Όλες οι συμφωνίες που είχαν τεχνικής φύσεως ρυθμίσεις, χωρίς πολιτικό υπόβαθρο κατέρρευσαν, γιατί δεν δημιουργούσαν συνθήκες οριστικής διευθέτησης.
Η σημερινή Σύνοδος στο Σαρμ Ελ Σέιχ, παρά την ανακούφιση που προκαλεί μετά το μακελειό που διήρκεσε δύο χρόνια στη Γάζα, δεν μπορεί να δημιουργεί βεβαιότητα για οριστική ειρήνη μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων. Η ιστορία, από την δημιουργία του κράτους του Ισραήλ το 1948 μέχρι σήμερα δείχνει πως η ειρήνη αποτελεί μόνο διάλειμμα ενός πολέμου ο οποίος είναι άγνωστο αν θα τελειώσει ποτέ. Η λύση δύο κρατών αν και προκρίνεται ως το οριστικό μοντέλο ομαλής συμβίωσης Ισραηλινών και Παλαιστινίων, δεν φαίνεται να είναι ορατή στην παρούσα περίοδο, αφού τις δύο πλευρές τις χωρίζει αίμα, μίσος και καχυποψία. Η ιστορία δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας.
1949: Συμφωνίες Ανακωχής της Ρόδου
Η αρχή του νήματος των συμφωνιών ειρήνης, ανακωχής, εκεχειρίας κλπ βρίσκεται στη Ρόδο, όπου μετά τον πόλεμο του 1948 το Ισραήλ υπογράφει χωριστές συμφωνίες ανακωχής με την Αίγυπτο, την Ιορδανία, τον Λίβανο και τη Συρία. Το αποτέλεσμα εκείνων των συμφωνιών δεν ήταν μια τελική συμφωνία ειρήνης, αλλά η χάραξη μιας «πράσινης γραμμής» ως γραμμής κατάπαυσης του πυρός που αποτελούσε ένα προσωρινό όριο που όμως λειτούργησε ως ντε φάκτο σύνορο μέχρι τον Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967. Η Ρόδος δεν έκλεισε το Παλαιστινιακό, αλλά πάγωσε τη σύγκρουση, έβαλε κανόνες στο πεδίο και άφησε ανοιχτά τα μεγάλα πολιτικά ζητήματα για αργότερα. Ουσιαστικά λειτούργησε ως «ανάσα» για τους Άραβες να προετοιμαστούν για την επόμενη επίθεση στο Ισραήλ.
1978–1979: Καμπ Ντέιβιντ Συνθήκη Ειρήνης Αιγύπτου – Ισραήλ
Η κίνηση -σοκ του Αιγύπτιου Προέδρου Ανουάρ Σαντάτ να πάει στην Ιερουσαλήμ οδήγησε στη Συμφωνία του Καμπ Ντέιβιντ, υπό την αιγίδα του τότε Δημοκρατικού Προέδρου των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ. Το «πλαίσιο» προέβλεπε διαπραγμάτευση οριστικής συνθήκης και, στο παλαιστινιακό σκέλος, αναφορά σε «αυτονομία» που θα τύγχανε εξειδίκευσης σε επόμενες φάσεις. Στις 26 Μαρτίου 1979, η συνθήκη στην Ουάσιγκτον σφραγίζει την αποχώρηση του Ισραήλ και την αποστρατιωτικοποίηση του Σινά, εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα και εγκαινιάζει μια «ψυχρή» αλλά σταθερή ειρήνη που αντέχει πάνω από τέσσερις δεκαετίες. Η επιτυχία της οφείλεται στο ότι «κλειδώθηκαν» σύνορα και μηχανισμοί ασφάλειας και συνεπώς υπήρχαν σαφείς ρυθμίσεις και όχι «δημιουργική ασάφεια».
1993–1995: Συμφωνίες Όσλο Ι και ΙΙ
Στο Όσλο, της Νορβηγίας, η μυστική διπλωματία έφερε το αδιανόητο για την εποχή (1993) αποτέλεσμα. Αμοιβαία αναγνώριση Ισραήλ – Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) και Διακήρυξη Αρχών για πενταετή μεταβατική περίοδο με τελικά θέματα διευθέτησης (σύνορα, πρόσφυγες, Ιερουσαλήμ, ασφάλεια) στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης για «μόνιμη κατάσταση» ειρήνης. Το Όσλο ΙΙ το1995, οργάνωσε τη Δυτική Όχθη σε Ζώνες Α, Β και Γ και έστησε θεσμούς και χρονοδιαγράμματα. Όμως η πολιτική βία και η δολοφονία του Ισραηλινού πρωθυπουργού Γιτζάκ Ράμπιν, έφεραν τα πάνω κάτω και ανέτρεψαν την δυναμική που είχε δημιουργηθεί. Αρκετά από τα προβλεπόμενα στάδια δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, με αποτέλεσμα η «μεταβατική» λογική να παγιδεύσει τη διαδικασία σε μόνιμη εκκρεμότητα.
1994: Συμφωνία Γάζας – Ιεριχούς
Το πρώτο απτό «κομμάτι» επί του εδάφους που αλλάζει καθεστώς, έγινε με τη Συμφωνία του Καΐρου στις 4 Μαΐου του 1994. Το Ισραήλ αποσύρεται από τη Γάζα και την περιοχή της Ιεριχούς, συγκροτείται η Παλαιστινιακή Αρχή και ρυθμίζονται διαβάσεις και αρμοδιότητες ασφάλειας. Η εφαρμογή ξεκινά γρήγορα, με τον Γιάσερ Αραφάτ να αναλαμβάνει προεδρικά καθήκοντα λίγους μήνες μετά, αλλά η μεγάλη εικόνα μένει παγωμένη στις συμφωνίες του Όσλο, χωρίς λύση στα τελικά ζητήματα, με κάθε βήμα να παραμένει ευάλωτο στην επόμενη κρίση.
1997: Πρωτόκολλο της Χεβρώνας
Σε μια από τις πιο φορτισμένες πόλεις, η συμφωνία μοιράζει την κυριαρχία. Περίπου 80% της πόλης (Τομέας 1) περνά στην Παλαιστινιακή Αρχή και το υπόλοιπο (Τομέας 2) παραμένει υπό ισραηλινό έλεγχο, ενώ εγκαθίσταται η Προσωρινή Διεθνής Παρουσία (TIPH) ως μη ένοπλος μηχανισμός επιτήρησης της «κανονικότητας». Το Πρωτόκολλο εφαρμόζεται γρήγορα ως προς την αναδιάταξη, αλλά παγιώνει μια «διπλή καθημερινότητα» που συχνά πυκνά γίνεται πηγή εντάσεων. Μια πόλη με δύο εξουσίες και διαφορετικούς κανόνες διαβίωσης.
1998: Μνημόνιο του Γουάι Ρίβερ
Με την υλοποίηση της Συμφωνίας Όσλο 2 κολλημένη, το Γουάι Ρίβερ επιχειρεί να ξεμπλοκάρει το ρολόι της ιστορίας. Ρυθμίσεις ασφάλειας, συλλήψεις υπόπτων, ανταλλαγή πληροφοριών και πρόσθετες αναδιατάξεις στη Δυτική Όχθη, με προϋποθέσεις και αμοιβαία βήματα. Το κείμενο εγκρίνεται από την Κνεσέτ (Ισραηλινό Κοινοβούλιο), αλλά εφαρμόζεται αποσπασματικά και πολύ γρήγορα συνθλίβεται ανάμεσα σε τρομοκρατικά κτυπήματα, πολιτικές αλλαγές και έλλειψη εμπιστοσύνης. Είναι το σύμβολο μιας διαδικασίας που επικεντρώθηκε στη «τεχνική πρόοδο» χωρίς πολιτική συναίνεση και για αυτό κατέρρευσε.
1994: Συνθήκη Ειρήνης Ισραήλ – Ιορδανίας
Λίγους μήνες μετά το Όσλο, Αμμάν και Ιερουσαλήμ υπογράφουν οριστική ειρήνη, η οποία προέβλεπε αμοιβαία αναγνώριση, οριοθέτηση συνόρων, ρυθμίσεις για νερά των ποταμών Ιορδάνη, Γιαρμούκ και Άραβα, συνεργασία ασφάλειας και καταγραφή του ειδικού ρόλου της Ιορδανίας στα μουσουλμανικά τεμένη και ιερούς χώρους της Ιερουσαλήμ. Τριάντα χρόνια μετά, η συνθήκη παραμένει λειτουργική, παρά τις κατά καιρούς πολιτικές εντάσεις. Είναι η δεύτερη διμερής ειρήνη Ισραήλ με αραβικό κράτος (μετά από αυτή με την Αίγυπτο) που αντέχει, ακριβώς επειδή ρυθμίζει πρακτικά ζητήματα με ακρίβεια.
2005: Σαρμ Ελ Σέιχ με πολιτική δήλωση για «τέλος» της Δεύτερης Ιντιφάντα
Με τον Μαχμούντ Αμπάς να έχει αναλάβει προσφάτως την Προεδρία της Παλαιστινιακής Αρχής και την Αίγυπτο να παίζει τον ρόλο του διαιτητή, το τετραμερές ραντεβού Παλαιστινίων, Ισραηλινών, Αιγυπτίων και Ιορδανών (Αμπάς – Σαρόν – Μουμπάρακ – Αμπντάλα) καταλήγει σε δήλωση για τερματισμό της βίας και «επιστροφή» στον Οδικό Χάρτη του Όσλο. Η δήλωση εκείνη δεν ήταν συνθήκη, αλλά αποσυμπίεζε την ατμόσφαιρα, συνοδευόταν από αποφυλακίσεις και άφηνε ελπίδα ότι η Γάζα μπορούσε να σταθεροποιηθεί μετά και την απόσυρση του Ισραήλ από 21 οικισμούς, τους οποίους διέλυσε στη Λωρίδα της Γάζας. Η συνέχεια όμως διέψευσε τις προσδοκίες, αλλά το 2005 καταγράφηκε ως σημείο καμπής όπου για λίγο φάνηκε πως η σύγκρουση μπορούσε να αλλάξει ρότα.
2008: Η εξάμηνη «ηρεμία» Ισραήλ – Χαμάς
Στις 19 Ιουνίου του 2008 τέθηκε σε ισχύ μια αιγυπτιακής εμπνεύσεως συμφωνία «ηρεμίας» για τη Γάζα. Προέβλεπε τερματισμό επιθέσεων και από τις δύο πλευρές και σταδιακή χαλάρωση του αποκλεισμού της Γάζας, με χρονικό ορίζοντα έξι μηνών. Τα στοιχεία κατέδειξαν θεαματική μείωση της εκτόξευσης ρουκετών και όλμων τους πρώτους μήνες, αλλά οι παραβιάσεις δεν έλλειψαν (από την πλευρά των Παλαιστινίων) και η εύθραυστη ισορροπία έσπασε τον Δεκέμβριο του 2008, οδηγώντας στις συγκρούσεις που άρχισαν στο τέλος του 2008 και συνεχίστηκαν το 2009. Και σε αυτή την περίπτωση υπήρξαν τεχνικές ρυθμίσεις χωρίς πολιτική συμφωνία και συνεπώς η κατάρρευση της «ηρεμίας» ήταν θέμα χρόνου.
2012: Κατάπαυση του πυρός στο Κάιρο
Μετά την επιχείρηση του Ισραήλ «Πυλώνας Άμυνας», η Αίγυπτος μοιράζει στους δημοσιογράφους το κείμενο της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός. Προέβλεπε άμεσο τερματισμό εχθροπραξιών, δεσμεύσεις για διαβάσεις και κινητικότητα των Παλαιστινίων και συζήτηση για περαιτέρω βήματα αν η σιγή των όπλων κρατούσε. Η συμφωνία εκείνη τερμάτισε έναν οκταήμερο γύρο συγκρούσεων και έβαζε βάσεις για αποκλιμάκωση, αλλά δεν προέβλεπε κάποια ευρύτερη πολιτική διαδικασία, στοιχείο που φάνηκε καθαρά το 2014.
2014: Όπλα παρά πόδα μετά τον «πόλεμο των 50 ημερών»
Στις 26 και 27 Αυγούστου, επετεύχθη νέα συμφωνία στο Κάιρο η οποία έβαζε τέλος σε 50 ημέρες πολέμου. Συμφωνήθηκε το άνοιγμα διελεύσεων για ανθρωπιστική βοήθεια και οικοδομικά υλικά, επέκταση της αλιευτικής ζώνης στα 6 ναυτικά μίλια, δέσμευση για επιπλέον μέτρα και μελλοντικές συνομιλίες για λειτουργία λιμανιού και αεροδρομίου στη Γάζα. Η εκεχειρία συγκράτησε τις συγκρούσεις ευρείας κλίμακας, αλλά και πάλι η απουσία συνολικής πολιτικής συμφωνίας άφησε το πεδίο ανοικτό για νέους κύκλους έντασης.
2021: Η εκεχειρία του Μαΐου
Έντεκα ημέρες συγκρούσεων έληξαν με «αμοιβαία και άνευ όρων» κατάπαυση του πυρός, και πάλι με την μεσολάβηση της Αιγύπτου, και τη συμβολή του Κατάρ και του ΟΗΕ. Οι απώλειες ήταν βαριές, η διεθνής πίεση έντονη και το κείμενο εστίαζε κυρίως στον τερματισμό των επιθέσεων, αφήνοντας τις πολιτικές εκκρεμότητες και πάλι για αργότερα. Το αποτέλεσμα ήταν μια περίοδος σχετικής ηρεμίας που όμως δεν απέτρεψε μελλοντικές αναζωπυρώσεις, τις οποίες είδαμε να κορυφώνονται με το δολοφονικό αμόκ της Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023.
2025: Σύνοδος στο Σαρμ Ελ Σέιχ
Μετά από δύο χρόνια πολέμου, διαμορφώνεται πακέτο εκεχειρίας με έντονη αμερικανο-αιγυπτιακή μεσολάβηση και συμμετοχή αρκετών περιφερειακών παικτών. Το ισραηλινό υπουργικό συμβούλιο ενέκρινε τη συμφωνία που θα υπογραφεί σήμερα και προβλέπει άμεση κατάπαυση του πυρός, σταδιακή αποχώρηση σε καθορισμένες θέσεις, μαζική ανταλλαγή – απελευθέρωση περίπου 2.000 Παλαιστινίων κρατουμένων με αντάλλαγμα την απελευθέρωση ζωντανών Ισραηλινών ομήρων και παράδοση σορών, καθώς και άνοιγμα των διελεύσεων για ανθρωπιστική ροή μεγάλης κλίμακας. Παράλληλα προαναγγέλλεται διεθνής μηχανισμός επιτήρησης και διαδικασία ανοικοδόμησης, με πολιτική συζήτηση για τη διοίκηση της Γάζας σε τεχνοκρατική βάση. Η υπογραφή και η τελετή στο Σαρμ Ελ Σέιχ δίνουν θεσμική μορφή στην εκεχειρία, ενώ ξεκινούν προετοιμασίες για σταδιακές απελευθερώσεις και μεγάλης κλίμακας είσοδο ανθρωπιστικής βοήθειας. Το αν η «σιγή» θα γίνει σταθερότητα εξαρτάται από την εφαρμογή των όρων, τον μηχανισμό επιτήρησης και –πάνω απ’ όλα, από το αν η ανοικοδόμηση θα συνοδευτεί από λειτουργική διακυβέρνηση και αφοπλισμό της Χαμάς, η οποία είναι αποδυναμωμένη.
Το νήμα που ενώνει τις συμφωνίες
Εκεί όπου οι συμφωνίες λειτούργησαν (Αίγυπτος και Ιορδανία) υπήρξαν συγκεκριμένα, μετρήσιμα αποτελέσματα (σύνορα, νερά ποταμών, ασφάλεια, μηχανισμοί). Στις ισραηλινο-παλαιστινιακές διευθετήσεις, η «μεταβατική» αρχιτεκτονική του Όσλο παρέτεινε την εκκρεμότητα των τελικών θεμάτων, μετατρέποντας κάθε κατάπαυση του πυρός σε γέφυρα που σπάνια οδηγούσε σε σταθερή όχθη. Η σημερινή διαδικασία του Σαρμ Ελ Σέιχ διαφοροποιείται επειδή συνδέει την κατάπαυση του πυρός με ανταλλαγές, επιτήρηση και κυρίως, ανοικοδόμηση. Αν αυτά γίνουν ρουτίνα και όχι εξαίρεση, η περιοχή μπορεί να ξεφύγει από το μοτίβο, εκεχειρία – πόλεμος. Αν όχι, θα προστεθεί ένα ακόμη κεφάλαιο σε μια ιστορία που επιμένει να επαναλαμβάνεται και να γράφεται με αίμα.
Το άρθρο Από τη Ρόδο στο Σαρμ Ελ Σέιχ: Διαδρομή εκεχειριών, «ειρήνης» και εύθραυστων υποσχέσεων εμφανίστηκε πρώτα στο Cyprus Times.