της παγκόσμιας αιχμής σε αυτές τις υποθέσεις, το περιοδικό The Economist ανέλυσε μερικά σενάρια.
Ο ΟΗΕ προβλέπει ότι σε 182 από τις 210 χώρες η ετήσια μεταβολή της γονιμότητας κατά τα επόμενα 75 χρόνια θα είναι μεγαλύτερη από ό,τι ήταν από το 2013. Στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, όπου ο δείκτης συνολικής γονιμότητας (TFR) έχει μειωθεί, αυτό σημαίνει ότι η μείωση αυτή είτε θα επιβραδυνθεί, είτε θα σταθεροποιηθεί εντελώς, είτε θα αρχίσει να αντιστρέφεται. Στις λίγες περιοχές όπου ο δείκτης συνολικής γονιμότητας έχει αυξηθεί, αυτό σημαίνει ότι η πρόσφατη αύξηση θα επιταχυνθεί.
Διατηρήσαμε αυτή την υπόθεση, αλλά μεταθέσαμε στο μέλλον το σημείο στο οποίο θα συμβεί αυτή η απότομη αλλαγή στην καμπύλη γονιμότητας. Ο αντίκτυπος μιας τέτοιας μετατόπισης είναι μεγάλος.
Προβλέπουμε ότι εάν ο δείκτης γεννητικότητας συνεχίσει να μειώνεται με τον πρόσφατο ρυθμό για ένα ακόμη έτος, η τελική κορύφωση του παγκόσμιου πληθυσμού θα επέλθει τρία χρόνια νωρίτερα, με 130 εκατομμύρια λιγότερους ανθρώπους. Εάν μειωθεί για άλλη μια δεκαετία πριν σταθεροποιηθεί, η κορύφωση του ανθρώπινου πληθυσμού θα επέλθει το 2065, με 750 εκατομμύρια λιγότερους ανθρώπους.
«Η αναπαραγωγική ικανότητα είναι μια λεπτή γραμμή», λέει ο Lant Pritchett από το London School of Economics. «Σε πολύ μακροπρόθεσμο ορίζοντα, ο πληθυσμός των ανθρώπων μειώνεται στο μηδέν ή αυξάνεται σε τεράστιους αριθμούς, ανάλογα με το αν παραμένει κάτω ή πάνω από το ποσοστό αναπαραγωγής».
Η υπόθεση ότι ο συνολικός δείκτης γονιμότητας πρέπει να τείνει προς την αντικατάσταση είναι δελεαστική, απλώς και μόνο επειδή «αν δεν είναι έτσι, τα μαθηματικά γίνονται ενοχλητικά».
Οι καταστροφικές προβλέψεις για μια «δημογραφική βόμβα», που ήταν της μόδας στη δεκαετία του 1960, μπορεί να έκαναν τους δημογράφους να διστάζουν να προβλέψουν το αντίθετο: ότι ο πληθυσμός της ανθρωπότητας θα μειωθεί σύντομα. Ανησυχητικό ή όχι, αυτό θα συμβεί σύντομα.
Πηγή: in.gr
Το άρθρο Η ανθρωπότητα συρρικνώνεται. Πόσοι θα κατοικούν στον πλανήτη το 2050 εμφανίστηκε πρώτα στο Cyprus Times.