Πόσες φορές για μία κληρονομιά οικογενειακοί δεσμοί σπάνε, προκαλώντας σκληρές και πολυετείς δικαστικές διαμάχες; Πόσες φορές το άνοιγμα μιας διαθήκης δημιουργεί νέες πληγές και ενδοοικογενειακές συγκρούσεις; Και πόσες φορές το τίμημα, το συναισθηματικό και το υλικό, που καλούνται να «πληρώσουν» τα αντίδικα μέλη, προερχόμενα από την ίδια οικογενειακή ρίζα, δεν είναι υπερβολικά υψηλό;
Μα, θα αναρωτηθεί ευλόγως κάποιος, πώς αλλιώς μπορούν να λυθούν τέτοιες διαφορές; Υπάρχει άλλος δρόμος να διευθετηθούν κρίσιμα κληρονομικά ζητήματα πέρα από την προσφυγή στη Δικαιοσύνη; Και πόσο εφικτό είναι να αποφευχθούν οι σκληρές και πολυετείς αντιδικίες;
Κι όμως, υπάρχει οδός που δεν καθιστά αναγκαία την προσφυγή στη Δικαιοσύνη για να λυθούν τα ζητήματα αυτά. Η εναλλακτική οδός είναι η κληρονομική διαμεσολάβηση, δηλαδή μια εξωδικαστική διαδικασία επίλυσης διαφορών μεταξύ κληρονόμων, η οποία στοχεύει στην ταχεία και αποτελεσματική διευθέτηση τέτοιων ζητημάτων, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα τη διατήρηση των οικογενειακών δεσμών και την αποφυγή μακροχρόνιων δικαστικών διαδικασιών που, κατά κανόνα, είναι και ψυχοφθόρες και κοστοβόρες.
Στη διάρκεια αυτής της – άγνωστης, είναι αλήθεια, στον πολύ κόσμο – διαδικασίας, τα μέρη που εμπλέκονται σε μια κληρονομική διαφορά (π.χ. κληρονόμοι, σύζυγοι, αδέλφια) συναντώνται με έναν ουδέτερο διαμεσολαβητή, ο οποίος έχει τις γνώσεις και την ειδική εκπαίδευση ώστε να τους βοηθήσει να επικοινωνήσουν και να βρουν κοινή λύση. Στην πράξη, η κληρονομική διαμεσολάβηση καθοδηγείται από έναν ουδέτερο διαμεσολαβητή με στόχο την επίτευξη αμοιβαίας συμφωνίας μεταξύ των μερών και την τελική καταγραφή της με την υπογραφή ενός Πρακτικού Διαμεσολάβησης, το οποίο έχει μάλιστα ισχύ εκτελεστού τίτλου.
Ποιες διαφορές επιλύονται
Οι κληρονομικές διαφορές που μπορούν να επιλυθούν μακριά από τις δικαστικές αίθουσες, προσφέροντας πολλαπλά πλεονεκτήματα σε όσους όχι μόνο επιλέξουν τη διαδικασία αλλά καταφέρουν να καθίσουν γύρω από το ίδιο τραπέζι και να βρουν ουσιαστική και αποδοτική λύση, είναι:
- Ακύρωση διαθήκης
- Διανομή ακίνητης περιουσίας μεταξύ συγκληρονόμων
- Διαφωνίες για την ισχύ ή την ερμηνεία διαθήκης
- Αμφισβήτηση σχετικά με τη νόμιμη μοίρα
- Διεκδίκηση αποζημίωσης μεταξύ συγκληρονόμων
- Κατανομή εταιρικών μεριδίων ή επιχειρήσεων
- Επικαρπία
- Ψιλή κυριότητα
Η επιλογή της κληρονομικής διαμεσολάβησης έχει πολλά πλεονεκτήματα, όπως επισημαίνει στα «ΝΕΑ» ο Νικόλας Κανελλόπουλος, γενικός γραμματέας του Οργανισμού Προώθησης Εναλλακτικών Μεθόδων Επίλυσης Διαφορών (ΟΠΕΜΕΔ). Ποια είναι αυτά;
- Εξοικονόμηση χρόνου και κόστους. Η διαμεσολάβηση είναι συνήθως ταχύτερη και οικονομικότερη από τη δικαστική οδό.
- Διατήρηση οικογενειακών σχέσεων. Η ανεύρεση λύσης με «όπλο» τον διάλογο και η καλλιέργεια κλίματος συνεργασίας βοηθούν αποφασιστικά στη διατήρηση των οικογενειακών δεσμών που συχνά διαταράσσονται από τις κληρονομικές διαφορές.
- Ευελιξία. Τα δύο μέρη που έχουν αποφασίσει να προσφύγουν στη διαμεσολάβηση μπορούν να βρουν εξατομικευμένες λύσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους.
- Αποφυγή μακροχρόνιων δικαστικών διεργασιών. Προσφέρει μια εναλλακτική λύση χωρίς μακροχρόνιες δικαστικές διαδικασίες.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα
Και για να μιλάμε με παραδείγματα: μία κληρονομική διαφορά – ανάλογα βέβαια με τη φύση της και το πόσο αποφασισμένα είναι τα διάδικα μέρη να αναζητήσουν τη λύση έξω από τις δικαστικές αίθουσες – θα μπορούσε να αποφέρει αποτελέσματα μέσα σε ένα με δύο μήνες, όταν για να φτάσουν στο ίδιο αποτέλεσμα διά της δικαστικής οδού μπορεί να απαιτηθεί χρονικό διάστημα που πολλές φορές ξεπερνά και τα πέντε χρόνια.
Επιπλέον, η κληρονομική διαμεσολάβηση προσφέρει ευέλικτες και εξατομικευμένες λύσεις, που εκ του νόμου δεν μπορούν να καταστούν εφικτές μέσω των δικαστηρίων, καθώς και το προνόμιο της ρήτρας εμπιστευτικότητας, αφού ό,τι διαμείβεται μένει εντός της οικογένειας. Ετσι, οι κληρονόμοι που έχουν διαφορές για ακίνητη περιουσία μπορούν να συμφωνήσουν και να προχωρήσουν σε ανταλλαγή ακινήτων ή, ακόμη, όταν απαιτείται να αποζημιώσει ο ένας τον άλλον, αυτό να γίνει με δόσεις και όχι εφάπαξ, ώστε και ο δικαιούχος να αποζημιωθεί και ο υπόχρεος να μπορέσει να εκπληρώσει το «χρέος» του χωρίς εντάσεις και διενέξεις.
Δεν είναι τυχαίο ότι η κληρονομική διαμεσολάβηση, ως τρόπος επίλυσης διαφορών, είναι ευρύτατα διαδεδομένη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και κυρίως στη Γερμανία και τη Γαλλία.
Αντίθετα, στην Ελλάδα ο θεσμός της κληρονομικής διαμεσολάβησης δεν είναι γνωστός και μόνο τα τελευταία χρόνια, όπως προκύπτει από επίσημα στοιχεία, αρχίζουν δειλά δειλά οι αριθμοί να καταγράφουν μικρή αλλά σταθερή άνοδο, αν και μέχρι το επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως λένε όσοι γνωρίζουν καλά τα δεδομένα, έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε.
Και αυτό παρά το γεγονός ότι στο τέλος της διαδικασίας, όπου κομβικό ρόλο παίζει ο διαμεσολαβητής, η απόφαση στην οποία θα καταλήξουν συναινετικά τα δύο μέρη έχει ισχύ εκτελεστού τίτλου, επιτρέποντας στους κληρονόμους να διενεργήσουν όλες τις αναγκαίες πράξεις σαν να είχαν στα χέρια τους μία δικαστική απόφαση.
«Η κληρονομική διαμεσολάβηση δίνει τη δυνατότητα να λυθούν χωρίς εντάσεις τα ζητήματα που γεννώνται και να κλείσει ο κύκλος με μια κοινά αποδεκτή λύση και από τις δύο πλευρές. Αναγκαία προϋπόθεση για να προχωρήσει ο θεσμός της διαμεσολάβησης είναι η ενημέρωση και η εκπαίδευση των διαμεσολαβητών και των δικηγόρων», σημειώνει με έμφαση στα «ΝΕΑ» ο Ν. Κανελλόπουλος, ο οποίος ασχολείται πολλά χρόνια με τις εναλλακτικές μορφές επίλυσης δικαστικών διαφορών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η κληρονομική διαμεσολάβηση εντάσσεται στις εναλλακτικές μορφές επίλυσης διαφορών που έχουν θεσμοθετηθεί στην Ελλάδα εδώ και σχεδόν 15 χρόνια, ενώ μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα, με πρωτοβουλία της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Δικαιοσύνης, του αρμόδιου υπουργού Γιώργου Φλωρίδη και του υφυπουργού Ιωάννη Μπούγα, ετοιμάζεται νέος Κώδικας Διαμεσολάβησης, με στόχο να έχει ψηφιστεί μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2026.