Εισαγωγικά, να πούμε ότι αλληγορία είναι μία λογοτεχνική σύνθεση ή μία αφήγηση η οποία χρησιμοποιεί φανταστικούς χαρακτήρες και γεγονότα για να κάνει πιο αισθητό στον αναγνώστη ή στον ακροατή ένα μήνυμα η μία συμβολική πράξη. Είναι μία απλή παραβολή που άλλα λέει και άλλα εννοεί. Έχει μία μεταφορική σημασία.
Το Σεπτέμβριο του 2025, ειπώθηκαν αρκετά πράγματα στη Μελβούρνη για τον Πλάτωνα στο Φιλοσοφικό Καφενείο, στον «Νέο Κόσμο» και σε πολλές συζητήσεις και θεώρησα καλό να μνημονεύσω και την περίφημη Αλληγορία του Σπηλαίου που μπορεί να μας διδάξει κάτι αλληγορικά μια και αυτός ο τρόπος χρησιμοποιείται αρκετά εκτεταμένα στις καθημερινές μας συζητήσεις. Ο μαθητές της Φιλοσοφίας στα Λύκεια μιλούνε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για αυτήν, γιατί αναφέρεται στο γεγονός της γνώσης. Από την άλλη πλευρά όποιος δεν έτυχε να διαβάσει ποτέ του Πλάτωνα, θα θυμάται ένα σπουδαίο θέμα στο οποίο αναφέρεται ο μεγάλος μας φιλόσοφος για να εξηγήσει αρκετά θέματα.
Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΑΣ ΠΛΑΤΩΝ
Προκειμένου να διασαφηνίσει την θεωρία της γνώσης και τον σημαντικό ρόλο της κατάκτησής της στην κοινωνία, ο Πλάτωνας παρουσιάζει, στο 7ο βιβλίο του έργου του Πολιτεία, την περίφημη αλληγορία του σπηλαίου, την οποία περιγράφει, λεπτομερώς ο Σωκράτης στο διάλογό του με το Γλαύκωνα.
Ο Πλάτωνας γεννήθηκε το 428 π.Χ. στην Αθήνα, ή σύμφωνα με άλλες πηγές, στην Αίγινα. Η αλήθεια είναι πως δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για την ζωή του, αν και η επιρροή που άσκησε το έργο του παγκοσμίως είναι ιδιαίτερα σημαντική μέχρι σήμερα. Από πολύ νωρίς ήρθε σε επαφή με την φιλοσοφία, γνωρίζοντας το δάσκαλό του, Σωκράτη, στην ηλικία των 20, μόλις, χρόνων. Το γεγονός ότι βίωσε σημαντικά πολιτικά γεγονότα της εποχής, όπως τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (404 π.Χ.), το καθεστώς των Τριάκοντα Τυράννων (404-403 π.Χ.) και την αποκατάσταση της δημοκρατίας (404 π.Χ.), σε συνδυασμό με την άδικη καταδίκη του Σωκράτη από το δημοκρατικό καθεστώς, τον απογοήτευσε σε μεγάλο βαθμό. Το αποτέλεσμα ήταν να αφοσιωθεί στην φιλοσοφία και ειδικότερα στην αναζήτηση ενός ορθού πολιτεύματος, που θα στηριζόταν στη δικαιοσύνη και στην ορθή διακυβέρνηση.
Αποφασιστική γίνεται η ενασχόλησή του, ιδιαίτερα, με το θέμα της γνώσης και της παιδείας, καθώς θεωρούσε πως συμβάλλουν σημαντικά στην σωτηρία του ανθρώπου και της κοινωνίας ευρύτερα. Ο Πλάτωνας θεωρούσε πως ο δρόμος προς την κατάκτηση της γνώσης είναι δύσκολος και σκοτεινός, για αυτό λίγοι είναι εκείνοι που μπορούν να θεωρηθούν εκπαιδευμένοι πολίτες και να ξεχωρίσουν από το πλήθος. Ειδικότερα, σύμφωνα με την πλατωνική σκέψη, υπάρχουν δύο κόσμοι, αφενός ο φαινομενικός κόσμος ή διαφορετικά ο κόσμος της αμάθειας και αφετέρου ο πραγματικός κόσμος, που πρεσβεύει την απόλυτη γνώση και αλήθεια. Αυτή είναι η απεικόνιση της αλληγορίας του σπηλαίου.
Η ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΗΓΟΡΙΑΣ
Στην Αλληγορία του Σπηλαίου, ο Σωκράτης παρομοιάζει την ανθρώπινη πνευματική κατάσταση με εκείνη ενός συνόλου ατόμων που ζουν εγκλωβισμένοι σε μία σπηλιά ήδη από την γέννησή τους. Οι άνθρωποι αυτοί, είναι δεμένοι στα πόδια και τον αυχένα, ώστε να μένουν ακινητοποιημένοι και να μην μπορούν να κοιτάξουν γύρω τους. Ακριβώς πίσω τους, βρίσκεται ένας υπερυψωμένος τοίχος, παράλληλα στον οποίο βρίσκεται ένας δρόμος. Πάνω σε αυτόν τον δρόμο, άνθρωποι μεταφέρουν, επάνω από τα κεφάλια τους, κατασκευάσματα κάθε είδους, όπως αγάλματα και ομοιώματα ζώων, τα οποία προεξέχουν από τον τοίχο. Επίσης, όπως ήταν φυσικό, ορισμένοι από τους ανθρώπους μιλούσαν, ενώ άλλοι παρέμεναν σιωπηλοί. Σημαντική ήταν και η ύπαρξη φωτιάς, που έκαιγε στην άλλη πλευρά της σπηλιάς ακτινοβολώντας ένα ημίφως, που φαινόταν να προέρχεται από κάπου ψηλά και μακριά. Το ημίφως αυτό, δημιουργούσε σκιές από τα διάφορα κατασκευάσματα που προεξείχαν, οι οποίες αποτυπώνονταν επάνω στα τοιχώματα του σπηλαίου.
Οι δεσμώτες, λόγω της κατάστασής τους, μπορούσαν να αντικρύσουν μονάχα τις σκιές αυτών των πραγμάτων και να ακούσουν, αντίστοιχα, μόνο τον αντίλαλο, που δημιουργούνταν μέσα στο σπήλαιο από τις φωνές όσων περπατούσαν πίσω από τον υπερυψωμένο τοίχο. Επομένως, γίνεται φανερό πως στηρίζονταν αποκλειστικά στις αισθήσεις τους, θεωρώντας ως αληθινά μόνο όσα έβλεπαν και άκουγαν.
Σύμφωνα με τον Σωκράτη, όσοι καταφέρουν να βγουν από το σπήλαιο, στην αρχή αδυνατούν να αντιληφθούν τον πραγματικό κόσμο. Εάν κάποιος τους εξηγήσει πως όσα θεωρούσαν αληθινά και ουσιαστικά αποτελούν μία ψευδαίσθηση και επιχειρήσει να τους δείξει τον Ήλιο, που για τον Πλάτωνα αποτελεί το σύμβολο της σοφίας, τότε αυτοί θα τυφλωθούν από το φως του και θα θελήσουν να ξαναγυρίσουν στο σπήλαιο. Θα χρειαζόταν να τους αναγκάσει κάποιος να υπομείνουν την λάμψη του Ηλίου και να παρατηρήσουν την φύση των πραγμάτων, ώστε να εξοικειωθούν με τον πραγματικό κόσμο. Μετά από μία περίοδο προσαρμογής, θα αποκτούσαν την δυνατότητα να διακρίνουν τα είδωλα από τις σκιές τους και μετέπειτα να αντιληφθούν την ουσία των ίδιων των πραγμάτων, φθάνοντας σε εκείνο το επίπεδο γνώσης που τους επιτρέπει να αντικρύσουν τον Ήλιο, το υπέρτατο αγαθό.
Στην περίπτωση που πάρουν την απόφαση να επιστρέψουν στο σπήλαιο, με σκοπό να μεταβιβάσουν την γνώση τους και να περιγράψουν στους υπόλοιπους δεσμώτες τα όσα είδαν, θα έχουν να αντιμετωπίσουν το χλευασμό, την κοροϊδία και ορισμένες φορές την εχθρότητα. Η συμπεριφορά των δεσμωτών αποδεικνύει ότι δύσκολα μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους, αφού παραμένουν προσηλωμένοι σε όσα γνωρίζουν φαινομενικά και όχι στην ουσία των πραγμάτων.
Εν κατακλείδι, οι δεσμώτες ζουν σε έναν πλασματικό κόσμο, που μοιάζει για αληθινός, αλλά αποτελεί, ουσιαστικά, μία ψευδαίσθηση. Οι φυλακισμένοι συμβολίζουν, για τον Πλάτωνα, τους απαίδευτους ανθρώπους. Τα δεσμά αντιστοιχούν στις ανθρώπινες αισθήσεις (όραση, ακοή), που εμποδίζουν τον άνθρωπο να σκεφτεί με γνώμονα την λογική και να αντιληφθεί την πραγματικότητα. Συμπληρωματικά, οι αλυσίδες μπορούν να παρομοιαστούν με την προσήλωση των ανθρώπων στα υλικά αγαθά, που τους αποτρέπει να αποκτήσουν το υπέρτατο αγαθό. Η τεχνητή φωτιά συμβολίζει την ανθρώπινη αίσθηση, που θεωρείται πηγή ατελούς γνώσης. Με την σειρά τους, το σπήλαιο και το σκοτάδι υποδηλώνουν την αμάθεια. Απεναντίας, ο Ήλιος συμβολίζει την αληθινή πηγή γνώσης και συνδέεται με το υπέρτατο αγαθό και την παιδεία του ανθρώπου.
Ο κόσμος που συναντά ο ελεύθερος δεσμώτης, την στιγμή που εξέρχεται από το σπήλαιο, αποτελεί τον πραγματικό κόσμο της νόησης και της γνώσης, που γίνεται κομβικό σημείο για την σωτηρία της ανθρώπινης ψυχής. Συνακόλουθα, προκύπτει ότι η γνώση για τον Πλάτωνα είναι πηγή ελευθερίας της ανθρώπινης σκέψης και δράσης, που δίνει το έρεισμα στον άνθρωπο να καλυτερεύσει τόσο την ιδιωτική όσο και την δημόσια ζωή του.
The post H Αλληγορία του Σπηλαίου appeared first on ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.